در مراسم رونمایی از مجموعه آثار «فقه بورس و اوراق بهادار» عنوان شد
ضرورت تقویت روش‌شناسی فقه و پاسخگویی به نیازهای جامعه
فقه معاصر سبب کاهش بار علمی طلاب نخواهد شدبه گزارش روابط عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، آیت‌الله شبزندهدار در این آیین رونمایی، گفت: اگر قائل هستیم که اسلام برای تمام ساحات زندگی بشری دستور داشته و تا قیامت نیز برپاست، باید ببینیم در موضوعات مختلف فرمان خداوند چیست.
وی با بیان اینکه زندگی بشر ایستایی نداشته و ابعاد مختلفی را می‌پیماید، گفت: مقایسه تغییرات امروز با ۱۰ سال و صد سال پیش، مشخص می‌کند که موضوعات بسیار جدیدی پیش آمده و در این موضوعات باید بفهمیم، حکم خدا چیست و سؤال پیش می‌آید که چه کسی باید حکم را دریابد؟ فقهای گران‌قدر اسلام، در همه صحنه‌هایی که مورد ابتلا بوده است، قلم زده‌اند.
عضو فقهای شورای نگهبان، با قرائت آیه «وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِیهَا»، گفت: تعدی از حدود خداوند برای تمام جوانب زندگی است؛ زیرا خداوند همه‌جا حدود دارد که تعدی از آن‌ها، سبب ورود به آتش می‌شود. جامعه‌ای که دنبال حدود الهی نرود، ضرر می‌کند.
آیت‌الله شبزندهدار با بیان اینکه مسائل جدید امروز با زندگی بشر عجین شده است، افزود: مسائل فراوانی در ابواب مختلفی وجود دارد و کسی که بخواهد بنده خدا باشد و احکام الهی را انجام دهد، باید دریابد که حدود الهی در این مسائل چیست و باید حوزه‌های علمیه، گام‌های مؤثر و بلندی را در این باب بردارند. این مسائل باید در متن حوزه و کتاب‌های درسی حوزه و همچنین دروس خارج قرار گیرد و تا چنین امری رخ ندهد، ابعاد و آفاق بحث معلوم نمی‌شود.
وی در ادامه با اشاره به اشکالاتی که به برخی مسائل فقه معاصر می‌شود، گفت: این چند سالی که در خدمت عزیزان فقه معاصر بودیم، شهادت می‌دهم که این مسائل از نظر علمی قوت کمتری از مسائل دیگر ندارد و اگر وارد متون درسی ما شود، سبب کاهش بار علمی طلاب نخواهد شد؛ زیرا همان دقت‌ها و قوت‌هایی که مباحث معمول حوزه داشته است، در این مباحث نیز موجود است.
آیت‌الله شبزندهدار شناخت موضوعات در فقه معاصر را ضروری دانست و تصریح کرد: در شناخت موضوعات همکاری‌های حوزه و دانشگاه، لازم است که به‌طور وثیق و متعهدانه صورت گیرد. برخی از فقها در مقام جواب استفتا، از عبارت «موضوع مفروضه» استفاده می‌کنند که در بسیاری از موارد کارساز نیست؛ زیرا باید موضوع به‌طور کامل روشن شود تا احکام آن بیان شود.
وی با نقل خاطره‌ای از مرحوم آیت‌الله سیدعبدالله شیرازی گفت: از آیت‌الله حائری شیرازی(ره) نقل شده که در خصوص مسائل پول از آن مرجع تقلید استفتائی شده بود که مرحوم آیت‌الله شیرازی، ۳۰ فرد از فضلا را مأمور کرد، در این خصوص تحقیق کرده و یک پاسخ را برای آن استفتا ارائه دهند. مسأله پول، هنوز زوایای مبهم زیادی دارد و باید مسائل و ابعاد آن معلوم شود؛ اما این اهتمام یک مرجع به پاسخگویی، باید برای ما الگو شود.
