آیت‌الله‌العظمی سبحانی
توجه به افکار بلند آن متفکر سترگ در عصر فقر اخلاقی و معنوی، چراغ راه حقیقت‌جویان است
افکار والا و تابناک علامه(ره) قلمروهای جغرافیایی را پشت سر نهاده و در دل‌های آزاداندیشان نفوذ کرده است و این ارمغان وارستگی ایشان، از تعلقات دنیوی و تعمیق در اقیانوس معارف متعالی و حیاتی است.
شخصیت، سیره و آثار علامه(ره) مجموعه نفیسی است و تعمیق در ابعاد پیدا و پنهان آن، به محققان و اندیشه‌ورزان عرصه معرفت و حکمت، صمیمانه توصیه می‌شود.
علامه طباطبایی(ره)، شخصیت جامع علوم عقلی و نقلی است و سرمایه کانونی این شخصیت، قرآن، سنت و حکمت است. قرآن کلام حق‌تعالی و سنت همانا تبیین وحی و حکمت، عطیه الهی و خیر کثیر است.
عقلانیت و آزاداندیشی دینی، ره‌آورد این پیوند مبارک در نظام معرفتی و اندیشه‌های علامه بزرگوار است؛ نظامی منبعث از ارتباط زمین و آسمان، نورانیت عقل، به نور وحی و صفای قلب و نفس، به معرفت (رب). کشف اسرار هستی و نیل به مقامات باطنی، ره‌آورد تکیه بر وحی و توجه حقیقی به واسطه خدا و خلق است. علامه(ره) این شکوفایی را متواضعانه، موهبت الهی و ارمغان محبت به انسان کامل می‌داند:
«من به سرچشمه خورشید نه خود بردم راه
ذره‌ای بودم و مهر تو مرا بالا برد
من خس بی‌سر و پایم که به سیل افتادم
اوکه می‌رفت مرا هم به دل دریا برد»
آرای! دین‌شناسی ایشان، ذیل تفسیر آیات الهی در مسائل کلامی مانند نبوت، عصمت و اعجاز از عمقی کم‌نظیر برخوردار است. ایشان در کلام شیعی نقل را با استخدام عقل به نطق آورده و ارتباط خالق و مخلوق را به‌شیوه‌ای بدیع تبیین کرده است.
ارمغان این شیوه، اثبات حکمت و حقانیت دعوت نبوی(ص) به توحید است. آرای فلسفی و عرفانی ایشان، در آثاری همچون رساله علی(ع) و فلسفه الهی و رساله ولایه، نشان از عمق و گستره حیات عقلی و عرفانی ایشان و تضلع در حکمت اسلامی است و حاصل آن، اثبات استواری هستی بر نظامی معقول و توان خرد در کشف این نظام است.
علامه(ره) اندیشه‌ورزی فلسفی را با تعهد ایمانی توأم ساخت و راه آزاداندیشی و نقد منصفانه را به همگان نمایاند.
انسان‌شناسی علامه(ره) با تکیه بر معارف وحی و خرد، در سه رساله «الإنسان قبل الدنیا، الإنسان فی الدنیا و الإنسان بعد دنیا» جلوه‌گر است. این شیوه انسان‌شناسی، به تبیین ارتباط تکوینی انسان و حق-تعالی پرداخته و شکوفایی قوای انسانی را نتیجه هدایت، فطرت با اراده تشریعی الهی می‌دانند.
این نکات اشاره‌ای بود به وجود تلألؤ اندیشه‌های آن مرد الهی با جمع کلام، برهان و عرفان که در ذیل قرآن برای بشریت به ودیعت نهاده است.
اما با نگاه به اخلاق در نظام اندیشه و عمل علامه طباطبایی(ره)، می‌توان ایشان را احیاگر دین در عصر انحطاط اخلاق و معنویت خواند.
در روزگاری که ارزش‌های اولیه انسانی مقهور، ثروت مادی و ابزارهای دنیوی گشته و فرزند آدم خویشتن را به فراموشی سپرده، هدف زندگی را گم کرده و به دست خویش اسباب انقراض اخلاق را رقم زده است، گنج بی‌پایان اخلاق و معنویت دینی، روحی تازه در کالبد افسرده انسان می‌دمد و افق امید و رضایت و نیل به سعادت ابدی را به او می‌نمایاند.
اخلاق در حیات بشر بیش از برهان دیگری، کارایی عملی داشته و اهتمام ادیان الهی به اخلاق از همین رو بوده است.
