نگاهی به چالش‌ها و فرصت‌های حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان
در گفت‌وگوی ویژه با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی بابااحمدی نماینده علما و طلاب افغانستانی در تشکیلات مشاوران منطقه‌ای نهاد علمی- حوزه‌ای جامعةالمصطفی(ص) به بررسی وضعیت کنونی حوزه‌های علمیه و محصلان افغانستان می‌پردازیم. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی بابااحمدی با سال‌ها تجربه در فعالیت‌ها و خدمات مهم علمی، فرهنگی و اجتماعی در افغانستان، به تحلیل عمیقی از چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی حوزه‌هایی علمیه شیعه پرداخته و راهکارهایی برای ارتقای سطح علمی و دینی این حوزه‌ها و طلاب این کشور ارائه می‌دهد.
در این گفت‌وگو، وی علاوه بر تشریح وضعیت کنونی حوزه‌های علمیه، به اهمیت پیوند عمیق میان ایران و افغانستان، ظرفیت‌های بالقوه موجود در این حوزه‌ها و نقش کلیدی علمای افغانستان در تحکیم این روابط اشاره کرد. همچنین، به تلاش‌های ارزشمند مرحوم آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی و آیتالله آصف محسنی در جهت خدمت به مکتب اهل‌بیت(ع) و تأسیس مدارس و دانشگاه‌های اسلامی در افغانستان می‌پردازد.
با این مقدمه، به گفت‌وگو با این استاد و کارشناس مسائل دینی افغانستان می‌پردازیم تا با چالش‌ها و فرصت‌های موجود در حوزه‌های علمیه شیعه و طلاب افغانستان بیشتر آشنا شویم و از نظرات ارزشمند وی بهره‌مند گردیم.
□ با تشکر فراوان از حضور ارزشمندتان، خواهشمندیم در ابتدای سخنان خود، خودتان را برای خوانندگان نشریه افق حوزه معرفی کرده و مروری بر سیر تحصیلات حوزوی‌تان داشته باشید.
بنده سیدعلی بابااحمدی از طلاب افغانستان و فارغ‌التحصیل سطح ۴ حوزه در رشته فقه و معارف اسلامی هستم. همچنین کارشناس پاسخ به شبهات اعتقادی و ارشد بین‌الملل هستم. حدود ۵ دوره است که بهعنوان نماینده طلاب افغانستان در مشاوران منطقه‌ای جامعة المصطفی العالمیه مشغول فعالیت و خدمت به طلاب محترم و معزز افغانستان هستم. انتخابات دوره پنجم مشاوران منطقه‌ای، مدتی پیش برگزار شد که بار دیگر بحمدالله مورداعتماد علما و طلاب عزیز افغانستان قرار گرفتم و به‌‌حیث نماینده آنان رأی آوردم. همچنین از بیست سال پیش تاکنون، مسئول روابط عمومی دفاتر حضرت آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی(ره) و مدت پنج‌‌سال مسئول روابط عمومی دفتر آیتالله فاضل بهسودی در نهادهای علمی و فرهنگی و مردمی مشغول خدمت هستم و یکی از وظایف ما، تلاش در راستای اتحاد و نهادینه‌کردن اخوت دو کشور مسلمان و همسایه افغانستان و ایران اسلامی است. چنانکه مقام معظم رهبری (حفظه‌الله تعالی) در خصوص پیوند دو ملت ایران و افغانستان جمله‌ای دارند که می‌فرمایند: «مهم‌ترین عامل پیوند دو ملت ایران و افغانستان، دین مبین اسلام است». آری! در طول تاریخ حیات دو ملت سربلند افغانستان و ایران، دین اسلام باعث همگرایی و همسویی آنان شده است؛ اما در این میان، دو ظرفیت وجود دارد که اگر از آنها به‌درستی بهره‌برداری شود، این ارتباط و همگرایی بیش‌ازپیش محکم‌تر و قوی‌تر خواهد شد.یکی از این ظرفیت‌ها، علمای افغانستانی هستند. در حال حاضر تعداد قابل‌توجهی از عالمان دینی در افغانستان داریم که بسیاری از آنان، خدمات فراوان و مؤثری در جامعه اسلامی ارائه کرده‌اند.
بهعنوان نمونه یکی از برجسته‌ترین عالمان افغانستان مرحوم آیتالله محسنی(ره) است که در رابطه با تقریب مذاهب اسلامی، خدمات بسیار اساسی، ارزنده و ماندگار انجام داد و آثار و میراث ماندگاری از خود برای خدمت‌رسانی به مکتب اهل‌بیت(ع) به‌جای گذاشت. ایشان خانه خود را به مدرسه خاتم‌النبیین(ص) تبدیل و دانشگاه خاتم‌النبیین(ص) را تأسیس نمود.
□ وضعیت فعلی مدارس علمیه شیعه در افغانستان چگونه است؟ آیا این مدارس، به‌‌جز مدرسه آیتالله محسنی، همچنان فعال هستند یا با محدودیت‌هایی روبهرو شده‌اند؟
الحمدلله، حوزه‌های علمیه در افغانستان، با ذکاوت و درایت علمای بزرگ، همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. به‌ویژه شورای علمای شیعه افغانستان که در بدو ورود طالبان به افغانستان، تصمیم به درگیری با آنها نگرفتند و با توجه به مصالح کلی مردم و کشور ترجیح دادند، با تعامل و همکاری صبورانه به فعالیت‌های خود ادامه دهند. این رویکرد به‌ویژه در زمینه‌های علمی و دینی باعث شد، حوزه‌ها و مدارس علمی شیعه در وضعیت نسبتاً ثابتی باقی بمانند و همچنان به فعالیت خود ادامه دهند.این طرز تفکر و اندیشه شورای علمای شیعه که بر تعامل و همکاری تأکید داشتند و دارند، باعث شد که مدارس علمیه شیعی در بسیاری از مناطق افغانستان، همچون سابق به فعالیت خود ادامه دهند.
