حجت‌الاسلام والمسلمین عباس رفعتی نائینی؛ استاد درس خارج حوزه علمیه قم
ابعاد و مسائل بازی‌های رایانه‌ای
بازی چه رایانه‌ای و چه غیر رایانه‌ای، یکی از نیازهای انسانی است و به‌خصوص در سنین پایین‌تر مثل نوجوانی و کودکی. قرآن کریم هم بر این نکته اشاره و تصریح دارد که «اِنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ»؛ (حدید/2)دنیا محل بازی است؛ البته برای کسانی که درست این دنیا را نشناخته باشند، دنیا لعب و لهو می‌شود. به هر حال این، بر اساس فطرت انسانی است که بازی را دوست دارد و بازی مورد نیاز جسمی و روحی برای انسان است به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان.
در نتیجه اسلام مخالف با بازی نیست؛ اما باید به بازی‌ها جهت داد.
نکته اول
در عصر حاضر که عصر رسانه و فن‌آوری است، چه بازی‌های فکری و چه بازی‌های سرگرمی با ابزار رایانه‌ای تولید می‌شود و جذابیت بیشتری برای کاربران و کودکان و نوجوانان دارد؛ لذا استقبال کودکان و نوجوانان از این ابزار جدید بسیار زیاد شده است؛ به‌گونه‌ای که گاهی تمامی روز و شب برخی را پر کرده است.
نکته دوم
احکام فقهی بازی‌های رایانه‌ای بیشتر از احکام فقهی بازی‌های معمولی فیزیکی است؛ چون تمام آن احکامی که در مورد بازی‌های معمول سنتی و در یک فضای فیزیکی و حضوری در فقه داریم، تمام آنها در بازی‌های رایانه‌ای می‌آید؛ به‌علاوه احکام خاصی که در خصوص بازی‌های رایانه‌ای به‌عنوان یک مسأله مستحدثه مطرح خواهد بود که در بازی‌های قدیمی وجود نداشت. پس این‌گونه تصور نکنیم که چون بازی‌های رایانه‌ای یک بازی جدیدی است و در صدر اسلام در زمان تشریع و حضور شارع مقدس این بازی‌ها نبوده؛ پس حکم فقهی ندارد.
نکته سوم
امروز در دنیا زمان جنگ رسانه‌ای است. حتی آن بازی‌های رایانه‌ای که بد نیست و در حال تولید است، مشاهده می‌شود که قهرمان بازی، قهرمان ملی نیست. قهرمان مسلمان و یا قهرمان دینی نیست؛ یک قهرمانی است مربوط به کره یا مربوط به اروپا یا... ؛ متأسفانه به‌خاطر این بازی‌ها الآن نوجوان و کودک ما با اسامی قهرمانان جعلی و افسانه‌ای و ساختگی غرب بیشتر آشناست تا قهرمانان ملی یا دینی.
ما در این عرصه جنگ فرهنگی رسانه‌ای رایانه‌ای، اگر بازی رایانه‌ای مفید تولید نکنیم، کسانی که می‌توانند این کار را بکنند و نکنند، اینها از واجب کفایی‌شان دست برداشته‌اند. بر کسانی که توانایی دارند، بازی فکری رایانه‌ای مفید که سطح معلومات دینی، فرهنگی، اجتماعی و اخلاقیِ بازی‌کننده اعم از کودک یا نوجوان یا جوان و هر کسی که بازی می‌کند را بالا می‌برد، بتوانند تولید کنند و نکنند، اینها تکلیف خودشان را زمین گذاشته‌اند. اگر در این زمینه من به‌الکفایه باشد که می‌شود، واجب کفایی و اگر من به‌الکفایه نباشد، واجب عینی می‌شود. البته باید بازی‌ها را جذاب تولید کنند که کودک و نوجوان و هر کسی که می خواهد بازی کند، مشتاق شود که از این بازی رایانه‌ای استفاده کند نه از بازی‌ها رایانه‌ای غربی.
لذا نهادهای تصمیم‌ساز و مدیریت کلان هم، حتماً باید در جنبه‌های حمایتی ورود کنند. وزارت فرهنگ، وزارت ارتباطات و ... به کسانی که می‌توانند این بازی‌ها را تولید کنند، تسهیلاتی بدهند. متأسفانه در کشور هر وقت دچار مشکل اقتصادی می‌شویم، اولین بودجه‌ای که شقه می‌شود، بودجه فرهنگی است.
