اخلاق در حوزه - شماره 830
تربیت فرزند در کلام امام صادق(ع)
آیت‌الله مجتبی تهرانی
در روایتی از امام صادق(ع)، آمده است که در چهارده سال (ابتدای کودکی و نوجوانی) نباید فرزند را رها کنی. حضرت سهتا «هفت سال» درست کردند؛ هفت سال اول بگذار بازی کند. هفت سال دوم ادبش کن. هفت سال سوم ملازمش باش. یک بار دیگر روایت را بخوانم؛ «دَعْ ابْنَکَ یَلْعَبْ سَبْعَ سِنِینَ وَیُؤَدَّبْ سَبْعاً وَالْزَمْهُ نَفْسَکَ سَبْعَ سِنِین» (بحارالانوار، ۱۰۱، ۹۵)؛ یعنی چهارده سالگی‌اش که تمام شد، از پانزده سالگی تا بیست و یک سالگی، او را جدایش نکنی؛ ملازمش باش؛ یعنی از خاطرجمعی خبری نیست. تازه من فرضم این بود که مدرسه و محیط آموزشی‌اش، محیط خوبی است که با خاطرجمع او را آنجا گذاشته‌ای؛ چه رسد که بدانی اینجا که رفت، رفت؛ یعنی جو حاکم بر محیط آموزشی‌اش، مغایر جوّ تربیتی خانوادگی‌اش باشد. وای به آنجاهای دیگر. دستورات تربیتی اسلام اینها نیست.
تقدم ادب بر علم
روایتی درباره کسانی که می‌خواهند، آموزش‌های دینی بدهند یا استاد هستند، از امام علی(ع) می‌خوانم که حضرت فرمودند: پیغمبر تربیت‌شده خداست و مربی او خدا بوده است؛ مربی من هم پیغمبر بوده است؛ حالا من می‌خواهم مربی مؤمنین باشم؛ یعنی مگر می‌شود، هرکسی مربی باشد.
در این روایت هست که: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ أَدَّبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ»؛ پیغمبر را خدا تربیت کرد؛ «وَهُوَ أَدَّبَنِی»؛ مرا هم پیغمبر تربیت کرد؛ «وَأَنَا أُؤَدِّبُ الْمُؤْمِنِینَ وَأُوَرِّثُ الْأَدَبَ الْمُکَرَّمِین». (بحارالانوار، ۷۴، ۲۶۸) من هم مؤمنین را تربیت می‌کنم؛ یعنی انسان باید استادی را پیدا کند که مؤدّب به آداب الهی و انسانی باشد. این را بدانید که حرف اول را «ادب» می‌زند، نه «علم» به‌معنای مفاهیم.
اگر غیر از این فکر می‌کنید، بدانید که اشتباه می‌کنید؛ چون علم بدون ادب و تعلیم بدون تربیت، وِزر و وبال می‌شود؛ وبال می‌شود روی گردنت. بعد می‌بینی فرزندت با پوشش برتر اسلامی رفت در این مرکز آموزشی، دو ترم نگذشته بی‌حجاب بیرون آمد. آن‌وقت چنان به چه‌کنم، چه‌کنم بیفتی که مفرّی پیدا نکنی.
خاطرجمعی از محیط آموزشی اشتباه است
لذا می‌خواستم این را عرض کنم که در این چند محیطی که ما گفتیم، آن محیطی که خیلی نقش دارد، چه در سازندگی و چه در تخریب، «محیط آموزشی» است. من حالا سفارش می‌کنم به اولیا که حواستان جمع باشد! این بچه تا موقعی که تحت نظر شما بود، تا حدودی توانسته بودید، از نظر اعتقادی و عملی روبه‌راهش کنید؛ حالا که او را به مدرسه فرستادید، خیال نکنید این پایدار می‌ماند. وقتی در محیط آموزشی برود، بدانید که آنجا قوی‌تر از شما هست. آن محیط قوی‌تر از محیط خانوادگی شماست. این‌طور نباید باشد که خیال‌تان راحت شود.
من خصوصاً به آن دسته‌ای می‌گویم که اینها واقعاً هم از نظر تربیتی دینی و هم از جهات انسانی دل‌سوز فرزندانشان هستند. اگر فرزندتان را در بهترین مدرسه‌ها هم گذاشتید، خاطرجمع نشوید. دست‌تان را روی دست نگذارید. این اشتباه است؛ حتی اگر بهترین مدرسه‌ها از جهت دینی را هم انتخاب کردید، نباید خیال‌تان آسوده شود؛ چون یک موقع چشم باز می‌کنید و می‌بینید، همین بچه‌ای که در آن محیط بوده، وامصیبتاست.