دبیر شورای‌عالی حوزه‌های علمیه، حل مسائل معاصر را نیازمند گسترش علم اصول دانست و گفت: گاهی در مباحث بزرگان اشاره‌ای به برخی مسائل شده که احتیاج به بسط دارد و نوشتن الفائق نیز، به‌خاطر تکمیل این اشارات بود که باز یک گام اولیه‌ای است که نیاز است، دانشمندان کمر همت بگمارند و مباحث را جلو ببرند.
وی تحفظ بر ضوابط را نیز ضروری دانست و افزود: گاهی اذهان به سمت ضوابطی می‌رود که مربوط به تشیع نیست؛ مانند: مباحث قیاس و استحسانات که در فقه شیعه جا ندارد و ابتلا به این موضوع خطر بزرگی است. باید به‌همان فقه جواهری که مورد تأکید امام امت قرار داشت، پای‌بند باشیم؛ زیرا فقه اسلام و فقه تشیع، بن‌بستی ندارد و می‌تواند، با همان مبانی به همه مسائل بشری پاسخگو باشد.
عضو فقهای شورای نگهبان ادامه داد: ورود به مسائل نوپیدا، تسلط به مباحث فقهی رایج را می‌طلبد؛ زیرا اگر کسی مبانی لازم را نداشته باشد، به‌جای تصحیح، تخریب خواهد کرد. برخی از عزیزان که هنوز قدرت علمی لازم را پیدا نکرده‌اند، به‌خاطر جاذبه مسائل نوپیدا، وارد این مباحث می‌شوند که خساراتی خواهد داشت.
وی با بیان اینکه از بزرگان حوزوی توقع می‌رود، منتظر استفتا نباشند، تصریح کرد: چه خوب است که حوزه بتواند بر اساس تسلطی که به اسلام و قواعد آن دارد، طراح بسیاری از مسائل باشد؛ نه چیزهایی که دیگران می‌خواهند. شورای نگهبان منتظر است، چیزی تصویب بشود و بر روی آن محاسبه صورت گیرد؛ اما اگر بتوانیم در حوزه مبارکه متکفل ارائه طرح و بحث در خصوص طرح‌های پیشنهادی بشویم، راه بسیار خوبی باز می‌شود. تدوین قوانین بدون حکومت بی‌معناست؛ از این‌رو تشکیل حکومت از واضحات شریعت است؛ زیرا قانون بدون ضامن اجرا معنا ندارد.
آیت‌الله شبزندهدار در پایان با تشکر از آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه و آیت‌الله حسینی بوشهری مدیر سابق که پیشنهاد تشکیل دفتر فقه معاصر را پذیرفت، از اساتید و بزرگانی که در مسائل فقه معاصر وارد شدند، تقدیر و خاطرنشان کرد: از اساتید می‌خواهم که با قصد قربت به این مباحث بپردازند و همه بدانند، هیچ تعصبی نسبت به کتابی که نوشته شده، نیست؛ از این‌رو هرگاه کتاب بهتری نوشته شود، تدریس آن پیگیری خواهد شد. لازم است از زحمات حجت‌الاسلام والمسلمین اثنی‌عشری که شبانه‌روز برای کتب وقت گذاشته و صدها بار پیش آمده که برای تصحیح یک متن تا نیمه شب به من مراجعه کرده است، تشکر کنم.
ضرورت آمادگی برای مواجهه با مسائل نوظهور، ضمن صیانت از ارزش‌های بنیادین حوزهبه گزارش خبرگزاری حوزه، آیت‌الله علیرضا اعرافی، عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه کشور نیز، در آیین رونمایی از مجموعه آثار فقه بورس و اوراق بهادار، با تأکید بر نقش محوری و راهبردی حوزه علمیه در مسیر تحقق اهداف انقلاب اسلامی، اهمیت حضور فعال و مؤثر حوزه علمیه در پاسخگویی به نیازها و مطالبات جامعه را برجسته کرد.