□ آیا به روحانیون شیعه اجازه فعالیت در مساجد داده می‌شود یا با محدودیت‌هایی مواجه هستند و پروتکل‌های خاصی برای فعالیت آنها وجود دارد؟
بله روحانیون شیعه در برخی مناطق افغانستان اجازه فعالیت در مساجد را دارند؛ اما این فعالیت‌ها تحت پروتکل‌های خاص و محدودیت‌هایی انجام می‌شود. در برخی از مکان‌ها، روحانیون باید بسیار مراقب باشند؛ زیرا گروه‌های تندرویی چون داعش و پیروان تفکر وهابیت، به دنبال بهانه و ایجاد مشکل هستند. متأسفانه از زمان حاکمیت طالبان تا چندی پیش، به‌ویژه در شهرهایی مانند هرات، شاهد ترورهای متعددی بوده‌ایم که در آن، تعداد زیادی از علمای شیعه به شهادت رسیدند. در سال گذشته، آمار ترورها نسبت به سال‌های قبل افزایش یافته است؛ بنابراین، روحانیون شیعه مجبورند، با احتیاط و دقت بیشتری در مساجد و محافل دینی فعالیت کنند تا از هرگونه خطر احتمالی جلوگیری شود.
□ آیا تعداد ترورها آمار مشخصی دارد؟
بله طبق گزارش‌ها، بیش از ۱۰ نفر از علمای شیعه که بهعنوان پیش‌نماز مساجد، فعال در امور دینی و رسیدگی به مسائل مردمی مشغول به خدمت بودند، ترور شده و به شهادت رسیدند.علاوه بر این، یکی از اقدامات نگران‌کننده برای علما، طلاب و مردم شیعه افغانستان، موضوع تفتیش کتابخانه‌ها و جمعآوری برخی منابع شیعی مانند کتب ادعیه و منابع حدیثی معتبر شیعه، از سوی طالبان است. به‌تازگی نیز در برخی ولایات افغانستان دستوری صادر شده که تمامی کتاب‌های آموزشی مدارس باید متعلق به اهل‌سنت باشد و هیچ‌گونه کتاب فقهی از مکتب شیعه نباید تدریس شود. این تحولات نگرانی‌هایی در بین شیعیان افغانستان به وجود آورده است.
□ حتی مناطقی که اکثریت بافت آنها شیعه‌نشین است، به‌‌همین شکل اداره می‌شوند؟
بله حتی در استان‌هایی که اکثریت جمعیت آنها شیعه‌نشین هستند، مانند استان دایکندی، شرایط مشابهی حاکم است. طبق گزارش‌ها، چندی پیش، حاکمیت دستور داده بود که حوزه‌های علمیه این مناطق تحت نظارت وزارت معارف طالبان قرار گیرند و اساتید و مواد درسی نیز، توسط آنها تعیین شوند؛ اما با رایزنی‌هایی که علمای شیعه انجام دادند، فعلاً جلوی اجرای این طرح گرفته شده است.به‌طورکلی، در شرایط کنونی، علمای شیعه افغانستان و شورای علمای شیعه تصمیم گرفته‌اند، با توجه به واقعیت‌های موجود و از طریق تعامل و همکاری، فعالیت‌های خود را پیش ببرند. این رویکرد به جلوگیری از هرگونه درگیری یا خون‌‌ریزی کمک کرده است. همچنین، تلاش‌های این شورا باعث شده که حمایت‌هایی از سوی جمهوری اسلامی ایران و دیگر نهادهای مرتبط تقویت شود و به‌تدریج شرایط به سمت بهبود پیش برود.
□ ماهیت و جایگاه افراد شورای علمای شیعه افغانستان چیست؟ آیا اعضای این شورا در داخل افغانستان حضور دارند یا در خارج از کشور فعالیت می‌کنند؟
شورای علمای شیعه افغانستان تشکلی از روحانیان شیعه افغانستان است که با هدف رسمیت بخشیدن به مذهب شیعه در قانون اساسی افغانستان بعد از تشکیل حکومت انتقالی به ریاست حامد کرزی، در کابل به وجود آمد و اولین نشست منتهی به تشکیل این شورای هم، در پاییز ۱۳۸۲ش و پیش از تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی جدید افغانستان، با فراخوان آیتالله محمدآصف محسنی(ره) انجام شد. بنای این طرح هم توسط مرحوم آیتالله محسنی(ره) پیشنهاد، طراحی و برنامه‌ریزی شد. هدف اصلی این نهاد، علاوه بر رسمیت بخشیدن مذهب شیعه در قانون اساسی افغانستان، ایجاد یک نهاد منسجم برای هماهنگی و پیگیری امور مذهبی و فرهنگی شیعیان افغانستان بود. این نهاد علاوه بر تأمین اهداف پیش‌گفته، ایجاد گفتمان اخوت اسلامی در افغانستان را نیز به عهده داشت و بر همین اساس و هدف، شورای علمای اهل‌سنت و شورای علمای اخوت اسلامی را نیز ایجاد نمودند. مسئولیت شورای علمای شیعه افغانستان در آغاز به عهده مرحوم آیتالله محسنی بود و تا زمان حیات آن بزرگوار، تحت هدایت ایشان فعالیت‌های فرهنگی گسترده‌ای در سراسر افغانستان انجام میشد.پس از درگذشت آیتالله محسنی، آیتالله صالحی مدرس (حفظه‌الله) بهعنوان مسئول جدید شورای علمای شیعه افغانستان انتخاب شد. ایشان در حال حاضر در کابل ساکن هستند و مدرسه‌ای به‌‌نام «رسالت» را که زیر نظر جامعةالمصطفی(ص) قرار دارد، مدیریت می‌کنند. مرکز شورای علمای شیعه افغانستان همچنان مدرسه خاتم‌النبیین(ص) آیتالله محسنی است که در سطح بین‌المللی نیز شناخته شده و از آن بهعنوان یک نهاد رسمی علمی- فرهنگی حمایت می‌شود.
با روی کارآمدن دوباره طالبان در افغانستان، شورای علمای شیعه به‌خوبی وظایف خود را ایفا نمودند. اعضای شورا توانستند از راه گفتمان سازنده با حکومت جدید، آسیب‌هایی را که ممکن بود به شیعیان وارد شود، به حداقل برسانند. اعضای این شورا سفرهایی به جمهوری اسلامی ایران و عراق داشتند که در آنها حمایت‌های معنوی و فکری از جانب مراجع عظام تقلید همچون آیتالله سیستانی و آیتالله فیاض جلب شد. همچنین در دیدار با دفتر مقام معظم رهبری، مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) و تقریب مذاهب اسلامی، هماهنگی‌ها و هم‌افزایی‌های مثبتی حاصل شد. با وجود اینکه تعداد اعضای این شورا محدودند، در مجموع فعالیت‌های آنها تاکنون نتایج مثبتی به‌‌همراه داشته است.
