امام جمعه اردبیل
امام جمعه باید در شادی و سختی‌های مردم شریک باشد
امام جمعه باید تلاش کند، به‌روز باشد و برای این به‌روز بودن، مهارت‌هایی لازم است؛ باید گفتمان و ادبیات، به‌روز باشد. خطرات و تهدیدهایی که ما امروز داریم و مواردی که با زبان روز و متناسب با نیاز مخاطب نیازمند بیان هستند، باید مدنظر قرار بگیرد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، در دیدار 5 مرداد سال جاری با جمعی از ائمه جمعه سراسر کشور، به تشریح بعضی از ملاحظاتی که باید از جایگاه امام جمعه و تریبون نماز جمعه مدنظر قرار گیرد، پرداختند و گفتند: «نماز جمعه به‌خاطر خصوصیاتی که دارد، یک فریضه صد درصد استثنائی است؛ ما شبیه نماز جمعه هیچ چیز نداریم.»
پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی) بر همین اساس، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن عاملی، امام جمعه اردبیل داشته است که تقدیم خوانندگان محترم هفته‌نامه افق حوزه می‌شود.
□ جایگاه نماز جمعه، در بین سایر فرائض دینی چیست؟ و چرا در بین سایر فرایض، جنبه‌ای استثنایی دارد؟
عباداتی که داریم، برخی بعد فردی دارد؛ مثلاً، کسی که در دل شب، نماز شب می‌خواند، این رابطه فردی با خداست؛ هرچند در دل این رابطه فردی، بعد اجتماعی هم مطرح است. در سوره حمد وقتی می‌خوانیم: ایاک نعبد و ایاک نستعین، اهدنا الصراط المستقیم، از زبان جمع داریم صحبت می‌کنیم؛ نه از زبان فرد. نمی‌گوییم خدایا! من تو را عبادت می‌کنم. می‌گوییم: خدایا! ما تو را عبادت می‌کنیم. ما از تو کمک می‌خواهیم. ما را به راه راست هدایت کن! خب، این حالت فرد در نماز شب، هرچند در خصوصی‌ترین لحظات عاشقانه‌اش در رابطه با خداست که اتفاق می‌افتد و دارای بعد فردی است؛ ولی باز نگاهی به جمع دارد. حالا شما مقایسه کنید، با نمازهایی که تأکید شده به جماعت خوانده بشود و در رأس اینها، نماز جمعه قرار دارد که اصلاً یک نماز سیاسی و عبادی است. نقش امام جمعه، فراتر از خود نماز، نقشی پررنگ است. آنجا باید دو تا خطبه بخواند که یکی درباره مسائل تقوا و خودسازی جامعه است و خطبه دوم، در بحث مسائل سیاسی و بصیرت‌افزایی باید کار کند و این دو خطبه، جزء نماز محسوب می‌شوند. اینجاست که بعد اجتماعی، خودش را نشان می‌دهد. بصیرت‌افزایی‌ای که در نماز جمعه وجود دارد، تجمعی که در نماز جمعه هست، نقشی که می‌تواند برای افراد و جامعه داشته باشد و از طرفی، موضع‌گیری در برابر دشمن، همه اینها، نشان‌دهنده نقش خطیب و نماز جمعه است. خطیب، وقتی مسائل سیاسی دشمنان را و شگردهای آنها را می‌داند و آنها را برای مردم آشکار می‌کند، دشمن هم روی این نماز، حساس می‌شود. خب، این امتیازی است که نماز جمعه نسبت به سایر نمازها دارد و آن را از نمازهای دیگر متمایز می‌کند.