اما لطافت و امتیاز اخلاق اسلامی در توحیدی بودن آن است. توحیدی که به تمام معنا عقلانی و برهانی است. این قله‌ای است که علامه طباطبایی(ره) بدان توجه ویژه‌ای داشته و در تبیین همه‌جانبه آن، علوم مختلف را به خدمت گرفته است.
اخلاق، برای بشر مطلوبیت فطری و ارزش ذاتی دارد؛ اما آنگاه که درجات اخلاق در فرهنگ اسلامی و قرآن کریم نمایان گردد، انسان بی‌غرض، افقی بسیار والا و نورانی فرا راه حیات، علم و حرفه خود مشاهده می‌کند. اگر محاسن اخلاق، توان تأمین سعادت دنیوی انسان را دارد، قطعاً مکارم اخلاق توان تأمین سعادت دنیوی و اخروی انسان را خواهد داشت.
پیام بی‌بدیل اسلام، تحصیل سعادت با مکارم اخلاق است؛ همان که در رفتار و گفتار الهی مبعوث حضرت محمد مصطفی(ص) تبلور یافت.
اکنون باید گفت، علم موجب رشد و پیشرفت و حرفه و صنعت خدمت‌گزار کیفیت حیات دنیوی انسان است؛ اما انسانی که در اوج برخورداری از فنون دقیق و ابزارهای صنعتی هنوز در پی گم شدن یک نام است که گاه آن را در ثروت و قدرت می‌جوید؛ اما هرچه بیشتر می‌جوید، کمتر می‌یابد.
رضایت، آرامش و اطمینان باطنی به‌یقین با جریان یافتن محاسن اخلاق و حاکمیت مکارم اخلاق در ابعاد حیات انسانی حاصل خواهد گشت و رهایی از یأس و پوچی و نیل به سعادت ابدی، به‌وسیله آن یافتنی خواهد بود و این، جز در سایه ذکر مداوم حق‌تعالی عملی نیست.
عروج از سطح محاسن اخلاق به اوج مکارم اخلاق، در همه نظام‌های بشری اعم از آموزشی، تربیتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و دیگر حوزه‌ها، الگوی ابدی برای انسان است که اختصاص به نبی خاتم(ص) دارد. اخلاق الهی، معبر سعادت حقیقی انسان و نیل او به مراتب قرب حق‌تعالی است.
همو که غایت حقیقی و مطلوب ذاتی همه ذرات هستی است. از خداوند منان برای روح ملکوتی علامه طباطبایی(ره)، علوّ درجات و برای خدمت‌گزاران، معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) و پاسبانان اندیشه‌های تابناک علامه طباطبایی(ره) توفیق و سعادت روزافزون مسألت می‌کنم.
منبع: پیام به همایش ملی «اخلاق علم و اخلاق حرفه‌ای»
علامه طباطبایی(ره)، شخصیت جامع علوم عقلی و نقلی است و سرمایه کانونی این شخصیت، قرآن، سنت و حکمت است. قرآن کلام حق‌تعالی و سنت همانا تبیین وحی و حکمت، عطیه الهی و خیر کثیر است.
عقلانیت و آزاداندیشی دینی، ره‌آورد این پیوند مبارک در نظام معرفتی و اندیشه‌های علامه بزرگوار است؛ نظامی منبعث از ارتباط زمین و آسمان، نورانیت عقل، به نور وحی و صفای قلب و نفس، به معرفت (رب). کشف اسرار هستی و نیل به مقامات باطنی، ره‌آورد تکیه بر وحی و توجه حقیقی به واسطه خدا و خلق است. علامه(ره) این شکوفایی را متواضعانه، موهبت الهی و ارمغان محبت به انسان کامل می‌داند:
«من به سرچشمه خورشید نه خود بردم راه
ذره‌ای بودم و مهر تو مرا بالا برد
من خس بی‌سر و پایم که به سیل افتادم
اوکه می‌رفت مرا هم به دل دریا برد»
آرای! دین‌شناسی ایشان، ذیل تفسیر آیات الهی در مسائل کلامی مانند نبوت، عصمت و اعجاز از عمقی کم‌نظیر برخوردار است. ایشان در کلام شیعی نقل را با استخدام عقل به نطق آورده و ارتباط خالق و مخلوق را به‌شیوه‌ای بدیع تبیین کرده است.
ارمغان این شیوه، اثبات حکمت و حقانیت دعوت نبوی(ص) به توحید است. آرای فلسفی و عرفانی ایشان، در آثاری همچون رساله علی(ع) و فلسفه الهی و رساله ولایه، نشان از عمق و گستره حیات عقلی و عرفانی ایشان و تضلع در حکمت اسلامی است و حاصل آن، اثبات استواری هستی بر نظامی معقول و توان خرد در کشف این نظام است.
