اسلام اموی و سلطه فکر تکفیری؛ بین خشونت، گفتمان و اهداف تفرقه‌انگیز
با ظهور گروه‌های افراطی در عصر حاضر، مانند «هیأت تحریرالشام»، پدیده‌ای نمایان شده که بازتابی از روش فکری و سیاسی الهام‌گرفته از عصر اموی است. این گروه‌ها نه‌تنها به خشونت فیزیکی متوسل می‌شوند؛ بلکه از گفتمان تکفیری شدیدی استفاده می‌کنند که هدف آن، طرد دیگران، چه از اقلیت‌های مذهبی و چه حتی صداهای مخالف درون امت اسلامی است. این نوع تفکر، تهدیدی برای امنیت فکری و اجتماعی محسوب می‌شود؛ زیرا به گسترش فرهنگ نفرت و تفرقه کمک می‌کند و در نهایت منجر به فروپاشی جامعه اسلامی و توقف پیشرفت آن می‌شود.
اسلام اموی:استفاده از دین برای تثبیت قدرت
در دوره اموی، دین به‌عنوان ابزاری برای تحکیم قدرت سیاسی مورد استفاده قرار گرفت. خلافت در این دوره به نهادی سیاسی تبدیل شد که هدف اصلی آن، کنترل جامعه بود و این امر به تحریف ارزش‌های اصیل اسلامی انجامید. از بارزترین ویژگی‌های این اسلام سیاسی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. تقدیس اطاعت مطلق
در این دوره، خلیفه به‌عنوان سایه خدا بر روی زمین معرفی شد. این مفهوم به‌گونه‌ای طراحی شده بود که هرگونه اعتراض به سیاست‌های خلیفه، خروج از دین تلقی می‌شد. این ایده خطرناک به توجیه سرکوب مخالفان و حتی کشتار آن‌ها منجر شد. هر صدای مخالفی به‌عنوان تهدیدی برای وحدت امت اسلامی قلمداد می‌شد و با شدت تمام سرکوب می‌گشت.
۲. طرد مخالفان
اموی‌ها از ابزارهای رسانه‌ای آن زمان، مانند خطبه‌ها و نوشته‌های رسمی، برای تخریب چهره اهل‌بیت(ع) استفاده کردند. آن‌ها ادعا می‌کردند که اهل‌بیت(ع) تهدیدی برای وحدت امت اسلامی هستند و با این کار، تلاش کردند تا پایه‌های مشروعیت خود را تقویت کنند. این اقدامات نه‌تنها به تفرقه دامن زد؛ بلکه باعث شد، بسیاری از ارزش‌های اصیل اسلامی تحت‌الشعاع قرار گیرند.
۳. احیای تعصبات قبیله‌ای
اموی‌ها با تقویت تقسیم‌بندی‌های قبیله‌ای، به تضعیف روح وحدت اسلامی دامن زدند. آن‌ها با ایجاد شکاف بین قبایل مختلف، سعی کردند تا پایه‌های قدرت خود را مستحکم کنند. این سیاست نه‌تنها به تفرقه اجتماعی انجامید؛ بلکه باعث شد تا امت اسلامی به‌جای حرکت به سمت وحدت، روز به روز بیشتر از هم فاصله بگیرد.
هیأت تحریرالشام و بازتولید الگوی اموی«هیأت تحریرالشام» نمونه‌ای معاصر از بازتولید روش اموی است. این گروه با تکفیر دیگران و استفاده ابزاری از دین برای پیشبرد اهداف سیاسی محدود خود، به‌شیوه‌ای مشابه عمل می‌کند. از مظاهر این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. استفاده از دین برای توجیه ایدئولوژی
این گروه با تحریف متون دینی، سعی می‌کند تا جنگ‌ها و درگیری‌های سیاسی و نظامی خود را توجیه کند. آن‌ها با ارائه تفسیرهای نادرست از آیات قرآن و احادیث، خشونت خود را به‌عنوان بخشی از دین جلوه می‌دهند.