□ در دیدار اخیر ائمه جمعه با رهبر انقلاب، ایشان تصریح کردند که ما درباره جایگاه رفیع نماز جمعه و رساندن آن به جایگاه مطلوب خودش، کوتاهی‌هایی داشته‌ایم. با توجه به این نکته، فکر می‌کنید که وضعیت فعلی نماز جمعه، چه فاصله‌ای با وضعیت مطلوب و ایده‌آل خودش دارد؟
کسی که نقش امامت را به عهده دارد و جلودار جامعه می‌شود، باید تفاوت‌هایی با مأموم داشته باشد. در زمان دفاع مقدس، عامل موفقیت فرماندهان ما این بود که همراه با رزمنده‌ها یا جلوتر از رزمنده‌ها، در عملیات‌ها حضور داشتند؛ یعنی نیروها را در خود میدان هدایت می‌کردند؛ درحالی‌که در جنگ‌های کلاسیک، فرمانده باید در عقبه باشد و از آنجا نبرد را فرماندهی کند. حفظ جان فرمانده، از نکاتی است که در ارتش‌های دنیا مورد توجه است. آنچه موجب شد، فرماندهان ما یک ویژگی‌های ممتازی پیدا کنند، این بود که با رزمنده‌ها همگام یا حتی از آنها جلوتر بودند. امام جمعه هم، اگر می‌خواهد تأثیرگذار باشد، باید در مردم‌داری، تحقق عدالت، ساده‌زیستی، بصیرت و معرفت، شاخص باشد. کسی که زندگی مرفهی داشته باشد، نمی‌تواند به دیگران بگوید: ساده زندگی کنید. کسی که عدالتش مسئله‌دار باشد و از نظر تقوا و تدین، مشکلاتی داشته باشد، نمی‌تواند هدایت‌گر دیگران باشد. نه‌تنها باید برای آگاهی مردم نسبت به نقش و اهمیت تجمع در نماز جمعه کار کنیم، خود ما ائمه جمعه نیز، باید یک تجدیدنظری در رفتار و رویکردمان داشته باشیم تا بتوانیم، محور فعالیت‌های فرهنگی، کانون معنویت و بصیرت‌افزایی باشیم و قدرت جاذبه‌مان را افزایش دهیم.
□ شخص امام جمعه باید چه نسبتی با مردم شهر و منطقه خودش داشته باشد؟
خطیب جمعه، جزء مردم است و جدای از مردم نیست. امام جمعه مطلوب، کسی است که در مسائل معیشتی، مثل ضعیف‌ترین اقشار زندگی کند. امام جمعه باید با مردم پیوند داشته باشد. در شادی مردم، شاد باشد؛ در سختی‌ها متحمل سختی بشود. برای کمک‌های مؤمنانه به مردم پیشگام باشد؛ در حوادثی مثل سیل و زلزله، یاری‌رسان مردم باشد. مردم وقتی ببینند، فردی هم دغدغه معنویت و بصیرت‌افزایی آنها را دارد، هم دغدغه معیشت‌شان را دارد و هم‌درد با آنهاست و خودش را برای آنها فدا می‌کند، طبیعتاً قدردان چنین کارهایی خواهند بود. کار خیلی سختی است که انسان، به این مرحله برسد و به حداقل‌ها اکتفا کرده و از امتیازات چشم‌پوشی کند؛ خودش را هرچه بیشتر، به توده مردم نزدیک و در عین حال از نظر علم و تقوا، جلوداری کند و بتواند، از نظر بصیرتی و معنوی تأثیرگذار باشد. در این صورت است که یک امام جمعه ایده‌آل را می‌توان ترسیم کرد. امام جمعه‌ای می‌تواند موفق باشد که یک‌رنگی در گفتار و کردارش وجود داشته باشد. اگر مردم ببینند که بین گفتار و کردار یک مسئول یا یک امام جمعه تفاوت وجود دارد، طبیعتاً تأثیرگذاری آن شخص هم از بین می‌رود.
□ با توجه به وضعیت فعلی جامعه و اقتئضائاتی که حکم‌فرماست، فکر می‌کنید که بیشتر، در خطبه‌های نماز جمعه، طرح‌کردن چه مسائلی ضروری است؟
نکاتی را که رهبر انقلاب اسلامی مطرح کردند، به‌عنوان کسی که واقعاً از افق دید بالایی برخوردار هستند و خطرها را می‌بینند و راهکارها را ارائه می‌دهند، اینها باید مطرح شود. همچنین، مطالبی که در صحبت‌های همیشگی‌شان یا در بیانیه گام دوم یا شعارهایی که ما در انقلاب اسلامی داشتیم، اینها هستند. با بحث تحقق عدالت اجتماعی که یک بحث مورد نیاز جامعه ماست، هنوز فاصله داریم. بحث اشتغال‌زایی، بحث شعارهایی که برای کمک به مستضعفان و نیازمندان جامعه و برای کمک‌های مؤمنانه داشتیم، بحث حقوق انسان‌ها، مخصوصاً حقوق زن، بحث دشمن‌شناسی و دشمن‌ستیزی، اینها نکاتی هستند که به‌روز هستند و نیاز به بیان دارند. در این عرصه‌ها هر چقدر کار کنیم، کم است و زمینه کار بیشتر فراهم است؛ مخصوصاً بیانیه گام دوم.