نکته چهارمآیا می‌توان گفت این حضور بیشتر فقه در بازی‌های رایانه‌ای نسبت به بازی‌های سنتی به‌جهت رسانه بودن آن است؟
بله بازی به‌جهت اینکه رسانه و هنر است و در آن از ژانرها و قالب‌های مختلفی استفاده می‌شود، می‌تواند مشمول حکم حرمت شود؛ ولو اینکه در آن برد و باختی وجود نداشته باشد. حالا اگر یک بازی معمولی باشد و برد و باخت داشته باشد، این بازی از جهت برد و باختش حرام می‌شود؛ نه از جهت اینکه توهین به مقدسات را دارد یا بازی‌هایی که موجب افساد است؛ الآن بازی‌هایی وجود دارد که متأسفانه در آن فعالیت جنسی وجود دارد که تحریک‌کننده و حرام است؛ در بازی‌های قدیم، ما چنین چیزهایی نداشتیم. بازیگر از این بازی رایانه‌ای حق ندارد استفاده کند؛ چون حرام است.
چراکه گاهی تصاویر عریان در آن است و گاهی تصاویر جنسی است و اینها را در بازی‌هایشان می‌آورند تا بازیکن را براساس سند 2030 با آموزش‌های جنسی آموزش بدهند و آماده بکنند. این مسائل را در همین بازی‌ها اشراب کرده‌اند. اینها آسیب جنسی و آسیب دینی دارد. اینها موجب فاسد شدن این نوجوان می‌شود. بلوغ زودرس پیدا می‌کنند و آسیب‌های زیاد دیگری دارد. پدر و مادرها و بچه‌ها باید توجه داشته باشند که با هر بازی رایانه‌ای نمی‌توان بازی کرد.
بسیاری از این بازی‌هایی که غربی‌ها امروز تولید می‌کنند، از مصادیق بازی‌های حرام است؛ زیرا از مصادیقش که خیلی از بازی‌ها را شامل می‌شود، توهین به مقدسات و نمادهای دینی است و دیگر اینکه موجب و اضلال است. گمراه می‌کند؛ گمراهی دینی و اعتقادی ایجاد می‌کند. در ذهن بازیکن شبهه ایجاد می‌کند چندبار که این بازی را بازی کرد، نسبت به مسائل اعتقادی‌اش دچار شبهه می‌شود. همان‌طور که خواندن کتب ضاله حرام است، بازی کردن با این بازی رایانه‌ای که موجب اضلال است، حرام می‌باشد. بنابراین در یک تقسیم‌بندی برای بازی‌کننده برای کسانی که می‌خواهند از این نرم‌افزار استفاده کنند، 4 قسم بازی رایانه‌ای داریم: بازی‌های مستحب، مباح، مکروه و حرام.
در نتیجه اسلام مخالف با بازی نیست؛ اما باید به بازی‌ها جهت داد.
نکته اولدر عصر حاضر که عصر رسانه و فن‌آوری است، چه بازی‌های فکری و چه بازی‌های سرگرمی با ابزار رایانه‌ای تولید می‌شود و جذابیت بیشتری برای کاربران و کودکان و نوجوانان دارد؛ لذا استقبال کودکان و نوجوانان از این ابزار جدید بسیار زیاد شده است؛ به‌گونه‌ای که گاهی تمامی روز و شب برخی را پر کرده است.
نکته دوماحکام فقهی بازی‌های رایانه‌ای بیشتر از احکام فقهی بازی‌های معمولی فیزیکی است؛ چون تمام آن احکامی که در مورد بازی‌های معمول سنتی و در یک فضای فیزیکی و حضوری در فقه داریم، تمام آنها در بازی‌های رایانه‌ای می‌آید؛ به‌علاوه احکام خاصی که در خصوص بازی‌های رایانه‌ای به‌عنوان یک مسأله مستحدثه مطرح خواهد بود که در بازی‌های قدیمی وجود نداشت. پس این‌گونه تصور نکنیم که چون بازی‌های رایانه‌ای یک بازی جدیدی است و در صدر اسلام در زمان تشریع و حضور شارع مقدس این بازی‌ها نبوده؛ پس حکم فقهی ندارد.
نکته سومامروز در دنیا زمان جنگ رسانه‌ای است. حتی آن بازی‌های رایانه‌ای که بد نیست و در حال تولید است، مشاهده می‌شود که قهرمان بازی، قهرمان ملی نیست. قهرمان مسلمان و یا قهرمان دینی نیست؛ یک قهرمانی است مربوط به کره یا مربوط به اروپا یا... ؛ متأسفانه به‌خاطر این بازی‌ها الآن نوجوان و کودک ما با اسامی قهرمانان جعلی و افسانه‌ای و ساختگی غرب بیشتر آشناست تا قهرمانان ملی یا دینی.
