آیت‌الله‌العظمی مظاهری در پیامی به همایش «شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی»
جامعه‌سازی بر مبنای علم، اخلاق و اعتدال بهترین روش ترویج قرآن کریم
این مرجع تقلید در پیامی به همایش «شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی»، ساختن جامعه‌ای بر مبنای علم و دانش، اخلاق، قسط و عدالت و اعتدال و میانه‌روی را بهترین روش برای تبلیغ و ترویج قرآن کریم معرفی و تصریح کردند: اگر در جامعه‌ای، «اخلاق و رفتار عمومی»، از ارتقا و تعالی برخوردار نباشد و آمار آسیب‌های اجتماعی رو به گسترش باشد، در چنین جامعه‌ای قرآن، مهجور است.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله مظاهری، نخستین همایش ملی «شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی»، با پیام معظم‌له ۱۷شهریور در سالن اهل‌البیت(ع) اصفهان برگزار شد.
متن پیام معظم‌له به این همایش، به این شرح است:
«بسم‌الله الرحمن الرحیم قال‌‌‌‌الله تبارک و تعالی: ]تلک آیات‌القرآن و کتاب مبین، هدیً و بشری للمؤمنین[
اکنون که با عنایات خداوند تعالی، همایش ملی «شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی» برگزار می‌گردد، از سعی بلیغ همه دست‌اندرکاران و مشارکت‌کنندگان در این همایش قرآنی تشکر و قدردانی نموده و اظهار امیدواری می‌کنم که این سعی مشکور نظری، به نتایج مبارک عملی در متن جامعه اسلامی منتهی گردد و در این صورت است که همایش حاضر، به هدف اصلی خود نائل خواهد آمد.
من در این مجال کوتاه می‌خواهم نکته قابل توجه و تأملی در خصوص شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی را طرح نمایم و به‌اختصار درباره آن سخن بگویم.
بی‌شک، اگر ما در جامعه اسلامی به‌دنبال گسترش و تعمیق التزام نظری و عملی به قرآن کریم، به‌عنوان کتاب مقدس و وحی الهی و به‌عبارت دیگر، به دنبال حضور فرهنگی قرآن در همه ساحت‌های زندگی مسلمانان و پیروان قرآن، خصوصاً در ساحت ذهن و ضمیر آنان هستیم و این مهم را به‌منزله یک هدف بنیانی در جامعه اسلامی تلقی می‌کنیم، طبعاً باید به‌شکل کاملاً فعالانه، از تمامی ظرفیت‌های ممکن در این زمینه، اعم از ظرفیت‌های علمی، فرهنگی، هنری، اجتماعی، تبلیغی و سایر ظرفیت‌ها، به بهترین نحو بهره‌برداری نماییم و آموزش قرآن و ترویج تعالیم آن و تبیین حقانیت آن را از زیربنایی‌ترین نهاد اجتماع یعنی خانواده و از پایین‌ترین سطوح آموزشی و تربیتی آغاز نموده و همه ابزارهای مفید در این راستا، از رسانه‌ها، مطبوعات، فضای مجازی، سینما و دیگر فعالیت‌های هنری گرفته تا کتاب و تحقیق و پژوهش تا مدارس، آموزشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، همه و همه را به‌شکل اثرگذار و جذاب به‌کار گرفته و به این ترتیب، قرآن و مفاد پیام‌های حیات‌بخش آن را همچون زلال همیشه جاری در تمام ابعاد جامعه منتشر سازیم.
اما و هزار اما؛ اگرچه همه این‌ها اقداماتی لازم و ضروری است؛ ولی سخن من در اینجا چیز دیگری است و آن اشاره‌ای گذرا به مهم‌ترین شاخص‌هایی است که به‌عنوان یک نماد روشن، نشان می‌دهد که قرآن در زندگی ما به چه میزان حاضر و جاری است و بنابراین، ضعف یا فقدان این شاخص‌ها، به آن معناست که قرآن در متن زندگی و جامعه ما یا حضور ندارد و یا از حضوری ضعیف، برخوردار است. به‌عبارت دیگر، این شاخصه‌ها به‌منزله نوعی ترویج عملی قرآن است که اگر وجود نداشته باشد، همه آن فعالیت‌های علمی، نظری و تبلیغی هم، اثر و تأثیر لازم را نخواهند بخشید.
