گزارشی از کتابخانه سید محمدحسن آل‌الطالقانی نجف اشرف
سید محمدحسن آل الطالقانی، فرزند علامه جلیل سید عبدالرَّسول و از نوادگان امام زین‌العابدین (ع)، از خاندانی عالم‌پرور و کهن با سلسله‌ای از فقها، محدثان و نقبای برجسته مانند شریف مرتضی، سید عبدالعظیم حسنی و نقبای کوفه، بصره و بغداد بود. این خاندان در طول تاریخ در عرصه‌های علمی و سیاسی نقش‌های مهمی ایفا کردند، از جمله مهار عباسیان توسط ابی‌الفتوح محمد و تألیف آثار ارزشمندی چون «الغصون فی بنی یاسین» توسط حسین نقیب کوفه. نسب سید آل الطالقانی به زید الشهید و امام جعفر صادق (ع) می‌رسد، که نشان‌دهنده عظمت و اعتبار این خاندان است.
سید محمدحسن آل الطالقانی، علاوه بر این میراث گران‌قدر، تحصیلات حوزوی و دانشگاهی را با موفقیت پی گرفت و از بزرگان عصر خود، از جمله؛ شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ اردوبادی، سید خویی، سید سبزواری، شیخ محمدحسن مظفر، سید بجنوردی، شیخ محمدرضا آل یاسین و سید عبدالحسین شرف‌الدین، اجازه‌های روایی دریافت کرد. او با پیوند دانش سنتی و مدرن، شایستگی خود را در عرصه‌های گوناگون علمی و فرهنگی به اثبات رساند و نامی ماندگار از خود بر جای گذاشت.
نقش سید آل الطالقانی و خاندان او در حفظ میراث و هویت
این سطور و اوراقی که درباره سید آل الطالقانی و خاندان و کتابخانه او نگاشته‌ام، تنها بخش اندکی است در شرح حال این عالم و خاندانش در پاسداشت میراث متنوع.
وی نقش برجسته‌ای در حفظ میراث فرهنگی و فکری داشت، از طریق گردآوری و نگهداری کتاب‌ها، نسخ خطی و آثار تاریخی و هنری، که می‌تواند سهم بسزایی در صیانت از میراث فرهنگی و فکری بزرگ تشیع به‌طور عام و نجف اشرف به‌طور خاص داشته باشد.
حجت‌الاسلام سید آل الطالقانی در گردآوری شمار بسیاری از میراث نفیس و نادر علماى طائفه اثر داشته و همچنین نقش برجسته و فداکارانه‌ای در حفظ میراث بسیاری از خانواده‌های علمی نجف اشرف ایفا کرده است.
وی همچنین نقش برجسته و مهمی در تقویت هویت دینی و فرهنگی طائفه و نجف اشرف داشت، چنان‌که وى از جمله نخستین کسانی بود که پس از تغییر حکومت عراق از سلطنت به جمهوری، مجلّه‌ای علمی و فرهنگی با نظارت یک عالم نجفی از نجف اشرف منتشر کرد؛ و پس از تقریباً چهار ماه از انقلاب، شماره نخست این مجله، یعنی مجلّه «المعارف»، را منتشر ساخت.
تاريخچه پیدایش کتابخانه، ریشه‌ها و رویدادهای آن
کتابخانه به‌طور کلی ریشه در تاریخ کهن دارد، اما به عنوان یک نماد در نجف اشرف، از زمانی آغاز شد که جدّ خاندان، سید قاضی جلال‌الدین الطالقانی، در قرن دهم هجری به نجف اشرف آمد و کتابخانه‌ای خصوصی در خانه خود بنیان نهاد. خانه او محلی بود برای گردهمایی پیشگامان علم و فضل.
تا زمانی که کتابخانه به سید محمدحسن آل الطالقانی رسید، در مسیر خود از گردنه‌های متعددی عبور کرده است؛ اما سید آل الطالقانی برجسته‌ترین ویژگی‌های آن را آشکار ساخت، بخش‌های پراکنده‌اش را گرد آورده و بر آن افزود، حتی برخی از زمین‌های گران‌بهای خود را برای خرید نسخ خطی، کتاب‌ها و آثار میراثی فروخت.
