آیت‌الله‌العظمی سبحانی
علمی که در خدمت نجات بشریت نباشد عین جاهلیت است
در کنار دفاع از علم، مراقب باشید؛ علمی رواج پیدا کند که جامعه را نجات دهد و به مقام انسانیت برساند؛ اما علمی که سبب می‌شود بشر، بشر را بکشد، جنگ راه بیندازد و کشتار جمعی کند، ارزش ندارد.
به گزارش خبرگزاری حوزه، حضرت آیت‌الله سبحانی در درس اخلاق هفتگی خود که ۷ آبان با حضور طلاب و فضلای حوزه و خانواده‌های آنان در مؤسسه امام صادق(ع) پردیسان قم برگزار شد، با اشاره به تعالیم ائمه اطهار(ع)، طلاب جوان را به درک عمق مسئولیت آینده‌شان فراخواندند و بر این نکته تأکید کردند که علمی باید باشد و ارزش دارد که بشر را جان بدهد، کمک کند و زندگی‌ها را آسان سازد؛ نه علمی که منجر به تسلیحات هسته‌ای و کشتار جمعی شود.
اعطای شخصیت به فرزندان
معظم‌له با اشاره به ماجرای جمع‌شدن همه فرزندان امام حسن مجتبی(ع) و همچنین فرزندان امام حسین(ع)، توسط امام حسن مجتبی(ع)، و قرائت فرمایش ماندگار حضرت «إنّکُم صِغارُ قَومٍ ویُوشِکُ أن تَکونوا کِبارَ قَومٍ آخَرینَ، فَتَعَلَّمُوا العِلمَ، فَمَن لم‌یَستَطِعْ مِنکُم أن یَحفَظَهُ فَلْیَکتُبْهُ ولیَضَعْهُ فی بَیتِهِ؛ شما خردسالانِ قومی (نسلی) هستید که به‌زودی بزرگان قوم (نسلی) دیگر می‌شوید. پس دانش بیاموزید و هریک از شما که نمی‌تواند علم را در حافظه‌اش نگه دارد، آن را بنویسد و در خانه‌اش نگهداری کند.»، به سیره تربیتی اهل‌بیت(ع) پرداختند و خطاب به طلاب اظهار کردند: برای هدایت یک جمع یا فرد، باید ابتدا به او عظمت داد و شخصیتش را در نظر خودش بزرگ نمود؛ «مرجع تقلید آینده، استاد دانشگاه آینده و ... شما هستید؛ بنابراین برخلاف آن پدری که نصیحت می‌کند و شخصیت فرزند را می‌شکند، باید اول او را بزرگ کنید تا در نظر خودش، یک فرد آینده و کامل باشد، سپس نصیحت‌شنوی خواهد کرد.» پس از تأکید بر شخصیت، استدلال دوم امام حسن(ع) بر علم‌آموزی بنا شد: «… فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ وَحَفِّظُوهُ وَإِنْ لَمْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَحْفَظُوهُ فَاکْتُبُوهُ.»
لزوم سرمایه‌گذاری علمی برای آینده
این مرجع تقلید ادامه دادند: فرزندان و نسل جوان، زمام مملکت را به دست خواهند گرفت. آدم بی‌سواد و جاهل نمی‌تواند کشور را اداره کند. پس سرمایه شما درس خواندن است؛ فقط علم دین، سرمایه نیست؛ چه فقه باشد، چه فلسفه یا ریاضیات. این سرمایه را باید از دوران کودکی و جوانی فراهم کرد. اگر کسی حافظه‌اش ضعیف است، همواره یادداشت‌برداری کند و به یادداشت‌های خود مراجعه کند.