در روایتی از امام صادق(ع)، آمده است که در چهارده سال (ابتدای کودکی و نوجوانی) نباید فرزند را رها کنی. حضرت سهتا «هفت سال» درست کردند؛ هفت سال اول بگذار بازی کند. هفت سال دوم ادبش کن. هفت سال سوم ملازمش باش. یک بار دیگر روایت را بخوانم؛ «دَعْ ابْنَکَ یَلْعَبْ سَبْعَ سِنِینَ وَیُؤَدَّبْ سَبْعاً وَالْزَمْهُ نَفْسَکَ سَبْعَ سِنِین» (بحارالانوار، ۱۰۱، ۹۵)؛ یعنی چهارده سالگی‌اش که تمام شد، از پانزده سالگی تا بیست و یک سالگی، او را جدایش نکنی؛ ملازمش باش؛ یعنی از خاطرجمعی خبری نیست. تازه من فرضم این بود که مدرسه و محیط آموزشی‌اش، محیط خوبی است که با خاطرجمع او را آنجا گذاشته‌ای؛ چه رسد که بدانی اینجا که رفت، رفت؛ یعنی جو حاکم بر محیط آموزشی‌اش، مغایر جوّ تربیتی خانوادگی‌اش باشد. وای به آنجاهای دیگر. دستورات تربیتی اسلام اینها نیست.
تقدم ادب بر علم
روایتی درباره کسانی که می‌خواهند، آموزش‌های دینی بدهند یا استاد هستند، از امام علی(ع) می‌خوانم که حضرت فرمودند: پیغمبر تربیت‌شده خداست و مربی او خدا بوده است؛ مربی من هم پیغمبر بوده است؛ حالا من می‌خواهم مربی مؤمنین باشم؛ یعنی مگر می‌شود، هرکسی مربی باشد.
در این روایت هست که: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ أَدَّبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ»؛ پیغمبر را خدا تربیت کرد؛ «وَهُوَ أَدَّبَنِی»؛ مرا هم پیغمبر تربیت کرد؛ «وَأَنَا أُؤَدِّبُ الْمُؤْمِنِینَ وَأُوَرِّثُ الْأَدَبَ الْمُکَرَّمِین». (بحارالانوار، ۷۴، ۲۶۸) من هم مؤمنین را تربیت می‌کنم؛ یعنی انسان باید استادی را پیدا کند که مؤدّب به آداب الهی و انسانی باشد. این را بدانید که حرف اول را «ادب» می‌زند، نه «علم» به‌معنای مفاهیم.
اگر غیر از این فکر می‌کنید، بدانید که اشتباه می‌کنید؛ چون علم بدون ادب و تعلیم بدون تربیت، وِزر و وبال می‌شود؛ وبال می‌شود روی گردنت. بعد می‌بینی فرزندت با پوشش برتر اسلامی رفت در این مرکز آموزشی، دو ترم نگذشته بی‌حجاب بیرون آمد. آن‌وقت چنان به چه‌کنم، چه‌کنم بیفتی که مفرّی پیدا نکنی.
خاطرجمعی از محیط آموزشی اشتباه است
لذا می‌خواستم این را عرض کنم که در این چند محیطی که ما گفتیم، آن محیطی که خیلی نقش دارد، چه در سازندگی و چه در تخریب، «محیط آموزشی» است. من حالا سفارش می‌کنم به اولیا که حواستان جمع باشد! این بچه تا موقعی که تحت نظر شما بود، تا حدودی توانسته بودید، از نظر اعتقادی و عملی روبه‌راهش کنید؛ حالا که او را به مدرسه فرستادید، خیال نکنید این پایدار می‌ماند. وقتی در محیط آموزشی برود، بدانید که آنجا قوی‌تر از شما هست. آن محیط قوی‌تر از محیط خانوادگی شماست. این‌طور نباید باشد که خیال‌تان راحت شود.
من خصوصاً به آن دسته‌ای می‌گویم که اینها واقعاً هم از نظر تربیتی دینی و هم از جهات انسانی دل‌سوز فرزندانشان هستند. اگر فرزندتان را در بهترین مدرسه‌ها هم گذاشتید، خاطرجمع نشوید. دست‌تان را روی دست نگذارید. این اشتباه است؛ حتی اگر بهترین مدرسه‌ها از جهت دینی را هم انتخاب کردید، نباید خیال‌تان آسوده شود؛ چون یک موقع چشم باز می‌کنید و می‌بینید، همین بچه‌ای که در آن محیط بوده، وامصیبتاست.