این شاخصه‌های مهم عبارتند از:
1. اگر در جامعه‌ای، «علم و دانش» از جایگاه برجسته و ممتاز در فرهنگ عمومی و در تمامی شئون اجتماع و حکومت برخوردار نباشد و به‌معنای حقیقی کلمه، محترم و مورد اعتنا واقع نشود، مثل آنکه عالمان و دانشمندان در آن جامعه، بسط ید علمی و نظری لازم را نداشته باشند و یا نظامات تصمیم‌گیری در آن جامعه، به‌طور جدی، مبتنی بر نظامات علمی و دانش‌محور نباشد، طبعاً در چنین جامعه‌ای، قرآن به‌درستی ترویج نیافته است؛ زیرا قرآن کریم اولاً، جایگاه ویژه‌ای را برای عالمان مقرر می‌نماید: «یرفع‌الله الذین آمنوا منکم والذین أوتوا العلم درجات» و ثانیاً، همواره بر فاصله‌گذاری آشکار بین عالمان و غیرعالمان تأکید می‌ورزد: «قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا‌یعلمون؟».
۲. اگر در جامعه‌ای، «اخلاق و رفتار عمومی» از ارتقا و تعالی برخوردار نباشد و خدای ناکرده، آمار آسیب‌های اجتماعی نظیر: فحشا، سرقت، اعتیاد، طلاق، نزاع، خشونت، کلاهبرداری، کم‌فروشی، نزول‌خواری، بی‌ادبی و نظایر آن رو به گسترش باشد، در چنین جامعه‌ای، قرآن، مهجور است و به‌درستی ترویج نیافته است؛ زیرا قرآن کریم، سوء و فحشا را از جانب شیطان می‌داند؛ بنابراین، جامعه قرآنی را با خطوات و اوامر شیطان چه‌کار؟: «و لاتتبعوا خطوات‌‌‌‌الشیطان إنه لکم عدو مبین إنما یأمرکم بالسوء والفحشاء و أن‌تقولوا علی‌‌‌‌الله ما لاتعلمون».
۳. جامعه‌ای که در آن، «عدالت و قسط» به‌عنوان یک اصل بنیانی در همه ابعاد، اجزا و شریان‌های حکومت و فرهنگ عمومی جریان نداشته باشد و یا این اصل، تضعیف و تحقیر شده باشد، جامعه‌ای نیست که قرآن کریم در متن آن، حضور و ترویج یافته باشد؛ چراکه قرآن کریم هم، فلسفه ارسال رسل و بعثت انبیای الهی را «قیام جامعه و مردمان به قسط و عدل» معرفی می‌فرماید: «لقد أرسلنا رسلنا بالبینات و أنزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط» و هم به‌طور مکرر، مردمان را به قسط و عدل امر می‌نماید: «کونوا قوامین بالقسط شهداء لله ولو علی أنفسکم»، «قل أمر ربی بالقسط» و آیات فراوان دیگر.
۴. جامعه‌ای که در آن، «شاخصهای کلان اقتصادی و توسعه پایدار کشور»، منفی و رو به افول بوده و فقر، ناداری و استضعاف، گسترش داشته باشد، به‌یقین جامعه آرمانی قرآن به‌شمار نیامده و قرآن در آن جامعه، ترویج نیافته است؛ زیرا قرآن کریم علاوه بر آنکه فقر را دالان و مسیر شیطان برای واداشتن به فحشا می‌داند: «الشیطان یعدکم الفقر و یأمرکم بالفحشاء»، جامعه‌ای را به‌عنوان جامعه امن و آرام توصیف می‌فرماید که در آن، زندگی مردم، آبادان و معمور است: «و ضرب‌الله مثلًا قریةً کانت آمنةً مطمئنةً یأتیها رزقها رغدًا من کل مکان».