حضرت آیت‌الله سبحانی در ادامه، بر اهمیت مداومت در تحصیل و پرهیز از سستی تأکید کردند و با قرائت شعر الطغرائی: «حبُّ السلامةِ یُثْنی همَّ صاحِبه عن المعالی ویُغرِی المرءَ بالکَسلِ»، درباره کسانی که (علاقه‌مندی به آسایش و نبردن رنج) دارند، این افراد را فاقد اراده معرفی کردند: کسانی که رنج را بر خود تحمیل نمی‌کنند، همیشه کسل هستند و اهل کار نیستند. آقایانی که اهل علم هستید، باید مداوم کار کنید؛ حتی در تعطیلات رسمی حوزه باید کارهای علمی انجام شود؛ حتی اگر مثلاً برای شهادت حضرت زهرا(س) دروس تعطیل است، نباید مطالعات و کارهای علمی خود را تعطیل کنید.
برتری عالِم و رسالت نجات‌بخشی
در مقابل عابد
معظم‌له در ادامه با ذکر حدیث شریف «فَضلُ العالِمِ عَلَی‌العابِدِ کفَضلِ القَمَرِ عَلی سائرِ النُّجومِ لَیلَةَ البَدرِ»، به تبیین فضیلت عالِم پرداختند و با اشاره به داستان عابدی که خانقاه را ترک کرد و به مدرسه آمد، تصریح کردند: عالِم به دنبال نجات دیگری است؛ درحالی‌که عابد تنها در صدد نجات خود است. عابد می‌خواهد، گلیم خود را از امواج نجات دهد؛ اما عالِم سعی می‌کند، جهانی را نجات دهد. انبیاء(ع) به‌همین دلیل مقامات عالی دارند که خود را فدای جامعه کردند. شما در مقامی هستید که خداوند بر شما برتری بخشیده؛ چون تنها خود را نجات نمی‌دهید، بلکه دیگری را نجات می‌دهید. هر کس در شهر و کویی منبر برود و تدریس کند، نه‌تنها خود، بلکه همه[دیگران] را[هم] نجات داده است. این مقام عظیم با سرمایه‌گذاری در دوران جوانی و کسب کمالات علمی به دست می‌آید.
قلم عالِم؛ تربیت کنند شهدا
ایشان در تبیین جایگاه قلم در تداوم جریان هدایت، به حدیث معروف «مِدَادُ الْعُلَمَاءِ أَفْضَلُ مِنْ دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ» اشاره کردند و توضیح دادند: در ابتدا این روایت پذیرفتنش دشوار است که قلم عالم بر خون شهید برتری داشته باشد؛ اما حقیقت این است که آن شهیدی که در راه خدا کشته می‌شود، باید توسط عالِمی تربیت شده باشد. اگر شیخ مفید، شیخ طوسی و علمای بزرگ نبودند که شهید را پرورش دهند، آن شهید به آن مقام نمی‌رسید.
خاطره‌ای از آخرین روزهای حیات
آیت‌الله‌العظمی بروجردی(ره)
معظم‌له سپس خاطره‌ای از آخرین روزهای حیات آیت‌الله‌العظمی بروجردی(ره) نقل کردند که ایشان با استناد به همین حدیث، آرامش یافتند.
وقتی حال‌شان خیلی خوب نبود، جمعی از بزرگان از جمله امام خمینی، آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله بهاءالدینی و دیگر بزرگان(ره) نزدشان بودند. ایشان فرمودند: کاش در موضوع کشف حجاب قیام می‌کردم و به شهادت می‌رسیدم. می‌ترسم دستم در آن دنیا خالی باشد. آیت‌الله گلپایگانی(قد) فرمودند: مداد علما افضل از دماء شهداست. ایشان پاسخ دادند: بله روایت صحیح هم هست. آیت‌الله گلپایگانی فرمودند: پس دیگر نگران چه هستید. شما اگر شهید می‌شدید، توفیقات بزرگی را که در تألیف و تدریس داشتید، از دست می‌دادید و اینجا آیت‌الله‌العظمی بروجردی اندکی آرامش یافتند. ایشان با نگارش آثار متعدد از جمله «جامع أحادیث‌الشیعة» (مداد العلماء)، مقامی یافته‌اند که با رفتن و شهیدشدن در قضیه کشف حجاب، بدان دست نمی‌یافتند.