□ بی‌مناسبت نیست که به زحمات و خدمات ارزشمند آیتالله محقق کابلی(ره) در حوزه‌های دینی و فرهنگی افغانستان اشاره‌ای داشته باشید؟
مرحوم آیتالله محقق کابلی(ره) یکی از شخصیت‌های برجسته و مردمی بود که در راستای خدمت به جامعه شیعیان افغانستان و حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی آنان، گام‌های مؤثری برداشت. یکی از ویژگی‌های برجسته ایشان، مردم‌دوستی و توجه جدی به مشکلات مردم افغانستان در سطح عموم و شیعیان به‌‌طور خاص بود و در پی آن، نهایت تلاش خویش را در راستای رفع مشکلات و چاره‌اندیشی در بهبود وضعیت آنان به‌‌کار برد. در زمانی که مردم افغانستان با فقر و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی مواجه بودند، آیتالله محقق کابلی توانست، با اقدامات خود در زمینه‌های اقتصادی، دینی- فرهنگی نقش مؤثری ایفا کند.از جمله کارهای مهم ایشان، تأسیس و راهاندازی ۲۶ مرکز دینی و فرهنگی در سراسر افغانستان بود. هزینه این مراکز که شامل ۲۰ مصلی و حسینیه می‌شود، عمدتاً از محل جمعآوری کمک‌های مردمی و به‌خصوص کمک‌هایی که در ایام هفته و در روزهای جمعه هنگام برگزاری نمازجمعه‌ها و دیگر مراسم‌های مناسبتی جمعآوری میشد، تأمین میشد.
در ذیل به مهم‌ترین خدمات فرهنگی اجتماعی حضرت آیتالله محقق به‌‌طور بسیار مختصر اشاره می‌شود:
1. راهاندازی نماز سیاسی- عبادی جمعه در شهرها و مراکز پرجمعیت افغانستان
آیتالله محقق کابلی اولین کسی بود که نمازجمعه را در افغانستان برگزار کرد و این حرکت، تحولی بزرگ در زمینه فعالیت‌های مذهبی و اجتماعی شیعیان به‌‌شمار می‌آید. نمازجمعه‌های که ایشان در افغانستان برگزار می‌کردند، همچنان با استقبال گسترده‌ای روبهرو بوده و از آن زمان تا به امروز این سنت حسنه ادامه دارد.
2. ساخت مساجد و حسینه‌‌ها
یکی از نمادهای بزرگ اقدامات ایشان، مسجد خاتم‌الانبیا(ص) در شهر هرات است. این مسجد در کنار سایر مساجد و مصلی‌‌ها، نمونه‌ای از وحدت میان شیعه و سنی در افغانستان به‌‌شمار می‌رود؛ به‌ویژه در روزهای جمعه و اعیاد مذهبی همچون عید قربان و عید فطر، شاهد حضور گسترده‌ای از مسلمانان اهل‌تسنن و تشیع است. در این روزها، تعداد زیادی از نمازگزاران، بین ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر، در این نمازها شرکت می‌کنند و حتی امنیت این برنامه‌ها، توسط طالبان تأمین می‌شود.
3. تأسیس کتابخانه با محوریت «جامعةالإسلام»
همچنین، آیتالله محقق کابلی در شهر کابل کتابخانه‌ای بزرگ را در مدرسه «جامعةالاسلام» که تحت‌نظر ایشان قرار داشت، تأسیس کرد. این کتابخانه که در سه طبقه ساخته شده، یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و فرهنگی افغانستان به‌‌شمار می‌رود. کتابخانه‌ای که با همکاری جمهوری اسلامی ایران تأسیس شده، بسیار مورد توجه و استقبال مردم، به‌ویژه جوانان و دانشجویان قرار گرفته است.
این کتابخانه نقش مهمی در گسترش علم و فرهنگ اسلامی و همچنین تقویت دانش عمومی در افغانستان ایفا می‌کند. به‌ویژه اینکه «جامعةالاسلام» با چنین کتابخانه‌ای غنی و ضروری، بهعنوان یک مرکز خیر و خدمت، همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. در کنار آن، این مرکز در حوزه مسائل حقوقی، خانوادگی، ملکی و پاسخگویی به مسائل شرعی نیز، فعالیت‌های چشم‌‌گیری داشته است تا جایی که اخیراً طالبان نیز، بسیاری از مسائل خانوادگی و اجتماعی خود را به این مرکز ارجاع می‌دهند.
4. ساخت حوزه علمیه در قالب مجتمع علمی فرهنگی رسول اعظم(ص)
از دیگر خدمات برجسته آیتالله محقق کابلی در مناطق شیعه‌نشین افغانستان، ساخت مجتمع‌های علمی فرهنگی بوده است. یکی از این مجتمع‌ها، مجتمع علمی فرهنگی رسول اعظم(ص) است که در شهرک دوازده‌امام شهر کابل احداث شده و با همکاری جامعةالمصطفی(ص) فعالیت می‌کند. این مجتمع علمی، با هدف تربیت طلاب و ارتقای سطح علمی آنان تأسیس شده و بسیاری از طلابی که در این مکان تحصیل می‌کنند، در حال حاضر در دانشگاه‌های جامعةالمصطفی و همچنین در کشورهای ایران و عراق به تحصیلات خود ادامه می‌دهند.
مجتمع علمی فرهنگی رسول اعظم(ص) بهعنوان یکی از پایگاه‌های مهم علمی و دینی در افغانستان شناخته می‌شود و جایگاه ویژه‌ای در میان طلاب دارد. این مجتمع نه‌تنها بهعنوان مرکز آموزشی بلکه بهعنوان یک مرکز فرهنگی و دینی در خدمت جامعه افغانستان قرار دارد.