علامه(ره) اندیشه‌ورزی فلسفی را با تعهد ایمانی توأم ساخت و راه آزاداندیشی و نقد منصفانه را به همگان نمایاند.
انسان‌شناسی علامه(ره) با تکیه بر معارف وحی و خرد، در سه رساله «الإنسان قبل الدنیا، الإنسان فی الدنیا و الإنسان بعد دنیا» جلوه‌گر است. این شیوه انسان‌شناسی، به تبیین ارتباط تکوینی انسان و حق-تعالی پرداخته و شکوفایی قوای انسانی را نتیجه هدایت، فطرت با اراده تشریعی الهی می‌دانند.
این نکات اشاره‌ای بود به وجود تلألؤ اندیشه‌های آن مرد الهی با جمع کلام، برهان و عرفان که در ذیل قرآن برای بشریت به ودیعت نهاده است.
اما با نگاه به اخلاق در نظام اندیشه و عمل علامه طباطبایی(ره)، می‌توان ایشان را احیاگر دین در عصر انحطاط اخلاق و معنویت خواند.
در روزگاری که ارزش‌های اولیه انسانی مقهور، ثروت مادی و ابزارهای دنیوی گشته و فرزند آدم خویشتن را به فراموشی سپرده، هدف زندگی را گم کرده و به دست خویش اسباب انقراض اخلاق را رقم زده است، گنج بی‌پایان اخلاق و معنویت دینی، روحی تازه در کالبد افسرده انسان می‌دمد و افق امید و رضایت و نیل به سعادت ابدی را به او می‌نمایاند.
اخلاق در حیات بشر بیش از برهان دیگری، کارایی عملی داشته و اهتمام ادیان الهی به اخلاق از همین رو بوده است.
اما لطافت و امتیاز اخلاق اسلامی در توحیدی بودن آن است. توحیدی که به تمام معنا عقلانی و برهانی است. این قله‌ای است که علامه طباطبایی(ره) بدان توجه ویژه‌ای داشته و در تبیین همه‌جانبه آن، علوم مختلف را به خدمت گرفته است.
اخلاق، برای بشر مطلوبیت فطری و ارزش ذاتی دارد؛ اما آنگاه که درجات اخلاق در فرهنگ اسلامی و قرآن کریم نمایان گردد، انسان بی‌غرض، افقی بسیار والا و نورانی فرا راه حیات، علم و حرفه خود مشاهده می‌کند. اگر محاسن اخلاق، توان تأمین سعادت دنیوی انسان را دارد، قطعاً مکارم اخلاق توان تأمین سعادت دنیوی و اخروی انسان را خواهد داشت.
پیام بی‌بدیل اسلام، تحصیل سعادت با مکارم اخلاق است؛ همان که در رفتار و گفتار الهی مبعوث حضرت محمد مصطفی(ص) تبلور یافت.
اکنون باید گفت، علم موجب رشد و پیشرفت و حرفه و صنعت خدمت‌گزار کیفیت حیات دنیوی انسان است؛ اما انسانی که در اوج برخورداری از فنون دقیق و ابزارهای صنعتی هنوز در پی گم شدن یک نام است که گاه آن را در ثروت و قدرت می‌جوید؛ اما هرچه بیشتر می‌جوید، کمتر می‌یابد.
رضایت، آرامش و اطمینان باطنی به‌یقین با جریان یافتن محاسن اخلاق و حاکمیت مکارم اخلاق در ابعاد حیات انسانی حاصل خواهد گشت و رهایی از یأس و پوچی و نیل به سعادت ابدی، به‌وسیله آن یافتنی خواهد بود و این، جز در سایه ذکر مداوم حق‌تعالی عملی نیست.
عروج از سطح محاسن اخلاق به اوج مکارم اخلاق، در همه نظام‌های بشری اعم از آموزشی، تربیتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و دیگر حوزه‌ها، الگوی ابدی برای انسان است که اختصاص به نبی خاتم(ص) دارد. اخلاق الهی، معبر سعادت حقیقی انسان و نیل او به مراتب قرب حق‌تعالی است.
همو که غایت حقیقی و مطلوب ذاتی همه ذرات هستی است. از خداوند منان برای روح ملکوتی علامه طباطبایی(ره)، علوّ درجات و برای خدمت‌گزاران، معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) و پاسبانان اندیشه‌های تابناک علامه طباطبایی(ره) توفیق و سعادت روزافزون مسألت می‌کنم.
منبع: پیام به همایش ملی «اخلاق علم و اخلاق حرفه‌ای»