علم مخرب، تجلی جاهلیت جدید
حضرت آیت‌الله سبحانی، هشداری پیرامون نوع علومی که در جهان رواج دارد، مطرح کردند و گفتند: البته در کنار دفاع از علم، مراقب باشید؛ علمی باید رواج پیدا کند که این جامعه را نجات دهد و به مقام انسانیت برساند؛ اما علمی که سبب می‌شود بشر، بشر را بکشد، جنگ راه بیندازد و کشتار جمعی کند، این ارزش ندارد.
ایشان با استناد به کلام امام علی(ع) در نهج‌البلاغه درباره دوران جاهلیت، وضعیت کنونی جهان را تحلیل کردند:
در جاهلیت، زیر پیراهن‌شان ترس از یکدیگر بود و لباس رویین‌شان (لباس لؤلؤ) از سیف (شمشیر) مسلّح بود. باطناً می‌ترسیدند و ظاهراً مسلح بودند. این، نشانه جاهلیت است.
این مرجع تقلید ادامه دادند: اکنون جاهلیت بر غرب حاکم است. کشورها از یکدیگر می‌ترسند و مسلح می‌شوند. این مسابقه تسلیحاتی، انسانیت نیست. این علم نیست. علمی باید باشد که بشر را جان بدهد، کمک کند و زندگی‌ها را آسان سازد، نه علمی که منجر به تسلیحات هسته‌ای و کشتار جمعی شود.
حضرت آیت‌الله سبحانی برای جلوگیری از رکود در مسیر علمی، حدیث «مَنِ استَوی یَوماهُ فهُو مَغبونٌ ومَن کانَ آخِرُ یَومَیهِ شَرَّهُما فهُو مَلعونٌ ومَن لم یَعرِفِ الزِّیادَةَ فی نفسِهِ فهُو فی نُقصانٍ ومَن کانَ إلی النُّقصانِ فالمَوتُ خَیرٌ لَهُ مِنَ الحیاةِ» را بیان کردند تا طلاب بدانند، هر روزی که با روز قبل تفاوتی نداشته باشد، سرمایه عمرشان تلف شده است. این مسأله برای همگان است و هرکسی در هر لباس و جایگاهی است، باید تلاش کند، هر روزش از روز قبل بهتر باشد.
اعطای شخصیت به فرزندان
معظم‌له با اشاره به ماجرای جمع‌شدن همه فرزندان امام حسن مجتبی(ع) و همچنین فرزندان امام حسین(ع)، توسط امام حسن مجتبی(ع)، و قرائت فرمایش ماندگار حضرت «إنّکُم صِغارُ قَومٍ ویُوشِکُ أن تَکونوا کِبارَ قَومٍ آخَرینَ، فَتَعَلَّمُوا العِلمَ، فَمَن لم‌یَستَطِعْ مِنکُم أن یَحفَظَهُ فَلْیَکتُبْهُ ولیَضَعْهُ فی بَیتِهِ؛ شما خردسالانِ قومی (نسلی) هستید که به‌زودی بزرگان قوم (نسلی) دیگر می‌شوید. پس دانش بیاموزید و هریک از شما که نمی‌تواند علم را در حافظه‌اش نگه دارد، آن را بنویسد و در خانه‌اش نگهداری کند.»، به سیره تربیتی اهل‌بیت(ع) پرداختند و خطاب به طلاب اظهار کردند: برای هدایت یک جمع یا فرد، باید ابتدا به او عظمت داد و شخصیتش را در نظر خودش بزرگ نمود؛ «مرجع تقلید آینده، استاد دانشگاه آینده و ... شما هستید؛ بنابراین برخلاف آن پدری که نصیحت می‌کند و شخصیت فرزند را می‌شکند، باید اول او را بزرگ کنید تا در نظر خودش، یک فرد آینده و کامل باشد، سپس نصیحت‌شنوی خواهد کرد.» پس از تأکید بر شخصیت، استدلال دوم امام حسن(ع) بر علم‌آموزی بنا شد: «… فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ وَحَفِّظُوهُ وَإِنْ لَمْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَحْفَظُوهُ فَاکْتُبُوهُ.»