5. تأسیس پایگاه‌های دینی
مرحوم آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی(ره) صاحب شش دفتر اداری در شهرهای مختلف افغانستان است که سال‌هاست، در خدمت طلاب و علاقه‌مندان به علم و دین فعالیت می‌کنند. این پایگاه‌های دینی، در حال حاضر به مراکز معتبر برای مراجعه مردم اعم از شیعیان و اهل‌سنت از سراسر کشور تبدیل شده‌اند. طبق آمارها هم‌‌اکنون حدود ۱۰ هزار طلبه افغانستانی در داخل و خارج از افغانستان مشغول به تحصیل هستند.
□ مختصری از سیره اخلاقی - اجتماعی مرحوم آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی(ره)
تمامی اقدامات پیش‌گفته، گواهی بر روحیه خدمت‌رسانی و دغدغه‌مندی مرحوم آیتالله محقق کابلی نسبت به جامعه و وضعیت دینی و فرهنگی مردم افغانستان است. در این راستا، اشاره به خصوصیات اخلاقی و رفتاری آن مرحوم نیز ضروری به نظر می‌رسد.1. شناخت عمیق از دشمن و دشمنشناسی قوی
از جمله خصوصیات برجسته ایشان دشمنشناسی بسیار قوی و دقیق بود. اگرچه از لحاظ ظاهری و سنی ممکن بود، چنین به نظر برسد که ایشان افکار قدیمی دارند و به‌روز نیستند؛ اما با مراجعه به آثار و صحبت‌ها و موضع‌گیری‌های ایشان مشخص می‌شود که ایشان واقعاً به زمان خویش آگاه بود و توطئه‌های دشمنان را عمیقاً درک می‌کرد و توانایی بالایی در شناسایی تهدیدات و دسیسه‌های دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، داشت و متناسب با آن اقدام می‌کرد و موضع می‌گرفت. او بادقت کامل متوجه بود که دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، در تلاش هستند تا از طریق ایجاد اختلاف و تفرقه بین مسلمانان به اهداف خود برسند. این تهدیدات به‌خصوص در افغانستان، جایی که دشمنان اسلام و ملت افغانستان تلاش‌هایی بسیاری به خرج دادند و تا حد بسیاری هم در عملی نمودن نیات شیطانی خود موفق عمل کردند، برای مرحوم آیتالله کابلی مشهود بود.
2. صدور فتوای وحدت و اخوت اسلامی در پی فتنه‌های دشمنان
با توجه به تهدیدات و توطئه‌های دشمنان اسلام که پیش‌تر ذکر شد، مرحوم آیتالله محقق کابلی با درک عمیق و دقیق از شرایط، به این نتیجه رسید که باید از هرگونه تفرقه در جامعه اسلامی، به‌ویژه میان مردم افغانستان که از آسیب‌های تفرقه مذهبی رنج می‌بردند، جلوگیری به‌‌عمل آید. ایشان با صدور فتواهایی مهم و مؤثر اعلام کرد که تفرقه میان مسلمانان حرام است و اتحاد و وحدت بر محور اخوت اسلامی میان مسلمانان یک واجب شرعی است. این فتوا نه‌تنها در جهت حفظ انسجام و یکپارچگی مسلمانان، بلکه بهعنوان پاسخ قاطع به توطئه‌های دشمنانی بود که می‌کوشیدند، با دامن‌زدن به اختلافات مذهبی، مسلمانان را در مقابل هم قرار دهند. آیتالله کابلی با این فتوا، حرکت‌های وحدت‌آفرین و همگرایی را تقویت کرده و به‌‌طور مؤثر از وقوع جنگ‌های داخلی مذهبی جلوگیری کرد.
3. ارتباط مستمر با مسئولان رده بالای حکومت و اقدامات عملی ایشان
آیتالله محقق کابلی تنها به بیان نظریات و افکار خود اکتفا نکرد؛ بلکه در عمل نیز اقدامات مؤثری برای تحقق اهداف خود انجام داد. یکی از مهم‌ترین گام‌های عملی ایشان، سفر به کابل و دیدار با رئیس‌جمهور حامد کرزی بود. این سفر که سه‌‌ماه طول کشید، فرصتی شد تا ایشان به‌‌طور مستمر با مسئولان رده‌بالای حکومت افغانستان ارتباط برقرار کند. در این مدت، آیتالله کابلی هر روز نشست‌های مختلفی داشت که خبرنگاران و رسانه‌ها برای طرح سؤالات خود به ایشان مراجعه می‌کردند. هدف برخی رسانه‌ها این بود که از ایشان اظهاراتی بگیرند که ممکن بود، موجب ایجاد تفرقه و نفاق در میان مسلمانان گردد؛ اما آیتالله کابلی با هوشیاری و دقت کامل، همیشه پاسخ‌های دقیقی می‌داد که نه‌تنها موجب تشویش و اختلاف نمی‌شد؛ بلکه به‌‌طور مؤثر پیام وحدت و همگرایی اسلامی را در میان مردم و مسئولان گسترش می‌داد.
4. نقش برجسته آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی(ره) در تحولات سیاسی افغانستان
در مدت زمانی که بنده در خدمت مرحوم آیتالله محقق کابلی(ره) بودم، شاهد مراجعات شخصیت‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به ایشان بودم و طی این ملاقات‌ها، کاملاً مشخص بود که نقش ایشان در روند تحولات افغانستان بسیار اساسی و تأثیرگذار است. صحبت‌ها و بیانیه‌های ایشان به‌ویژه در خصوص انتخابات نمایندگان مجلس و ریاست‌جمهوری، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و نقشی کلیدی در این عرصه ایفا می‌کرد.
در مرحله اول انتخابات ریاست‌جمهوری، آقای محمد محقق از شیعیان افغانستان خود را بهعنوان کاندیدا معرفی کرد و توانست رأی بالایی به دست آورد؛ اما به‌‌دلیل شرایط خاص سیاسی و مداخلات غربی‌ها، ایشان نتوانست رئیس‌جمهور شود. در این زمینه، نقش ایشان در سیاست افغانستان و هدایت افکار عمومی بسیار مشهود بود و او با درک عمیق از تحولات سیاسی، تلاش‌هایی در جهت حفظ وحدت مسلمانان و جلوگیری از اختلافات داخلی انجام داد.