محتویات کتابخانه
کتابخانه سید محمدحسن آل الطالقانی به تنوع محتویات خود شناخته شده است، از جمله نسخ خطی در علوم و هنرهای گوناگون، کتاب‌های چاپ شده، اسناد شخصی شامل مکاتبات و نامه‌ها، و همچنین بسیاری از مستندات تصویری مربوط به مناسبت‌ها و رویدادهای نجف اشرف و دیگر مناطق. در اینجا محتوای کتابخانه را در سه بخش محدود خواهیم کرد:
1. میراث نسخ خطی
یکی از مهم‌ترین بخش‌های کتابخانه، میراث نفیس نسخ خطی است؛ کتابخانه شامل صدها نسخه خطی است که بسیاری از آنها گران‌بها بوده و نمونه دیگری از آنها در کتابخانه‌های جهان یافت نمی‌شود.
این نسخ شامل ورقات، رسائل، جلدهای منفرد و دانشنامه‌هاست، و برخی از آنها میراث بزرگی از علماست که تاکنون آثارشان منتشر نشده است.
همچنین موضوعات این نسخ خطی، هرچند بیشتر شامل کتاب‌های تراجم است، اما متنوع بوده و دربردارنده فقه، ادبیات، سیره، تفسیر، رجال، یادداشت‌ها و دیگر موضوعات می‌باشد.
کتابخانه همچنین شامل بسیاری از اجازه‌های خطی علماست که به دست خودشان به سید محمد حسن آل الطالقانی، پدرش و دیگر علما داده شده است.
همچنین این کتابخانه شامل هزاران سند است که بیشتر آنها به دستخط علما، ادبا و دیگر شخصیت‌ها نگاشته شده است.
۲. میراث چاپی
کتابخانه حجت‌الاسلام طالقانی نزدیک به پنج هزار کتاب چاپی در چاپ‌های کهن را در خود جای داده است که عناوین آنها حوزه‌های گوناگون علوم و فنون را دربر می‌گیرد، و این خود گویای ارزش برجسته این آثار چاپی است.
افزون بر این، در کتابخانه، كتاب‌هایى چاپ‌‌شده از آثار شیخ آقا بزرگ تهرانی نگهداری می‌شود که حاشیه‌ها، تصحیحات و افزوده‌هایی به املای خود شیخ و به خط شاگرد ملازم ايشان سید محمدحسن آل الطالقانی را در بر دارد.
همچنین تعلیقات، حاشیه‌ها و تصحیحاتى بر بسیاری از کتاب‌های موجود در کتابخانه دیده می‌شود که از مهم‌ترین آنها تعلیقات سید الطالقانی بر کتاب معارف الرجال اثر حرزالدین است.
۳. مجموعه نگاشته‌ها و یادگارها
چنان‌که پیش‌تر بيان كرده‌ايم، سید محمدحسن آل‌الطالقانی به گردآوری نسخ خطی و کتاب‌ها بسنده نکرده بلكه در کنار آن، به جمع‌آوری ميراث گوناگون، از جمله عکس‌هایی که در آنها بسیاری از شخصیت‌های علمی و چهره‌های برجسته جامعه دیده می‌شوند، پرداخته است.
ساختمان‌های وابسته به کتابخانه
کتابخانه سید محمدحسن الطالقانی از نظر موقعیت و مساحت، در منطقه «خان المخضر» قرار دارد و این مکان با مساحتی وسیع دارای زیرزمینی است که آرامگاه سید، پدر و مادر او و برخی از اعضای خانواده‌اش را در خود جای داده است.
این بخش از کتابخانه شامل برخی نسخ خطی، کتاب‌های چاپی و ديگر آثار نیز می‌باشد.
چندین ساختمان به این کتابخانه وابسته است، از جمله خانه‌ای دیگر در محله «خان المخضر» که واحد میراث سید طالقانی را در خود جای داده و زیر نظر «مرکز احیای میراث فرهنگی و دینی» وابسته به «بخش امور فکری آستان مقدس حسینی» اداره می‌شود، و در آن چند تن از کارکنان مشغول تحقیق و تصحیح برخی نسخ خطی کتابخانه‌اند.
همچنین خانه‌ای در محله «الأمیر» به‌عنوان انبار نسخ خطی مورد استفاده قرار می‌گیرد، و خانه‌ای دیگر در کربلای مقدس نیز برای همین منظور است.
علاوه بر این، بسیاری از نسخ خطی عراق در آن نگهداری می‌شوند.
فعالیت‌های کتابخانه
کتابخانه در حال حاضر مشغول تحقیق و تصحیح برخی نسخ خطی موجود در خود، و تهیه فهرست‌هایی از این نسخ و اسنادش است، و این امور با همکاری چندین مرکز وابسته به عتبات مقدسه انجام می‌شود.
در حال حاضر می‌توان گفت که کتابخانه قصد دارد جلدی در فهرست نسخ خطی، جلدی در فهرست اسناد، و چند جلد از میراث سید محمد حسن الطالقانی و دیگر علما را منتشر کند و این فعالیت‌ها به‌طور جدی و شایسته توجه دنبال می‌شود.