ما در این عرصه جنگ فرهنگی رسانه‌ای رایانه‌ای، اگر بازی رایانه‌ای مفید تولید نکنیم، کسانی که می‌توانند این کار را بکنند و نکنند، اینها از واجب کفایی‌شان دست برداشته‌اند. بر کسانی که توانایی دارند، بازی فکری رایانه‌ای مفید که سطح معلومات دینی، فرهنگی، اجتماعی و اخلاقیِ بازی‌کننده اعم از کودک یا نوجوان یا جوان و هر کسی که بازی می‌کند را بالا می‌برد، بتوانند تولید کنند و نکنند، اینها تکلیف خودشان را زمین گذاشته‌اند. اگر در این زمینه من به‌الکفایه باشد که می‌شود، واجب کفایی و اگر من به‌الکفایه نباشد، واجب عینی می‌شود. البته باید بازی‌ها را جذاب تولید کنند که کودک و نوجوان و هر کسی که می خواهد بازی کند، مشتاق شود که از این بازی رایانه‌ای استفاده کند نه از بازی‌ها رایانه‌ای غربی.
لذا نهادهای تصمیم‌ساز و مدیریت کلان هم، حتماً باید در جنبه‌های حمایتی ورود کنند. وزارت فرهنگ، وزارت ارتباطات و ... به کسانی که می‌توانند این بازی‌ها را تولید کنند، تسهیلاتی بدهند. متأسفانه در کشور هر وقت دچار مشکل اقتصادی می‌شویم، اولین بودجه‌ای که شقه می‌شود، بودجه فرهنگی است.
نکته چهارمآیا می‌توان گفت این حضور بیشتر فقه در بازی‌های رایانه‌ای نسبت به بازی‌های سنتی به‌جهت رسانه بودن آن است؟ بله بازی به‌جهت اینکه رسانه و هنر است و در آن از ژانرها و قالب‌های مختلفی استفاده می‌شود، می‌تواند مشمول حکم حرمت شود؛ ولو اینکه در آن برد و باختی وجود نداشته باشد. حالا اگر یک بازی معمولی باشد و برد و باخت داشته باشد، این بازی از جهت برد و باختش حرام می‌شود؛ نه از جهت اینکه توهین به مقدسات را دارد یا بازی‌هایی که موجب افساد است؛ الآن بازی‌هایی وجود دارد که متأسفانه در آن فعالیت جنسی وجود دارد که تحریک‌کننده و حرام است؛ در بازی‌های قدیم، ما چنین چیزهایی نداشتیم. بازیگر از این بازی رایانه‌ای حق ندارد استفاده کند؛ چون حرام است.
چراکه گاهی تصاویر عریان در آن است و گاهی تصاویر جنسی است و اینها را در بازی‌هایشان می‌آورند تا بازیکن را براساس سند 2030 با آموزش‌های جنسی آموزش بدهند و آماده بکنند. این مسائل را در همین بازی‌ها اشراب کرده‌اند. اینها آسیب جنسی و آسیب دینی دارد. اینها موجب فاسد شدن این نوجوان می‌شود. بلوغ زودرس پیدا می‌کنند و آسیب‌های زیاد دیگری دارد. پدر و مادرها و بچه‌ها باید توجه داشته باشند که با هر بازی رایانه‌ای نمی‌توان بازی کرد.
بسیاری از این بازی‌هایی که غربی‌ها امروز تولید می‌کنند، از مصادیق بازی‌های حرام است؛ زیرا از مصادیقش که خیلی از بازی‌ها را شامل می‌شود، توهین به مقدسات و نمادهای دینی است و دیگر اینکه موجب و اضلال است. گمراه می‌کند؛ گمراهی دینی و اعتقادی ایجاد می‌کند. در ذهن بازیکن شبهه ایجاد می‌کند چندبار که این بازی را بازی کرد، نسبت به مسائل اعتقادی‌اش دچار شبهه می‌شود. همان‌طور که خواندن کتب ضاله حرام است، بازی کردن با این بازی رایانه‌ای که موجب اضلال است، حرام می‌باشد. بنابراین در یک تقسیم‌بندی برای بازی‌کننده برای کسانی که می‌خواهند از این نرم‌افزار استفاده کنند، 4 قسم بازی رایانه‌ای داریم: بازی‌های مستحب، مباح، مکروه و حرام.