5. برگزاری کنفرانس‌های وحدت اسلامی
نقش برجسته دیگری که مرحوم آیتالله محقق کابلی در تقویت وحدت اسلامی ایفا کرد، برگزاری کنفرانس‌های وحدت اسلامی در تهران بود. این اجلاس‌ها نقش اساسی در تقویت روابط میان مسلمانان شیعه و سنی داشت و آیتالله محقق کابلی با فعالیت خود در این رویدادها، تأثیر به‌‌سزایی در تحکیم وحدت اسلامی داشت. بنده نیز در این کنفرانس‌ها فعالیت داشته‌ام و تاکنون هر ساله توفیق دارم که در کنار جمعی از علما در این نشست‌ها شرکت کرده و وظایف خود را به انجام برسانم. این اجلاس‌ها نه‌تنها فرصتی برای گفت‌وگو و هم‌فکری میان اندیشمندان مسلمان فراهم آوردند؛ بلکه به ترویج اندیشه‌های وحدت‌آفرین و تلاش برای از بین‌بردن تفرقه‌های مذهبی در سطح جهانی کمک شایانی نمودند.
6. حمایت قاطع از انقلاب اسلامی و مقابله با توطئه‌های دشمنان
یکی از ابعاد برجسته دشمنشناسی مرحوم آیتالله محقق کابلی(ره)، توجه ویژه ایشان به توطئه‌های دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، در راستای بدنام‌کردن جمهوری اسلامی ایران و ایجاد تفرقه میان مردم افغانستان و ایران بود. ایشان با دقت و هوشیاری فراوان، به این مسائل پرداخته و همواره تأکید می‌کرد که جمهوری اسلامی ایران، تحت رهبری امام خمینی(قد) یک معجزه الهی است که نه‌تنها برای ایران بلکه برای جهان اسلام، آثار مثبت فراوانی داشته است. در این راستا، آیتالله محقق کابلی در اواخر حیات خود گفته بود که تضعیف نظام جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری حرام است که این موضع‌گیری‌ها بهعنوان یکی از فتواهای ایشان ثبت شد. این تأکیدات نشان‌دهنده حمایت بی‌دریغ و استوار ایشان از جمهوری اسلامی ایران و مقابله با دشمنان اسلام بود.
آیتالله محقق کابلی در این مسیر گام‌های عملی مؤثری برداشت و در تحقق اهداف خود موفق بود. این شیوه تفکر و رفتار ایشان، اکنون توسط شاگرد برجسته‌شان، آیتالله فاضل بهسودی، دنبال می‌شود. آیتالله فاضل بهسودی که از شخصیت‌های برجسته علمی و دینی است، در زمان حیات آیتالله محقق کابلی(ره) در بخش استفتائات مشغول به فعالیت بود و پس از وفات ایشان، با تمام توان مسیر آن‌‌مرحوم را در ترویج وحدت اسلامی و حمایت از جمهوری اسلامی ایران ادامه می‌دهد.
□ ظرفیت‌های موجود در میان مهاجران افغان در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه نقشی می‌توانند، در تقویت وحدت اسلامی و ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) ایفا کنند؟
ظرفیت‌های موجود در میان مهاجران افغانستانی در ایران، از جنبه‌های مختلف قابل ارزیابی است که می‌تواند، به وحدت اسلامی و مقابله با دشمنان اسلام کمک کند. در این راستا، دو ظرفیت عمده وجود دارد که می‌توانند، تأثیر زیادی در تقویت همبستگی مسلمانان و ترویج فرهنگ دینی داشته باشند. یکی از این ظرفیت‌ها علما و روحانیت است که مرحوم آیتالله کابلی در این زمینه، خدمات زیادی انجام داد. این ظرفیت می‌تواند در تقویت ارتباطات بین جوامع مسلمان و ترویج فرهنگ دینی مؤثر باشد.
دومین ظرفیت که از اهمیت زیادی برخوردار است، مهاجران افغانستانی هستند که در جمهوری اسلامی ایران ساکن‌اند. طبق آماری که ارائه شده، فعلاً حدود ۵ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند که این جمعیت نه‌تنها در ابعاد انسانی بلکه در ظرفیت‌های علمی، اقتصادی و اجتماعی نیز بسیار تأثیرگذار است. این افراد ظرفیت‌های بالقوه زیادی دارند که باید به‌درستی شناسایی و بهره‌برداری شود. مهاجران افغانستان در ایران یک ظرفیت عظیم انسانی، علمی و اقتصادی هستند که می‌توانند، در تقویت وحدت اسلامی و ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) نقش مهمی ایفا کنند. به‌ویژه با توجه به اینکه تعداد زیادی از این مهاجران، در عرصه‌های علمی و فرهنگی فعال هستند، باید از ظرفیت‌های آنان برای گسترش فرهنگ اسلام ناب محمدی بهره‌برداری شود.
اهمیت فعالیت‌های تبلیغی و نیاز به اعزام مبلّغان
برای مقابله با چنین چالش‌هایی، پیشنهاد می‌شود که مبلّغان و فارغ‌التحصیلان جامعةالمصطفی به مناطق مختلف اعزام شوند تا در تقویت آموزه‌های دینی و ترویج اصول اسلام ناب نقش‌آفرینی کنند. از جمله گام‌های مهمی که اخیراً در جامعه المصطفی برداشته شده است، برنامه‌ریزی برای فعال‌کردن فارغ‌التحصیلان بهعنوان مبلّغ، مدرس یا محقق است. کسانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند، باید به‌صورت فعال در این زمینه‌ها وارد شوند و اگر فعالیتی نداشته باشند، عملاً هیچ فایده‌ای برای جامعه نخواهند داشت.
بررسی مشکلات و پیشنهاداتی برای بهبود اوضاع
برخی از مشکلات اداری و گره‌های اجرایی که مانع از فعالیت مؤثر مبلغان می‌شود، وجود دارد که باید کاهش یابد. یکی از این موارد، موضوع شهریه فارغ‌التحصیلان و مساعدت‌هاست که باید توجه بیشتری به آن صورت گیرد تا طلاب و علما از جهت معیشت در مضیقه نباشند و حداقل‌ها را داشته باشند.