اهمیت کتابخانه
با توجه به آنچه گفته شد، روشن است که این کتابخانه متنوع و به نسبت جامع، اهمیتی فراوان در تأمین منابع علمی برای علما و پژوهشگران و ادبا دارد و سهم بسزایی در پشتیبانی از عرصه علمی و ادبی ایفا می‌کند.
سید محمدحسن آل الطالقانی، علاوه بر این میراث گران‌قدر، تحصیلات حوزوی و دانشگاهی را با موفقیت پی گرفت و از بزرگان عصر خود، از جمله؛ شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ اردوبادی، سید خویی، سید سبزواری، شیخ محمدحسن مظفر، سید بجنوردی، شیخ محمدرضا آل یاسین و سید عبدالحسین شرف‌الدین، اجازه‌های روایی دریافت کرد. او با پیوند دانش سنتی و مدرن، شایستگی خود را در عرصه‌های گوناگون علمی و فرهنگی به اثبات رساند و نامی ماندگار از خود بر جای گذاشت.
نقش سید آل الطالقانی و خاندان او در حفظ میراث و هویتاین سطور و اوراقی که درباره سید آل الطالقانی و خاندان و کتابخانه او نگاشته‌ام، تنها بخش اندکی است در شرح حال این عالم و خاندانش در پاسداشت میراث متنوع.
وی نقش برجسته‌ای در حفظ میراث فرهنگی و فکری داشت، از طریق گردآوری و نگهداری کتاب‌ها، نسخ خطی و آثار تاریخی و هنری، که می‌تواند سهم بسزایی در صیانت از میراث فرهنگی و فکری بزرگ تشیع به‌طور عام و نجف اشرف به‌طور خاص داشته باشد.
حجت‌الاسلام سید آل الطالقانی در گردآوری شمار بسیاری از میراث نفیس و نادر علماى طائفه اثر داشته و همچنین نقش برجسته و فداکارانه‌ای در حفظ میراث بسیاری از خانواده‌های علمی نجف اشرف ایفا کرده است.
وی همچنین نقش برجسته و مهمی در تقویت هویت دینی و فرهنگی طائفه و نجف اشرف داشت، چنان‌که وى از جمله نخستین کسانی بود که پس از تغییر حکومت عراق از سلطنت به جمهوری، مجلّه‌ای علمی و فرهنگی با نظارت یک عالم نجفی از نجف اشرف منتشر کرد؛ و پس از تقریباً چهار ماه از انقلاب، شماره نخست این مجله، یعنی مجلّه «المعارف»، را منتشر ساخت.
تاريخچه پیدایش کتابخانه، ریشه‌ها و رویدادهای آنکتابخانه به‌طور کلی ریشه در تاریخ کهن دارد، اما به عنوان یک نماد در نجف اشرف، از زمانی آغاز شد که جدّ خاندان، سید قاضی جلال‌الدین الطالقانی، در قرن دهم هجری به نجف اشرف آمد و کتابخانه‌ای خصوصی در خانه خود بنیان نهاد. خانه او محلی بود برای گردهمایی پیشگامان علم و فضل.
تا زمانی که کتابخانه به سید محمدحسن آل الطالقانی رسید، در مسیر خود از گردنه‌های متعددی عبور کرده است؛ اما سید آل الطالقانی برجسته‌ترین ویژگی‌های آن را آشکار ساخت، بخش‌های پراکنده‌اش را گرد آورده و بر آن افزود، حتی برخی از زمین‌های گران‌بهای خود را برای خرید نسخ خطی، کتاب‌ها و آثار میراثی فروخت.
محتویات کتابخانهکتابخانه سید محمدحسن آل الطالقانی به تنوع محتویات خود شناخته شده است، از جمله نسخ خطی در علوم و هنرهای گوناگون، کتاب‌های چاپ شده، اسناد شخصی شامل مکاتبات و نامه‌ها، و همچنین بسیاری از مستندات تصویری مربوط به مناسبت‌ها و رویدادهای نجف اشرف و دیگر مناطق. در اینجا محتوای کتابخانه را در سه بخش محدود خواهیم کرد:
1. میراث نسخ خطی
یکی از مهم‌ترین بخش‌های کتابخانه، میراث نفیس نسخ خطی است؛ کتابخانه شامل صدها نسخه خطی است که بسیاری از آنها گران‌بها بوده و نمونه دیگری از آنها در کتابخانه‌های جهان یافت نمی‌شود.