۲. تکفیر و طرد
هیأت تحریرالشام با تکفیر جوامع شیعه و علوی و حتی برخی فرقه‌های سنی که با آن‌ها اختلاف نظر دارند، به عمیق‌تر شدن شکاف‌ها درون امت اسلامی دامن می‌زند. این اقدامات نه‌تنها به تفرقه مذهبی منجر می‌شود؛ بلکه باعث می‌شود تا جامعه اسلامی به‌جای حرکت به سمت وحدت، روزبه‌روز بیشتر از هم فاصله بگیرد.
۳. سلطه نظامی
این گروه با استفاده از زور نظامی، سعی می‌کند تا نفوذ خود را در مناطق مختلف گسترش دهد. این اقدامات نه‌تنها به بی‌ثباتی و ناامنی منجر می‌شود؛ بلکه باعث می‌شود تا بسیاری از مردم بی‌گناه در معرض خطر قرار گیرند.
خشونت گروه‌های تکفیری؛ دلایل و پیامدهادلایل۱. ایدئولوژی تکفیری
این گروه‌ها بر تفسیری محدود و اشتباه از اسلام تکیه می‌کنند که هرکس را که با آن‌ها مخالف است، هدف قرار می‌دهد. این تفسیر نادرست، به آن‌ها اجازه می‌دهد تا خشونت خود را به‌عنوان بخشی از دین توجیه کنند.
۲. انگیزه‌های سیاسی
بسیاری از این گروه‌ها، از اختلافات مذهبی برای دستیابی به اهداف سیاسی خود استفاده می‌کنند. آن‌ها با ایجاد تنش بین مذاهب مختلف، سعی می‌کنند تا کنترل مناطق مورد مناقشه را به دست بگیرند.
۳. تحریک رسانه‌ای
این گروه‌ها از رسانه‌ها برای تخریب چهره مخالفان خود استفاده می‌کنند. آن‌ها با انتشار اطلاعات نادرست و تحریک‌آمیز، سعی می‌کنند تا نفرت و تفرقه را در جامعه گسترش دهند.
پیامدها
۱. تعمیق شکاف‌ها
این تفکر به تفرقه در جامعه اسلامی و افزایش تنش‌های مذهبی منجر می‌شود. این شکاف‌ها نه‌تنها به وحدت امت اسلامی آسیب می‌زند؛ بلکه باعث می‌شود تا جامعه اسلامی نتواند به پیشرفت و توسعه دست یابد.
۲. تخریب چهره اسلام
گفتمان افراطی این گروه‌ها، به گسترش تصویری مخدوش از اسلام در سطح جهانی کمک می‌کند. این تصویر نادرست، باعث می‌شود تا بسیاری از مردم در سراسر جهان، اسلام را به‌عنوان دینی خشونت‌طلب و افراطی بشناسند.
۳. تضعیف امت اسلامی
اختلافات مذهبی و قومی مانع پیشرفت سیاسی و اجتماعی امت اسلامی می‌شوند. این تفرقه‌ها باعث می‌شوند تا امت اسلامی نتواند، به‌عنوان یک قدرت واحد در صحنه جهانی ظاهر شود.
نقش مراجع تقلید و حوزه‌های علمی در مقابله با این تفکردر این فضای تاریک، مراجع تقلید شیعه و حوزه‌های علمی، نقش برجسته‌ای در مقابله با تفکر تکفیری و اسلام اموی ایفا می‌کنند. آن‌ها با ترویج وحدت اسلامی و انتشار ارزش‌های اصیل اسلامی، به مقابله با این تفکر می‌پردازند. از جمله مهم‌ترین اقدامات آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. ترویج تفکر اسلامی معتدل
انتشار اسلام محمدی اصیل که بر عدالت و همزیستی مسالمت‌آمیز بین تمام مذاهب تأکید دارد؛
تأکید بر اهمیت تنوع فکری و مذهبی به‌عنوان بخشی از غنای امت اسلامی.