□ خطیب جمعه برای اینکه بتواند نقش فعال‌تری در جهت تبیین و پاسخگویی به شبهات داشته باشد و برای اینکه بتواند، مبانی انقلاب را با یک زبان و ادبیات جدیدی که نسل جوان هم با آن آشناست، بازتولید بکند، چه تغییر و ارتقائاتی باید ایجاد کند و چه سازوکارهایی را باید طراحی کند؟
امام جمعه باید تلاش کند، به‌روز باشد و برای این به‌روز بودن، مهارت‌هایی لازم است؛ باید گفتمان و ادبیات، به‌روز باشد. خطرات و تهدیدهایی که ما امروز داریم و مواردی که با زبان روز و متناسب با نیاز مخاطب نیازمند بیان هستند، باید مدنظر قرار بگیرد. اگر این شرایط ایجاد شد، طبیعتاً این جذابیت در خطبه‌ها هم به وجود می‌آید. اختصار در خطبه‌ها هم تأثیرگذار است. مستمعی که پای خطبه می‌نشیند، با ارتباطاتی که در فضای مجازی و حقیقی دارد، دائماً، شبهاتی برایش مطرح می‌شود که پاسخ‌های خیلی‌هایشان هم معلوم است. اگر امام جمعه بتواند، بدون اینکه نیاز به طرح‌کردن سؤال و شبهات باشد، پاسخ اقناع‌کننده در اختیار مخاطب قرار بدهد، برای شرکت‌کننده‌های در نماز جمعه، جاذبه ایجاد می‌شود و افزایش جمعیت را به‌دنبال دارد.
در شرایط فعلی، خطبه نماز جمعه، یک کار تبلیغی چهره‌به‌چهره است که از مؤثرترین شیوه‌های تأثیرگذاری بر مخاطب محسوب می‌شود؛ هرچند یک سبک قدیمی است؛ ولی یک شیوه فوق‌العاده تأثیرگذار است که با گذشت زمان، خاصیت خودش را از دست نداده است و توانسته، موقعیت خودش را حفظ کند. انعکاس خطبه‌های نماز جمعه در فضای مجازی و رسانه‌ها، مسئولیت ائمه محترم جمعه را بیشتر می‌کند که با مطالعه و با دقت کارشناسانه صحبت کنند تا هم پاسخگوی نیازهای مردم باشند و هم، خدای نخواسته، کاری نکنند که موجب اتلاف وقت دیگران بشوند. باید همه توانمان را به‌کار ببریم و برای خطبه وقت بگذاریم؛ مثلاً، در نیم ساعت، دو تا خطبه خوانده بشود؛ ولی آن محتوا و سبکی که می‌خواهد، ارائه بشود، این‌قدر غنی باشد که برای مخاطب جاذبه ایجاد کند و خدای نخواسته، فردای قیامت به ما نگویند: چرا وقت مردم را گرفتید. ان‌شاءالله خدا به همه ما کمک کند که دین‌مان را به شهدا ادا کنیم و انتظاراتی را که از ائمه جمعه وجود دارد، برآورده نماییم.
پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی) بر همین اساس، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن عاملی، امام جمعه اردبیل داشته است که تقدیم خوانندگان محترم هفته‌نامه افق حوزه می‌شود.
□ جایگاه نماز جمعه، در بین سایر فرائض دینی چیست؟ و چرا در بین سایر فرایض، جنبه‌ای استثنایی دارد؟
عباداتی که داریم، برخی بعد فردی دارد؛ مثلاً، کسی که در دل شب، نماز شب می‌خواند، این رابطه فردی با خداست؛ هرچند در دل این رابطه فردی، بعد اجتماعی هم مطرح است. در سوره حمد وقتی می‌خوانیم: ایاک نعبد و ایاک نستعین، اهدنا الصراط المستقیم، از زبان جمع داریم صحبت می‌کنیم؛ نه از زبان فرد. نمی‌گوییم خدایا! من تو را عبادت می‌کنم. می‌گوییم: خدایا! ما تو را عبادت می‌کنیم. ما از تو کمک می‌خواهیم. ما را به راه راست هدایت کن! خب، این حالت فرد در نماز شب، هرچند در خصوصی‌ترین لحظات عاشقانه‌اش در رابطه با خداست که اتفاق می‌افتد و دارای بعد فردی است؛ ولی باز نگاهی به جمع دارد. حالا شما مقایسه کنید، با نمازهایی که تأکید شده به جماعت خوانده بشود و در رأس اینها، نماز جمعه قرار دارد که اصلاً یک نماز سیاسی و عبادی است. نقش امام جمعه، فراتر از خود نماز، نقشی پررنگ است. آنجا باید دو تا خطبه بخواند که یکی درباره مسائل تقوا و خودسازی جامعه است و خطبه دوم، در بحث مسائل سیاسی و بصیرت‌افزایی باید کار کند و این دو خطبه، جزء نماز محسوب می‌شوند. اینجاست که بعد اجتماعی، خودش را نشان می‌دهد. بصیرت‌افزایی‌ای که در نماز جمعه وجود دارد، تجمعی که در نماز جمعه هست، نقشی که می‌تواند برای افراد و جامعه داشته باشد و از طرفی، موضع‌گیری در برابر دشمن، همه اینها، نشان‌دهنده نقش خطیب و نماز جمعه است. خطیب، وقتی مسائل سیاسی دشمنان را و شگردهای آنها را می‌داند و آنها را برای مردم آشکار می‌کند، دشمن هم روی این نماز، حساس می‌شود. خب، این امتیازی است که نماز جمعه نسبت به سایر نمازها دارد و آن را از نمازهای دیگر متمایز می‌کند.