۵. جامعه‌ای که در همه اجزا و ابعاد حاکمیت، سیاست و فرهنگ عمومی آن، «اعتدال و میانه‌روی» که نماد و نمود عقلانیت و خردورزیست، حاکم نشده باشد و گرفتار بلای دوگانه افراط و تفریط باشد، جامعه آرمانی قرآن و امتی که قرآن کریم در میان آنان ترویج یافته باشد، نیست: «و کذلک جعلناکم أمةً وسطاً لتکونوا شهداء علی‌‌‌‌الناس و یکون الرسول علیکم شهیداً».
باری، پنج شاخصهای که بیان شد، اگرچه همه معیارهای جامعه مطلوب قرآن کریم که تعالیم انسان‌ساز و جامعه‌ساز آن در آن جامعه ترویج یافته باشد، نیست؛ ولی بی‌شک از زمره شاخصه‌های اصلی و معیارهای اولیه و بنیانی است.
بنابراین، اگر ما به دنبال راهکارها و شیوه‌های ترویج قرآن کریم در جامعه هستیم، باید بدانیم که بهترین راه در این زمینه، روش عملی است؛ به این معنا که اگر با لطف خداوند و صداقت و جدیت همگان، جامعه‌ای ساخته شود که در آن، علم و عالمان از جایگاه معتبر و برجسته خود برخوردار بوده، اخلاق و رفتار مردمان، نیکو و خالی از آسیب‌ها و ناهنجاری‌ها باشد، عدل و قسط بر شئون حاکمیتی و فرهنگ عمومی آن حاکم باشد، زندگی عموم مردم، زیست آبرومندانه منهای فقر باشد و اعتدال، میانه‌روی و خردورزی در میان امت، ملت، دولت و حکومت، رایج و مرسوم باشد. در این صورت به بهترین وجه، قرآن کریم را ترویج و تبلیغ کرده‌ایم و اسوه‌ای عملی را در مقابل دید سایر جوامع قرار داده‌ایم.
امید است، خداوند سبحان به همه ما توفیق فهم تعالیم والای قرآن کریم و ترویج آن آموزه‌های حیات‌بخش و اجرای کامل آن در جامعه اسلامی را عنایت فرماید.«إنه سمیع الدعاء قریب مجیب».
حسین المظاهری
10 / صفرالمظفر / ١۴۴۴- 16 /شهریور/1401
متن پیام معظم‌له به این همایش، به این شرح است:
«بسم‌الله الرحمن الرحیم قال‌‌‌‌الله تبارک و تعالی: ]تلک آیات‌القرآن و کتاب مبین، هدیً و بشری للمؤمنین[
اکنون که با عنایات خداوند تعالی، همایش ملی «شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی» برگزار می‌گردد، از سعی بلیغ همه دست‌اندرکاران و مشارکت‌کنندگان در این همایش قرآنی تشکر و قدردانی نموده و اظهار امیدواری می‌کنم که این سعی مشکور نظری، به نتایج مبارک عملی در متن جامعه اسلامی منتهی گردد و در این صورت است که همایش حاضر، به هدف اصلی خود نائل خواهد آمد.
من در این مجال کوتاه می‌خواهم نکته قابل توجه و تأملی در خصوص شیوه‌ها و راهکارهای ترویج قرآن کریم در فرهنگ عمومی را طرح نمایم و به‌اختصار درباره آن سخن بگویم.