لزوم سرمایه‌گذاری علمی برای آینده
این مرجع تقلید ادامه دادند: فرزندان و نسل جوان، زمام مملکت را به دست خواهند گرفت. آدم بی‌سواد و جاهل نمی‌تواند کشور را اداره کند. پس سرمایه شما درس خواندن است؛ فقط علم دین، سرمایه نیست؛ چه فقه باشد، چه فلسفه یا ریاضیات. این سرمایه را باید از دوران کودکی و جوانی فراهم کرد. اگر کسی حافظه‌اش ضعیف است، همواره یادداشت‌برداری کند و به یادداشت‌های خود مراجعه کند.
حضرت آیت‌الله سبحانی در ادامه، بر اهمیت مداومت در تحصیل و پرهیز از سستی تأکید کردند و با قرائت شعر الطغرائی: «حبُّ السلامةِ یُثْنی همَّ صاحِبه عن المعالی ویُغرِی المرءَ بالکَسلِ»، درباره کسانی که (علاقه‌مندی به آسایش و نبردن رنج) دارند، این افراد را فاقد اراده معرفی کردند: کسانی که رنج را بر خود تحمیل نمی‌کنند، همیشه کسل هستند و اهل کار نیستند. آقایانی که اهل علم هستید، باید مداوم کار کنید؛ حتی در تعطیلات رسمی حوزه باید کارهای علمی انجام شود؛ حتی اگر مثلاً برای شهادت حضرت زهرا(س) دروس تعطیل است، نباید مطالعات و کارهای علمی خود را تعطیل کنید.
برتری عالِم و رسالت نجات‌بخشی
در مقابل عابد
معظم‌له در ادامه با ذکر حدیث شریف «فَضلُ العالِمِ عَلَی‌العابِدِ کفَضلِ القَمَرِ عَلی سائرِ النُّجومِ لَیلَةَ البَدرِ»، به تبیین فضیلت عالِم پرداختند و با اشاره به داستان عابدی که خانقاه را ترک کرد و به مدرسه آمد، تصریح کردند: عالِم به دنبال نجات دیگری است؛ درحالی‌که عابد تنها در صدد نجات خود است. عابد می‌خواهد، گلیم خود را از امواج نجات دهد؛ اما عالِم سعی می‌کند، جهانی را نجات دهد. انبیاء(ع) به‌همین دلیل مقامات عالی دارند که خود را فدای جامعه کردند. شما در مقامی هستید که خداوند بر شما برتری بخشیده؛ چون تنها خود را نجات نمی‌دهید، بلکه دیگری را نجات می‌دهید. هر کس در شهر و کویی منبر برود و تدریس کند، نه‌تنها خود، بلکه همه[دیگران] را[هم] نجات داده است. این مقام عظیم با سرمایه‌گذاری در دوران جوانی و کسب کمالات علمی به دست می‌آید.
قلم عالِم؛ تربیت کنند شهدا
ایشان در تبیین جایگاه قلم در تداوم جریان هدایت، به حدیث معروف «مِدَادُ الْعُلَمَاءِ أَفْضَلُ مِنْ دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ» اشاره کردند و توضیح دادند: در ابتدا این روایت پذیرفتنش دشوار است که قلم عالم بر خون شهید برتری داشته باشد؛ اما حقیقت این است که آن شهیدی که در راه خدا کشته می‌شود، باید توسط عالِمی تربیت شده باشد. اگر شیخ مفید، شیخ طوسی و علمای بزرگ نبودند که شهید را پرورش دهند، آن شهید به آن مقام نمی‌رسید.