۲. پاسخ علمی به تفکر تکفیری
انجام مطالعات و تحقیقاتی که ایدئولوژی تکفیری را رد کرده و نادرستی آن را آشکار می‌کند؛
معرفی میراث اسلامی صحیح که بازتاب‌دهنده ارزش‌های تسامح و عدالت است.
۳. تقویت وحدت اسلامی
دعوت به گفت‌وگو بین مذاهب اسلامی و برگزاری کنفرانس‌هایی که علما از مذاهب مختلف در آن شرکت می‌کنند؛
رد تکفیر و طرد و تلاش برای ایجاد پل‌های همکاری بین مسلمانان.
۴. آموزش جوانان
اصلاح مفاهیم نادرستی که توسط گروه‌های افراطی تبلیغ می‌شود؛
تقویت تفکر انتقادی و آگاهی جوانان برای مقابله با تبلیغات تکفیری.
۵. مقابله با تحریکات رسانه‌ای
راه‌اندازی کانال‌ها و پلتفرم‌های رسانه‌ای که تصویر واقعی اسلام را ارائه می‌دهند و به گفتمان نفرت پاسخ می‌دهند؛
ارائه گفتمان دینی متعادل که بر پایه حقایق و اعتدال استوار است.
۶. حمایت از جوامع آسیب‌دیده
ارائه کمک‌های انسان‌دوستانه و اجتماعی به جوامعی که تحت تأثیر خشونت گروه‌های تکفیری قرار گرفته‌اند؛
حمایت از قربانیان تفکر تکفیری از طریق برنامه‌های توان‌بخشی فکری و اجتماعی.
۷. احیای ارزش‌های اسلامی واقعی
تأکید بر ارزش‌هایی مانند تسامح، رحمت و عدالت که در پیام اسلام وجود دارد؛
برجسته‌کردن مواضع پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) در مقابله با ظلم و افراط‌گرایی.
راه‌های مقابله با تفکر افراطی به‌طور کلیبرای مقابله با تفکر تکفیری، باید اقدامات عملی زیر انجام شود:
۱. آموزش دینی صحیح: آگاهی‌بخشی دینی مبتنی بر اعتدال و همزیستی؛
۲. افشای حقایق: آشکارسازی اهداف سیاسی گروه‌های افراطی و توضیح مقاصد واقعی آن‌ها؛
۳. تقویت وحدت اسلامی: عبور از اختلافات مذهبی و تلاش برای ایجاد تفاهم مشترک بین مسلمانان؛
۴. ارتباط با جوانان: تقویت فرهنگ انتقادی در جوانان برای محافظت از آن‌ها در برابر تفکر افراطی؛
۵. حمایت از جوامع آسیب‌دیده: ارائه حمایت‌های انسان‌دوستانه و اجتماعی برای جلوگیری از سوءاستفاده گروه‌های افراطی از شرایط دشوار.
نتیجهگیریمقابله با تفکر تکفیری و اسلام اموی، نیازمند همکاری علما و متفکران جوامع اسلامی است. مراجع تقلید و حوزه‌های علمی به‌عنوان خط مقدم دفاع در برابر این افکار مخرب، با آگاهی‌بخشی، تقویت وحدت و بازگشت به ارزش‌های اصیل اسلامی، نقش کلیدی ایفا می‌کنند. خشونت گروه‌های تکفیری نه‌تنها یک فرقه خاص، بلکه تمام امت اسلامی را تهدید می‌کند؛ بنابراین، مقابله با این تفکر، نیازمند دیدگاهی جامع است که بر پایه گفت‌وگو، آموزش و همکاری مشترک برای ساختن آینده‌ای بهتر برای امت اسلامی استوار باشد.