در مجموع، مواجهه با تبلیغات دشمنان و فرقه‌گرایان، نیازمند یک تلاش جدی و مداوم از سوی علما، مبلغان و مسئولان دینی است. باید برنامه‌ریزی‌های دقیق جهت اعزام مبلغان به مناطق حساس صورت بگیرد. مبلغان هم در داخل کشور افغانستان و هم در مناطق مهاجرنشین ایران اعزام بشوند تا بتوانند به تقویت وحدت اسلامی و مبارزه با فرقه‌گرایی کمک کنند. همچنین، توجه به مشکلات اداری و مالی و حمایت از طلاب و فارغ‌التحصیلان، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای کیفیت تبلیغ دینی ایفا کند.
نکته‌ای که به نظر می‌رسد، چندان به آن اهمیت داده نمی‌شود، موضوع تبلیغ در بین مهاجرین در جمهوری اسلامی ایران است. مهاجرین در ایران مخصوصاً در این اواخر گرفتار مشکلات و آسیب‌های جدی از نظر دینی- فرهنگی و اجتماعی شده‌اند که می‌بایست، توجه جدی به آن صورت گیرد تا آسیب‌ها به حداقل برسد و طلاب افغانستان باید در این‌خصوص ورود جدی داشته باشند و نهادهای مرتبط نیز از آنان حمایت فکری و اقتصادی کنند.
بهره‌برداری از ظرفیت‌های جوانان و طلاب افغانستان برای ترویج مکتب اهل‌بیت(ع)
حمایت از جوانان و نوجوانان، چه مهاجر و چه غیرمهاجر، یکی از اساسی‌ترین ارکان در ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) و علوم دینی است. این امر برای طلاب افغانستان فرصتی است تا توانایی‌های خود را در خدمت گسترش مکتب اهل‌بیت(ع) به‌‌کار بگیرند. هرچند ممکن است، در میان ۱۰ هزار طلبه افغانستانی که در ایران تحصیل می‌کنند، چالش‌هایی وجود داشته باشد؛ اما توانمندی‌های این افراد در هر زمینه‌ای که وارد شوند، بسیار بالا و درخشان است. در حقیقت، طلاب افغانستان در داخل کشور خود نیز به‌‌همین اندازه توانمند و موفق عمل می‌کنند.
توانمندی‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های طلاب افغانستان در عرصه‌های مختلف
طلاب افغانستان در کارهای پژوهشی و تبلیغی، استعدادهای ویژه‌ای دارند. بسیاری از آنها، پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، در حوزه‌های علمیه ایران، بهعنوان مدرس، مبلغ و پژوهشگر مشغول به فعالیت هستند و تجربیات خود را به دیگران انتقال می‌دهند. ورود این افراد به عرصه‌های مختلف علمی و تبلیغی نه‌تنها برای حوزه‌های علمیه، بلکه برای گسترش مکتب اهل‌بیت(ع) نیز مفید خواهد بود. طرح هجرت که هدف آن اعزام طلاب به نقاط دوردست برای خدمت‌رسانی به مردم است، نمونه‌ای از همین ظرفیت‌هاست. در این طرح، طلاب با رفتن به مناطق مختلف، به ترویج معارف دینی و خدمت‌رسانی می‌پردازند.
□ وضعیت اساتید سطوح عالی خارج از افغانستان را تشریح کنید؟
در حال حاضر، آمار دقیقی از اساتید سطوح عالی خارج از افغانستان در دسترس نیست. با این‌حال، در حوزه علمیه قم و مشهد، عالمان برجسته‌ای هستند که در عرصه درس خارج فعالیت دارند؛ بهعنوان نمونه دو نفر از این عالمان دینی آیتالله فاضلی و آیتالله موحدی نجفی هستند که هرکدام دفتر دارند و در حال تدریس در این سطح هستند. این اساتید، بهعنوان منابع علمی قابل‌توجه در حوزه‌های مختلف فقه و اصول شناخته می‌شوند. در داخل افغانستان، یک مجموعه علمی تحت عنوان مدرسه امام صادق(ع) فعالیت دارد که اساتید سطح ۵ خود را به درس خارج مشغول می‌کند. در حال حاضر، حدود ۱۵ نفر از اساتید در این مدرسه مشغول به تدریس در این سطح علمی هستند و در حال انتقال معارف اسلامی به طلاب و علاقه‌مندان به علوم دینی در افغانستان هستند.
□ وضعیت فقه مقارن در افغانستان و رابطه شیعه و اهل‌سنت در چه وضعیتی است؟
فقه مقارن در مدارس افغانستان: در حوزه‌های علمیه افغانستان، توجه خاصی به فقه مقارن نشده است و بیشتر تأکید بر تدریس فقه ویژه شیعه است. با این‌حال، در برخی مناطق مانند استان گلستان ایران، یک مجموعه از اهل‌سنت و جامعةالمصطفی فعالیت دارند که در آنجا فقه مقارن تدریس می‌شود که تا حدی مؤثر نیز واقع شده است؛ اما در افغانستان، اختلافات فقهی بین شیعه و اهل‌سنت کمتر مطرح می‌شود. این امر به‌‌دلیل بافت فرهنگی خاص افغانستان است که در آن، شیعیان و اهل‌سنت در بسیاری از مناطق کنار هم زندگی می‌کنند و رابطه‌ای صمیمانه دارند. از این‌رو، درصورتی‌که دخالت‌های خارجی و تحریکات صورت نگیرد، مشکلات فقهی به حداقل می‌رسد و رفت‌وآمدهای اجتماعی و برادری دینی در میان اقشار مختلف جامعه، بدون هیچ مشکلی برقرار است.
وضعیت بعد از طالبان و نفوذ وهابیت: با ظهور طالبان، به‌ویژه در هرات، زمینه‌های نفوذ وهابیت افزایش یافته است. در دوران اشرف‌‌غنی نیز، حدود ۱۰ هزار وهابی در هرات فعال بودند؛ اما علی‌رغم این فعالیت‌ها، اختلافات فقهی و درگیری‌های خشونت‌آمیز بر سر مسائل فقهی و مذهبی به‌ندرت در این منطقه رخ‌داده است و جوامع شیعه و سنی همچنان به‌‌طور صمیمانه‌ای در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.