بی‌شک، اگر ما در جامعه اسلامی به‌دنبال گسترش و تعمیق التزام نظری و عملی به قرآن کریم، به‌عنوان کتاب مقدس و وحی الهی و به‌عبارت دیگر، به دنبال حضور فرهنگی قرآن در همه ساحت‌های زندگی مسلمانان و پیروان قرآن، خصوصاً در ساحت ذهن و ضمیر آنان هستیم و این مهم را به‌منزله یک هدف بنیانی در جامعه اسلامی تلقی می‌کنیم، طبعاً باید به‌شکل کاملاً فعالانه، از تمامی ظرفیت‌های ممکن در این زمینه، اعم از ظرفیت‌های علمی، فرهنگی، هنری، اجتماعی، تبلیغی و سایر ظرفیت‌ها، به بهترین نحو بهره‌برداری نماییم و آموزش قرآن و ترویج تعالیم آن و تبیین حقانیت آن را از زیربنایی‌ترین نهاد اجتماع یعنی خانواده و از پایین‌ترین سطوح آموزشی و تربیتی آغاز نموده و همه ابزارهای مفید در این راستا، از رسانه‌ها، مطبوعات، فضای مجازی، سینما و دیگر فعالیت‌های هنری گرفته تا کتاب و تحقیق و پژوهش تا مدارس، آموزشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، همه و همه را به‌شکل اثرگذار و جذاب به‌کار گرفته و به این ترتیب، قرآن و مفاد پیام‌های حیات‌بخش آن را همچون زلال همیشه جاری در تمام ابعاد جامعه منتشر سازیم.
اما و هزار اما؛ اگرچه همه این‌ها اقداماتی لازم و ضروری است؛ ولی سخن من در اینجا چیز دیگری است و آن اشاره‌ای گذرا به مهم‌ترین شاخص‌هایی است که به‌عنوان یک نماد روشن، نشان می‌دهد که قرآن در زندگی ما به چه میزان حاضر و جاری است و بنابراین، ضعف یا فقدان این شاخص‌ها، به آن معناست که قرآن در متن زندگی و جامعه ما یا حضور ندارد و یا از حضوری ضعیف، برخوردار است. به‌عبارت دیگر، این شاخصه‌ها به‌منزله نوعی ترویج عملی قرآن است که اگر وجود نداشته باشد، همه آن فعالیت‌های علمی، نظری و تبلیغی هم، اثر و تأثیر لازم را نخواهند بخشید.
این شاخصه‌های مهم عبارتند از:
1. اگر در جامعه‌ای، «علم و دانش» از جایگاه برجسته و ممتاز در فرهنگ عمومی و در تمامی شئون اجتماع و حکومت برخوردار نباشد و به‌معنای حقیقی کلمه، محترم و مورد اعتنا واقع نشود، مثل آنکه عالمان و دانشمندان در آن جامعه، بسط ید علمی و نظری لازم را نداشته باشند و یا نظامات تصمیم‌گیری در آن جامعه، به‌طور جدی، مبتنی بر نظامات علمی و دانش‌محور نباشد، طبعاً در چنین جامعه‌ای، قرآن به‌درستی ترویج نیافته است؛ زیرا قرآن کریم اولاً، جایگاه ویژه‌ای را برای عالمان مقرر می‌نماید: «یرفع‌الله الذین آمنوا منکم والذین أوتوا العلم درجات» و ثانیاً، همواره بر فاصله‌گذاری آشکار بین عالمان و غیرعالمان تأکید می‌ورزد: «قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا‌یعلمون؟».
۲. اگر در جامعه‌ای، «اخلاق و رفتار عمومی» از ارتقا و تعالی برخوردار نباشد و خدای ناکرده، آمار آسیب‌های اجتماعی نظیر: فحشا، سرقت، اعتیاد، طلاق، نزاع، خشونت، کلاهبرداری، کم‌فروشی، نزول‌خواری، بی‌ادبی و نظایر آن رو به گسترش باشد، در چنین جامعه‌ای، قرآن، مهجور است و به‌درستی ترویج نیافته است؛ زیرا قرآن کریم، سوء و فحشا را از جانب شیطان می‌داند؛ بنابراین، جامعه قرآنی را با خطوات و اوامر شیطان چه‌کار؟: «و لاتتبعوا خطوات‌‌‌‌الشیطان إنه لکم عدو مبین إنما یأمرکم بالسوء والفحشاء و أن‌تقولوا علی‌‌‌‌الله ما لاتعلمون».