مدیر حوزه‌های علمیه بیان کرد: حوزه‌های علمیه، باید ضمن صیانت از اصالت‌ها و ارزش‌های بنیادین خود، آمادگی لازم برای مواجهه با چالش‌ها و مسائل نوظهور را با رویکردی جامع، هدفمند و کارآمد به نمایش بگذارند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بر ضرورت توجه به مسائل نوین اشاره و بیان کرد: از مهم‌ترین انتظارات امروز جامعه از حوزه‌های علمیه، پاسخ‌دهی به موضوعات جدیدی است که با شتاب فزاینده‌ای در زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه ظهور می‌کنند.
امام جمعه قم با تأکید بر تولید علم و گسترش تفکر خلاق در فضای حوزه‌های علمیه، تصریح کرد: این دو عامل کلیدی، هم‌زمان با درک صحیح از تحولات و پدیده‌های جدید، باید در اولویت برنامه‌های علمی و آموزشی حوزه قرار گیرند و تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان مسیر تعالی و پیشرفت در پرتو آرمان‌های انقلاب اسلامی را هموارتر کرد.
عضو مجلس خبرگان رهبری عنوان کرد: در بخشی از سخنان خود، به اهمیت حفظ اصول و ارزش‌های بنیادین حوزه پرداخت و گفت: حوزه‌های علمیه‌ای که هویت خود را با اولویت‌دادن به آرمان‌های انقلاب تعریف کرده‌اند، نه‌تنها بایستی به این اصول پای‌بند باشند؛ بلکه ظرفیت تحلیل دقیق و تعامل اثربخش با مسائل نوظهور را نیز تقویت کنند؛ ضمن اینکه نیل به چنین جایگاهی، تنها با بهره‌گیری از دیدگاه‌های جامع‌نگر و تکیه بر مبانی علمی امکان‌پذیر است.
وی در ادامه بر لزوم جدیت در پرداختن به مسائل جدید تأکید کرد و گفت: رویارویی با موضوعات نوظهور، نباید با سطحی‌نگری یا کم‌توجهی همراه شود؛ ضمن اینکه منابع ارزشمند فقه اسلامی و ذخایر دینی، توانایی ارائه راهکارهای عمیق برای مشکلات روز را دارا هستند؛ اما دستیابی به این هدف، نیازمند شناسایی دقیق مسائل و انجام اصلاحات ضروری در ساختارهای فقهی کنونی است تا بتوان مشکلات را با دیدی تخصصی و همه‌جانبه حل نمود.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور، همچنین ضرورت تقویت روش‌شناسی فقهی را مورد توجه قرار داد و تصریح کرد: فرآیند پاسخگویی به نیازهای روز جامعه، باید با بررسی ریشه‌ای موضوعات آغاز شود؛ چراکه این رویکرد، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری مباحث پیشرفته علمی و تکامل بخشیدن به سطوح تخصصی درس خارج شود.
آیت‌الله اعرافی ادامه داد: شورای‌عالی حوزه‌های علمیه قصد دارد، همچنان به اصول ثابت روش‌های فقهی چه در چهارچوب شیوه‌های سنتی و چه براساس روش‌های مدرن اهتمام داشته باشد که با این حال، ارتباط سازنده بین این اصول و بازنگری آگاهانه برای هماهنگ‌شدن با مقتضیات زمان، امری ضروری است.
عضو فقهای شورای نگهبان اذعان کرد: اگر نظام فقهی موجود بتواند، محتوای علمی دقیق همراه با گفتمان‌هایی منطبق بر نیازهای مخاطبان جهانی ارائه دهد، قابلیت تضمین جایگاهی رفیع در ابعاد علمی، اجتماعی و فرهنگی را خواهد داشت؛ ضمن اینکه این دستاورد، نه‌تنها برای جامعه اسلامی بلکه برای موقعیت بین‌المللی حوزه نیز بسترساز تحولات مثبت خواهد بود.