خاطره‌ای از آخرین روزهای حیات
آیت‌الله‌العظمی بروجردی(ره)
معظم‌له سپس خاطره‌ای از آخرین روزهای حیات آیت‌الله‌العظمی بروجردی(ره) نقل کردند که ایشان با استناد به همین حدیث، آرامش یافتند.
وقتی حال‌شان خیلی خوب نبود، جمعی از بزرگان از جمله امام خمینی، آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله بهاءالدینی و دیگر بزرگان(ره) نزدشان بودند. ایشان فرمودند: کاش در موضوع کشف حجاب قیام می‌کردم و به شهادت می‌رسیدم. می‌ترسم دستم در آن دنیا خالی باشد. آیت‌الله گلپایگانی(قد) فرمودند: مداد علما افضل از دماء شهداست. ایشان پاسخ دادند: بله روایت صحیح هم هست. آیت‌الله گلپایگانی فرمودند: پس دیگر نگران چه هستید. شما اگر شهید می‌شدید، توفیقات بزرگی را که در تألیف و تدریس داشتید، از دست می‌دادید و اینجا آیت‌الله‌العظمی بروجردی اندکی آرامش یافتند. ایشان با نگارش آثار متعدد از جمله «جامع أحادیث‌الشیعة» (مداد العلماء)، مقامی یافته‌اند که با رفتن و شهیدشدن در قضیه کشف حجاب، بدان دست نمی‌یافتند.
علم مخرب، تجلی جاهلیت جدید
حضرت آیت‌الله سبحانی، هشداری پیرامون نوع علومی که در جهان رواج دارد، مطرح کردند و گفتند: البته در کنار دفاع از علم، مراقب باشید؛ علمی باید رواج پیدا کند که این جامعه را نجات دهد و به مقام انسانیت برساند؛ اما علمی که سبب می‌شود بشر، بشر را بکشد، جنگ راه بیندازد و کشتار جمعی کند، این ارزش ندارد.
ایشان با استناد به کلام امام علی(ع) در نهج‌البلاغه درباره دوران جاهلیت، وضعیت کنونی جهان را تحلیل کردند:
در جاهلیت، زیر پیراهن‌شان ترس از یکدیگر بود و لباس رویین‌شان (لباس لؤلؤ) از سیف (شمشیر) مسلّح بود. باطناً می‌ترسیدند و ظاهراً مسلح بودند. این، نشانه جاهلیت است.
این مرجع تقلید ادامه دادند: اکنون جاهلیت بر غرب حاکم است. کشورها از یکدیگر می‌ترسند و مسلح می‌شوند. این مسابقه تسلیحاتی، انسانیت نیست. این علم نیست. علمی باید باشد که بشر را جان بدهد، کمک کند و زندگی‌ها را آسان سازد، نه علمی که منجر به تسلیحات هسته‌ای و کشتار جمعی شود.
حضرت آیت‌الله سبحانی برای جلوگیری از رکود در مسیر علمی، حدیث «مَنِ استَوی یَوماهُ فهُو مَغبونٌ ومَن کانَ آخِرُ یَومَیهِ شَرَّهُما فهُو مَلعونٌ ومَن لم یَعرِفِ الزِّیادَةَ فی نفسِهِ فهُو فی نُقصانٍ ومَن کانَ إلی النُّقصانِ فالمَوتُ خَیرٌ لَهُ مِنَ الحیاةِ» را بیان کردند تا طلاب بدانند، هر روزی که با روز قبل تفاوتی نداشته باشد، سرمایه عمرشان تلف شده است. این مسأله برای همگان است و هرکسی در هر لباس و جایگاهی است، باید تلاش کند، هر روزش از روز قبل بهتر باشد.