این نسخ شامل ورقات، رسائل، جلدهای منفرد و دانشنامه‌هاست، و برخی از آنها میراث بزرگی از علماست که تاکنون آثارشان منتشر نشده است.
همچنین موضوعات این نسخ خطی، هرچند بیشتر شامل کتاب‌های تراجم است، اما متنوع بوده و دربردارنده فقه، ادبیات، سیره، تفسیر، رجال، یادداشت‌ها و دیگر موضوعات می‌باشد.
کتابخانه همچنین شامل بسیاری از اجازه‌های خطی علماست که به دست خودشان به سید محمد حسن آل الطالقانی، پدرش و دیگر علما داده شده است.
همچنین این کتابخانه شامل هزاران سند است که بیشتر آنها به دستخط علما، ادبا و دیگر شخصیت‌ها نگاشته شده است.
۲. میراث چاپی
کتابخانه حجت‌الاسلام طالقانی نزدیک به پنج هزار کتاب چاپی در چاپ‌های کهن را در خود جای داده است که عناوین آنها حوزه‌های گوناگون علوم و فنون را دربر می‌گیرد، و این خود گویای ارزش برجسته این آثار چاپی است.
افزون بر این، در کتابخانه، كتاب‌هایى چاپ‌‌شده از آثار شیخ آقا بزرگ تهرانی نگهداری می‌شود که حاشیه‌ها، تصحیحات و افزوده‌هایی به املای خود شیخ و به خط شاگرد ملازم ايشان سید محمدحسن آل الطالقانی را در بر دارد.
همچنین تعلیقات، حاشیه‌ها و تصحیحاتى بر بسیاری از کتاب‌های موجود در کتابخانه دیده می‌شود که از مهم‌ترین آنها تعلیقات سید الطالقانی بر کتاب معارف الرجال اثر حرزالدین است.
۳. مجموعه نگاشته‌ها و یادگارها
چنان‌که پیش‌تر بيان كرده‌ايم، سید محمدحسن آل‌الطالقانی به گردآوری نسخ خطی و کتاب‌ها بسنده نکرده بلكه در کنار آن، به جمع‌آوری ميراث گوناگون، از جمله عکس‌هایی که در آنها بسیاری از شخصیت‌های علمی و چهره‌های برجسته جامعه دیده می‌شوند، پرداخته است.
ساختمان‌های وابسته به کتابخانهکتابخانه سید محمدحسن الطالقانی از نظر موقعیت و مساحت، در منطقه «خان المخضر» قرار دارد و این مکان با مساحتی وسیع دارای زیرزمینی است که آرامگاه سید، پدر و مادر او و برخی از اعضای خانواده‌اش را در خود جای داده است.
این بخش از کتابخانه شامل برخی نسخ خطی، کتاب‌های چاپی و ديگر آثار نیز می‌باشد.
چندین ساختمان به این کتابخانه وابسته است، از جمله خانه‌ای دیگر در محله «خان المخضر» که واحد میراث سید طالقانی را در خود جای داده و زیر نظر «مرکز احیای میراث فرهنگی و دینی» وابسته به «بخش امور فکری آستان مقدس حسینی» اداره می‌شود، و در آن چند تن از کارکنان مشغول تحقیق و تصحیح برخی نسخ خطی کتابخانه‌اند.
همچنین خانه‌ای در محله «الأمیر» به‌عنوان انبار نسخ خطی مورد استفاده قرار می‌گیرد، و خانه‌ای دیگر در کربلای مقدس نیز برای همین منظور است.
علاوه بر این، بسیاری از نسخ خطی عراق در آن نگهداری می‌شوند.
فعالیت‌های کتابخانهکتابخانه در حال حاضر مشغول تحقیق و تصحیح برخی نسخ خطی موجود در خود، و تهیه فهرست‌هایی از این نسخ و اسنادش است، و این امور با همکاری چندین مرکز وابسته به عتبات مقدسه انجام می‌شود.
در حال حاضر می‌توان گفت که کتابخانه قصد دارد جلدی در فهرست نسخ خطی، جلدی در فهرست اسناد، و چند جلد از میراث سید محمد حسن الطالقانی و دیگر علما را منتشر کند و این فعالیت‌ها به‌طور جدی و شایسته توجه دنبال می‌شود.
اهمیت کتابخانهبا توجه به آنچه گفته شد، روشن است که این کتابخانه متنوع و به نسبت جامع، اهمیتی فراوان در تأمین منابع علمی برای علما و پژوهشگران و ادبا دارد و سهم بسزایی در پشتیبانی از عرصه علمی و ادبی ایفا می‌کند.