مسائل اجتماعی، رمزارزها، اقتصاد و هوش مصنوعی، از جمله محورهای دروس فقه معاصرندحجتالاسلام والمسلمین حسین اثنی‌عشری، مدیر دفتر فقه معاصر حوزه علمیه قم نیز، اظهار کرد: این دفتر از سال ۱۳۹۵ با پنج هدف اصلی آغاز به‌کار کرده است.
مدیر دفتر فقه معاصر حوزه علمیه قم بیان کرد: نخستین هدف، تألیف و تدوین کتاب‌هایی برای مقاطع سطح عالی حوزه علمیه بوده است که این موضوع همواره مورد توجه رهبر معظم انقلاب، مراجع عظام تقلید و طلاب در سال‌های گذشته قرار داشته است.
وی ادامه داد: تاکنون دو کتاب در این راستا آماده و بخشی از برنامه آموزشی حوزه علمیه شده‌اند، بیش از ۳۰۰ استاد مشغول تدریس آن‌ها هستند و نزدیک به هزار طلبه این کتاب‌ها را در کلاس‌ها فرا می‌گیرند.
حجت‌الاسلام والمسلمین اثنی‌عشری افزود: دومین هدف، گسترش دروس خارج با محوریت فقه معاصر بوده است که از آغاز تأسیس این دفتر، این امر به‌طور جدی پیگیری شد و تعداد دروس از معدود جلسات اولیه، به ۱۰۵ درس در زمینه‌های مختلف فقه معاصر در ۲۳ حوزه کلان گسترش یافته است.
وی تصریح کرد: موضوعاتی همچون مسائل اجتماعی، رمزارزها، اقتصاد و هوش مصنوعی، از جمله محورهای این دروس هستند که تاکنون ۱۰۸ پایان‌نامه نیز در حوزه فقه معاصر تدوین شده است.
مدیر دفتر فقه معاصر حوزه علمیه قم گفت: هدف سوم به ارائه دروس تمهیدی در حوزه علوم معاصر اختصاص دارد و کتب مرتبط با این موضوع که طی یک قرن گذشته منتشر شده‌اند، نیازمند بازنگری بودند.
وی ادامه داد: درنتیجه این دروس بازتدوین شده‌اند و هر سال، حدود ۱۰۰ درس برای ۱۰۰۰ طلبه در زمینه‌هایی مثل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ارائه می‌شود.
توسعه بازار سرمایه از راهکارهای اساسی برای برون‌رفت از ناترازی نظام بانکیمحمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی هم در این همایش، توسعه بازار سرمایه را یکی از راهکارهای اساسی برای برون‌رفت از ناترازی نظام بانکی دانست و تصریح کرد: فشار بیش از حد بر شبکه بانکی برای تأمین مالی، ناترازی آن را تشدید می‌کند، راه‌حل اساسی برای عبور از این چالش، افزایش سهم بازار سرمایه در تأمین مالی کشور است.
وی در ادامه به برنامه‌های بانک مرکزی برای اصلاح و توسعه نظام بانکی اشاره کرد و گفت: در سطح جهانی، بانک‌های توسعه‌ای نقشی مشابه بورس ایفا می‌کنند و به‌عنوان نهادهای تأمین مالی بلندمدت فعالیت دارند؛ برای دستیابی به یک نظام تأمین مالی کارآمد، باید بانک‌های تخصصی را متناسب با نیازهای هر بخش از اقتصاد توسعه دهیم.
فرزین همچنین بر اهمیت بانک‌های توسعه‌ای تأکید کرد و گفت: این بانک‌ها، برخلاف بانک‌های تجاری، منابع خود را از محل سرمایه سهامداران، انتشار اوراق و تأمین مالی صندوق‌ها تأمین می‌کنند و امکان تأمین مالی از محل سپرده‌های خرد را ندارند.
وی افزود: اغلب بانک‌های توسعه‌ای، تحت مالکیت دولت هستند و درصورتی‌که نقش آن‌ها در اقتصاد تقویت شود، می‌توانند زمینه رشد و توسعه در حوزه‌هایی نظیر مسکن، صنعت و اشتغال را فراهم کنند.