عدم توجه به فقه مقارن در حوزه‌های علمیه
در حوزه‌های علمیه افغانستان، توجه خاصی به فقه مقارن و بحث‌های میان‌‌مذهبی نشده است؛ چراکه به‌طورکلی مسأله‌ای حاد نبوده و برخی از مسئولان بر این باورند که گسترش این بحث‌ها، ممکن است حساسیت‌های مذهبی را بیشتر کند. در نتیجه، بیشتر بر تعاملات خودمانی و صمیمانه میان شیعه و سنی تأکید می‌شود تا جلوگیری از ایجاد مشکلات جدید.
گفت‌وگو، ویرایش و تنظیم: حمید کرمی
در این گفت‌وگو، وی علاوه بر تشریح وضعیت کنونی حوزه‌های علمیه، به اهمیت پیوند عمیق میان ایران و افغانستان، ظرفیت‌های بالقوه موجود در این حوزه‌ها و نقش کلیدی علمای افغانستان در تحکیم این روابط اشاره کرد. همچنین، به تلاش‌های ارزشمند مرحوم آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی و آیتالله آصف محسنی در جهت خدمت به مکتب اهل‌بیت(ع) و تأسیس مدارس و دانشگاه‌های اسلامی در افغانستان می‌پردازد.
با این مقدمه، به گفت‌وگو با این استاد و کارشناس مسائل دینی افغانستان می‌پردازیم تا با چالش‌ها و فرصت‌های موجود در حوزه‌های علمیه شیعه و طلاب افغانستان بیشتر آشنا شویم و از نظرات ارزشمند وی بهره‌مند گردیم.
□ با تشکر فراوان از حضور ارزشمندتان، خواهشمندیم در ابتدای سخنان خود، خودتان را برای خوانندگان نشریه افق حوزه معرفی کرده و مروری بر سیر تحصیلات حوزوی‌تان داشته باشید.
بنده سیدعلی بابااحمدی از طلاب افغانستان و فارغ‌التحصیل سطح ۴ حوزه در رشته فقه و معارف اسلامی هستم. همچنین کارشناس پاسخ به شبهات اعتقادی و ارشد بین‌الملل هستم. حدود ۵ دوره است که بهعنوان نماینده طلاب افغانستان در مشاوران منطقه‌ای جامعة المصطفی العالمیه مشغول فعالیت و خدمت به طلاب محترم و معزز افغانستان هستم. انتخابات دوره پنجم مشاوران منطقه‌ای، مدتی پیش برگزار شد که بار دیگر بحمدالله مورداعتماد علما و طلاب عزیز افغانستان قرار گرفتم و به‌‌حیث نماینده آنان رأی آوردم. همچنین از بیست سال پیش تاکنون، مسئول روابط عمومی دفاتر حضرت آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی(ره) و مدت پنج‌‌سال مسئول روابط عمومی دفتر آیتالله فاضل بهسودی در نهادهای علمی و فرهنگی و مردمی مشغول خدمت هستم و یکی از وظایف ما، تلاش در راستای اتحاد و نهادینه‌کردن اخوت دو کشور مسلمان و همسایه افغانستان و ایران اسلامی است. چنانکه مقام معظم رهبری (حفظه‌الله تعالی) در خصوص پیوند دو ملت ایران و افغانستان جمله‌ای دارند که می‌فرمایند: «مهم‌ترین عامل پیوند دو ملت ایران و افغانستان، دین مبین اسلام است». آری! در طول تاریخ حیات دو ملت سربلند افغانستان و ایران، دین اسلام باعث همگرایی و همسویی آنان شده است؛ اما در این میان، دو ظرفیت وجود دارد که اگر از آنها به‌درستی بهره‌برداری شود، این ارتباط و همگرایی بیش‌ازپیش محکم‌تر و قوی‌تر خواهد شد.یکی از این ظرفیت‌ها، علمای افغانستانی هستند. در حال حاضر تعداد قابل‌توجهی از عالمان دینی در افغانستان داریم که بسیاری از آنان، خدمات فراوان و مؤثری در جامعه اسلامی ارائه کرده‌اند.
بهعنوان نمونه یکی از برجسته‌ترین عالمان افغانستان مرحوم آیتالله محسنی(ره) است که در رابطه با تقریب مذاهب اسلامی، خدمات بسیار اساسی، ارزنده و ماندگار انجام داد و آثار و میراث ماندگاری از خود برای خدمت‌رسانی به مکتب اهل‌بیت(ع) به‌جای گذاشت. ایشان خانه خود را به مدرسه خاتم‌النبیین(ص) تبدیل و دانشگاه خاتم‌النبیین(ص) را تأسیس نمود.
□ وضعیت فعلی مدارس علمیه شیعه در افغانستان چگونه است؟ آیا این مدارس، به‌‌جز مدرسه آیتالله محسنی، همچنان فعال هستند یا با محدودیت‌هایی روبهرو شده‌اند؟
الحمدلله، حوزه‌های علمیه در افغانستان، با ذکاوت و درایت علمای بزرگ، همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. به‌ویژه شورای علمای شیعه افغانستان که در بدو ورود طالبان به افغانستان، تصمیم به درگیری با آنها نگرفتند و با توجه به مصالح کلی مردم و کشور ترجیح دادند، با تعامل و همکاری صبورانه به فعالیت‌های خود ادامه دهند. این رویکرد به‌ویژه در زمینه‌های علمی و دینی باعث شد، حوزه‌ها و مدارس علمی شیعه در وضعیت نسبتاً ثابتی باقی بمانند و همچنان به فعالیت خود ادامه دهند.این طرز تفکر و اندیشه شورای علمای شیعه که بر تعامل و همکاری تأکید داشتند و دارند، باعث شد که مدارس علمیه شیعی در بسیاری از مناطق افغانستان، همچون سابق به فعالیت خود ادامه دهند.
□ آیا به روحانیون شیعه اجازه فعالیت در مساجد داده می‌شود یا با محدودیت‌هایی مواجه هستند و پروتکل‌های خاصی برای فعالیت آنها وجود دارد؟
بله روحانیون شیعه در برخی مناطق افغانستان اجازه فعالیت در مساجد را دارند؛ اما این فعالیت‌ها تحت پروتکل‌های خاص و محدودیت‌هایی انجام می‌شود. در برخی از مکان‌ها، روحانیون باید بسیار مراقب باشند؛ زیرا گروه‌های تندرویی چون داعش و پیروان تفکر وهابیت، به دنبال بهانه و ایجاد مشکل هستند. متأسفانه از زمان حاکمیت طالبان تا چندی پیش، به‌ویژه در شهرهایی مانند هرات، شاهد ترورهای متعددی بوده‌ایم که در آن، تعداد زیادی از علمای شیعه به شهادت رسیدند. در سال گذشته، آمار ترورها نسبت به سال‌های قبل افزایش یافته است؛ بنابراین، روحانیون شیعه مجبورند، با احتیاط و دقت بیشتری در مساجد و محافل دینی فعالیت کنند تا از هرگونه خطر احتمالی جلوگیری شود.