□ در دیدار اخیر ائمه جمعه با رهبر انقلاب، ایشان تصریح کردند که ما درباره جایگاه رفیع نماز جمعه و رساندن آن به جایگاه مطلوب خودش، کوتاهی‌هایی داشته‌ایم. با توجه به این نکته، فکر می‌کنید که وضعیت فعلی نماز جمعه، چه فاصله‌ای با وضعیت مطلوب و ایده‌آل خودش دارد؟
کسی که نقش امامت را به عهده دارد و جلودار جامعه می‌شود، باید تفاوت‌هایی با مأموم داشته باشد. در زمان دفاع مقدس، عامل موفقیت فرماندهان ما این بود که همراه با رزمنده‌ها یا جلوتر از رزمنده‌ها، در عملیات‌ها حضور داشتند؛ یعنی نیروها را در خود میدان هدایت می‌کردند؛ درحالی‌که در جنگ‌های کلاسیک، فرمانده باید در عقبه باشد و از آنجا نبرد را فرماندهی کند. حفظ جان فرمانده، از نکاتی است که در ارتش‌های دنیا مورد توجه است. آنچه موجب شد، فرماندهان ما یک ویژگی‌های ممتازی پیدا کنند، این بود که با رزمنده‌ها همگام یا حتی از آنها جلوتر بودند. امام جمعه هم، اگر می‌خواهد تأثیرگذار باشد، باید در مردم‌داری، تحقق عدالت، ساده‌زیستی، بصیرت و معرفت، شاخص باشد. کسی که زندگی مرفهی داشته باشد، نمی‌تواند به دیگران بگوید: ساده زندگی کنید. کسی که عدالتش مسئله‌دار باشد و از نظر تقوا و تدین، مشکلاتی داشته باشد، نمی‌تواند هدایت‌گر دیگران باشد. نه‌تنها باید برای آگاهی مردم نسبت به نقش و اهمیت تجمع در نماز جمعه کار کنیم، خود ما ائمه جمعه نیز، باید یک تجدیدنظری در رفتار و رویکردمان داشته باشیم تا بتوانیم، محور فعالیت‌های فرهنگی، کانون معنویت و بصیرت‌افزایی باشیم و قدرت جاذبه‌مان را افزایش دهیم.
□ شخص امام جمعه باید چه نسبتی با مردم شهر و منطقه خودش داشته باشد؟
خطیب جمعه، جزء مردم است و جدای از مردم نیست. امام جمعه مطلوب، کسی است که در مسائل معیشتی، مثل ضعیف‌ترین اقشار زندگی کند. امام جمعه باید با مردم پیوند داشته باشد. در شادی مردم، شاد باشد؛ در سختی‌ها متحمل سختی بشود. برای کمک‌های مؤمنانه به مردم پیشگام باشد؛ در حوادثی مثل سیل و زلزله، یاری‌رسان مردم باشد. مردم وقتی ببینند، فردی هم دغدغه معنویت و بصیرت‌افزایی آنها را دارد، هم دغدغه معیشت‌شان را دارد و هم‌درد با آنهاست و خودش را برای آنها فدا می‌کند، طبیعتاً قدردان چنین کارهایی خواهند بود. کار خیلی سختی است که انسان، به این مرحله برسد و به حداقل‌ها اکتفا کرده و از امتیازات چشم‌پوشی کند؛ خودش را هرچه بیشتر، به توده مردم نزدیک و در عین حال از نظر علم و تقوا، جلوداری کند و بتواند، از نظر بصیرتی و معنوی تأثیرگذار باشد. در این صورت است که یک امام جمعه ایده‌آل را می‌توان ترسیم کرد. امام جمعه‌ای می‌تواند موفق باشد که یک‌رنگی در گفتار و کردارش وجود داشته باشد. اگر مردم ببینند که بین گفتار و کردار یک مسئول یا یک امام جمعه تفاوت وجود دارد، طبیعتاً تأثیرگذاری آن شخص هم از بین می‌رود.