۳. جامعه‌ای که در آن، «عدالت و قسط» به‌عنوان یک اصل بنیانی در همه ابعاد، اجزا و شریان‌های حکومت و فرهنگ عمومی جریان نداشته باشد و یا این اصل، تضعیف و تحقیر شده باشد، جامعه‌ای نیست که قرآن کریم در متن آن، حضور و ترویج یافته باشد؛ چراکه قرآن کریم هم، فلسفه ارسال رسل و بعثت انبیای الهی را «قیام جامعه و مردمان به قسط و عدل» معرفی می‌فرماید: «لقد أرسلنا رسلنا بالبینات و أنزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط» و هم به‌طور مکرر، مردمان را به قسط و عدل امر می‌نماید: «کونوا قوامین بالقسط شهداء لله ولو علی أنفسکم»، «قل أمر ربی بالقسط» و آیات فراوان دیگر.
۴. جامعه‌ای که در آن، «شاخصهای کلان اقتصادی و توسعه پایدار کشور»، منفی و رو به افول بوده و فقر، ناداری و استضعاف، گسترش داشته باشد، به‌یقین جامعه آرمانی قرآن به‌شمار نیامده و قرآن در آن جامعه، ترویج نیافته است؛ زیرا قرآن کریم علاوه بر آنکه فقر را دالان و مسیر شیطان برای واداشتن به فحشا می‌داند: «الشیطان یعدکم الفقر و یأمرکم بالفحشاء»، جامعه‌ای را به‌عنوان جامعه امن و آرام توصیف می‌فرماید که در آن، زندگی مردم، آبادان و معمور است: «و ضرب‌الله مثلًا قریةً کانت آمنةً مطمئنةً یأتیها رزقها رغدًا من کل مکان».
۵. جامعه‌ای که در همه اجزا و ابعاد حاکمیت، سیاست و فرهنگ عمومی آن، «اعتدال و میانه‌روی» که نماد و نمود عقلانیت و خردورزیست، حاکم نشده باشد و گرفتار بلای دوگانه افراط و تفریط باشد، جامعه آرمانی قرآن و امتی که قرآن کریم در میان آنان ترویج یافته باشد، نیست: «و کذلک جعلناکم أمةً وسطاً لتکونوا شهداء علی‌‌‌‌الناس و یکون الرسول علیکم شهیداً».
باری، پنج شاخصهای که بیان شد، اگرچه همه معیارهای جامعه مطلوب قرآن کریم که تعالیم انسان‌ساز و جامعه‌ساز آن در آن جامعه ترویج یافته باشد، نیست؛ ولی بی‌شک از زمره شاخصه‌های اصلی و معیارهای اولیه و بنیانی است.
بنابراین، اگر ما به دنبال راهکارها و شیوه‌های ترویج قرآن کریم در جامعه هستیم، باید بدانیم که بهترین راه در این زمینه، روش عملی است؛ به این معنا که اگر با لطف خداوند و صداقت و جدیت همگان، جامعه‌ای ساخته شود که در آن، علم و عالمان از جایگاه معتبر و برجسته خود برخوردار بوده، اخلاق و رفتار مردمان، نیکو و خالی از آسیب‌ها و ناهنجاری‌ها باشد، عدل و قسط بر شئون حاکمیتی و فرهنگ عمومی آن حاکم باشد، زندگی عموم مردم، زیست آبرومندانه منهای فقر باشد و اعتدال، میانه‌روی و خردورزی در میان امت، ملت، دولت و حکومت، رایج و مرسوم باشد. در این صورت به بهترین وجه، قرآن کریم را ترویج و تبلیغ کرده‌ایم و اسوه‌ای عملی را در مقابل دید سایر جوامع قرار داده‌ایم.
امید است، خداوند سبحان به همه ما توفیق فهم تعالیم والای قرآن کریم و ترویج آن آموزه‌های حیات‌بخش و اجرای کامل آن در جامعه اسلامی را عنایت فرماید.«إنه سمیع الدعاء قریب مجیب».
حسین المظاهری
10 / صفرالمظفر / ١۴۴۴- 16 /شهریور/1401