□ با توجه به وضعیت فعلی جامعه و اقتئضائاتی که حکم‌فرماست، فکر می‌کنید که بیشتر، در خطبه‌های نماز جمعه، طرح‌کردن چه مسائلی ضروری است؟
نکاتی را که رهبر انقلاب اسلامی مطرح کردند، به‌عنوان کسی که واقعاً از افق دید بالایی برخوردار هستند و خطرها را می‌بینند و راهکارها را ارائه می‌دهند، اینها باید مطرح شود. همچنین، مطالبی که در صحبت‌های همیشگی‌شان یا در بیانیه گام دوم یا شعارهایی که ما در انقلاب اسلامی داشتیم، اینها هستند. با بحث تحقق عدالت اجتماعی که یک بحث مورد نیاز جامعه ماست، هنوز فاصله داریم. بحث اشتغال‌زایی، بحث شعارهایی که برای کمک به مستضعفان و نیازمندان جامعه و برای کمک‌های مؤمنانه داشتیم، بحث حقوق انسان‌ها، مخصوصاً حقوق زن، بحث دشمن‌شناسی و دشمن‌ستیزی، اینها نکاتی هستند که به‌روز هستند و نیاز به بیان دارند. در این عرصه‌ها هر چقدر کار کنیم، کم است و زمینه کار بیشتر فراهم است؛ مخصوصاً بیانیه گام دوم.
□ خطیب جمعه برای اینکه بتواند نقش فعال‌تری در جهت تبیین و پاسخگویی به شبهات داشته باشد و برای اینکه بتواند، مبانی انقلاب را با یک زبان و ادبیات جدیدی که نسل جوان هم با آن آشناست، بازتولید بکند، چه تغییر و ارتقائاتی باید ایجاد کند و چه سازوکارهایی را باید طراحی کند؟
امام جمعه باید تلاش کند، به‌روز باشد و برای این به‌روز بودن، مهارت‌هایی لازم است؛ باید گفتمان و ادبیات، به‌روز باشد. خطرات و تهدیدهایی که ما امروز داریم و مواردی که با زبان روز و متناسب با نیاز مخاطب نیازمند بیان هستند، باید مدنظر قرار بگیرد. اگر این شرایط ایجاد شد، طبیعتاً این جذابیت در خطبه‌ها هم به وجود می‌آید. اختصار در خطبه‌ها هم تأثیرگذار است. مستمعی که پای خطبه می‌نشیند، با ارتباطاتی که در فضای مجازی و حقیقی دارد، دائماً، شبهاتی برایش مطرح می‌شود که پاسخ‌های خیلی‌هایشان هم معلوم است. اگر امام جمعه بتواند، بدون اینکه نیاز به طرح‌کردن سؤال و شبهات باشد، پاسخ اقناع‌کننده در اختیار مخاطب قرار بدهد، برای شرکت‌کننده‌های در نماز جمعه، جاذبه ایجاد می‌شود و افزایش جمعیت را به‌دنبال دارد.
در شرایط فعلی، خطبه نماز جمعه، یک کار تبلیغی چهره‌به‌چهره است که از مؤثرترین شیوه‌های تأثیرگذاری بر مخاطب محسوب می‌شود؛ هرچند یک سبک قدیمی است؛ ولی یک شیوه فوق‌العاده تأثیرگذار است که با گذشت زمان، خاصیت خودش را از دست نداده است و توانسته، موقعیت خودش را حفظ کند. انعکاس خطبه‌های نماز جمعه در فضای مجازی و رسانه‌ها، مسئولیت ائمه محترم جمعه را بیشتر می‌کند که با مطالعه و با دقت کارشناسانه صحبت کنند تا هم پاسخگوی نیازهای مردم باشند و هم، خدای نخواسته، کاری نکنند که موجب اتلاف وقت دیگران بشوند. باید همه توانمان را به‌کار ببریم و برای خطبه وقت بگذاریم؛ مثلاً، در نیم ساعت، دو تا خطبه خوانده بشود؛ ولی آن محتوا و سبکی که می‌خواهد، ارائه بشود، این‌قدر غنی باشد که برای مخاطب جاذبه ایجاد کند و خدای نخواسته، فردای قیامت به ما نگویند: چرا وقت مردم را گرفتید. ان‌شاءالله خدا به همه ما کمک کند که دین‌مان را به شهدا ادا کنیم و انتظاراتی را که از ائمه جمعه وجود دارد، برآورده نماییم.