□ آیا تعداد ترورها آمار مشخصی دارد؟
بله طبق گزارش‌ها، بیش از ۱۰ نفر از علمای شیعه که بهعنوان پیش‌نماز مساجد، فعال در امور دینی و رسیدگی به مسائل مردمی مشغول به خدمت بودند، ترور شده و به شهادت رسیدند.علاوه بر این، یکی از اقدامات نگران‌کننده برای علما، طلاب و مردم شیعه افغانستان، موضوع تفتیش کتابخانه‌ها و جمعآوری برخی منابع شیعی مانند کتب ادعیه و منابع حدیثی معتبر شیعه، از سوی طالبان است. به‌تازگی نیز در برخی ولایات افغانستان دستوری صادر شده که تمامی کتاب‌های آموزشی مدارس باید متعلق به اهل‌سنت باشد و هیچ‌گونه کتاب فقهی از مکتب شیعه نباید تدریس شود. این تحولات نگرانی‌هایی در بین شیعیان افغانستان به وجود آورده است.
□ حتی مناطقی که اکثریت بافت آنها شیعه‌نشین است، به‌‌همین شکل اداره می‌شوند؟
بله حتی در استان‌هایی که اکثریت جمعیت آنها شیعه‌نشین هستند، مانند استان دایکندی، شرایط مشابهی حاکم است. طبق گزارش‌ها، چندی پیش، حاکمیت دستور داده بود که حوزه‌های علمیه این مناطق تحت نظارت وزارت معارف طالبان قرار گیرند و اساتید و مواد درسی نیز، توسط آنها تعیین شوند؛ اما با رایزنی‌هایی که علمای شیعه انجام دادند، فعلاً جلوی اجرای این طرح گرفته شده است.به‌طورکلی، در شرایط کنونی، علمای شیعه افغانستان و شورای علمای شیعه تصمیم گرفته‌اند، با توجه به واقعیت‌های موجود و از طریق تعامل و همکاری، فعالیت‌های خود را پیش ببرند. این رویکرد به جلوگیری از هرگونه درگیری یا خون‌‌ریزی کمک کرده است. همچنین، تلاش‌های این شورا باعث شده که حمایت‌هایی از سوی جمهوری اسلامی ایران و دیگر نهادهای مرتبط تقویت شود و به‌تدریج شرایط به سمت بهبود پیش برود.
□ ماهیت و جایگاه افراد شورای علمای شیعه افغانستان چیست؟ آیا اعضای این شورا در داخل افغانستان حضور دارند یا در خارج از کشور فعالیت می‌کنند؟
شورای علمای شیعه افغانستان تشکلی از روحانیان شیعه افغانستان است که با هدف رسمیت بخشیدن به مذهب شیعه در قانون اساسی افغانستان بعد از تشکیل حکومت انتقالی به ریاست حامد کرزی، در کابل به وجود آمد و اولین نشست منتهی به تشکیل این شورای هم، در پاییز ۱۳۸۲ش و پیش از تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی جدید افغانستان، با فراخوان آیتالله محمدآصف محسنی(ره) انجام شد. بنای این طرح هم توسط مرحوم آیتالله محسنی(ره) پیشنهاد، طراحی و برنامه‌ریزی شد. هدف اصلی این نهاد، علاوه بر رسمیت بخشیدن مذهب شیعه در قانون اساسی افغانستان، ایجاد یک نهاد منسجم برای هماهنگی و پیگیری امور مذهبی و فرهنگی شیعیان افغانستان بود. این نهاد علاوه بر تأمین اهداف پیش‌گفته، ایجاد گفتمان اخوت اسلامی در افغانستان را نیز به عهده داشت و بر همین اساس و هدف، شورای علمای اهل‌سنت و شورای علمای اخوت اسلامی را نیز ایجاد نمودند. مسئولیت شورای علمای شیعه افغانستان در آغاز به عهده مرحوم آیتالله محسنی بود و تا زمان حیات آن بزرگوار، تحت هدایت ایشان فعالیت‌های فرهنگی گسترده‌ای در سراسر افغانستان انجام میشد.پس از درگذشت آیتالله محسنی، آیتالله صالحی مدرس (حفظه‌الله) بهعنوان مسئول جدید شورای علمای شیعه افغانستان انتخاب شد. ایشان در حال حاضر در کابل ساکن هستند و مدرسه‌ای به‌‌نام «رسالت» را که زیر نظر جامعةالمصطفی(ص) قرار دارد، مدیریت می‌کنند. مرکز شورای علمای شیعه افغانستان همچنان مدرسه خاتم‌النبیین(ص) آیتالله محسنی است که در سطح بین‌المللی نیز شناخته شده و از آن بهعنوان یک نهاد رسمی علمی- فرهنگی حمایت می‌شود.
با روی کارآمدن دوباره طالبان در افغانستان، شورای علمای شیعه به‌خوبی وظایف خود را ایفا نمودند. اعضای شورا توانستند از راه گفتمان سازنده با حکومت جدید، آسیب‌هایی را که ممکن بود به شیعیان وارد شود، به حداقل برسانند. اعضای این شورا سفرهایی به جمهوری اسلامی ایران و عراق داشتند که در آنها حمایت‌های معنوی و فکری از جانب مراجع عظام تقلید همچون آیتالله سیستانی و آیتالله فیاض جلب شد. همچنین در دیدار با دفتر مقام معظم رهبری، مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) و تقریب مذاهب اسلامی، هماهنگی‌ها و هم‌افزایی‌های مثبتی حاصل شد. با وجود اینکه تعداد اعضای این شورا محدودند، در مجموع فعالیت‌های آنها تاکنون نتایج مثبتی به‌‌همراه داشته است.
□ بی‌مناسبت نیست که به زحمات و خدمات ارزشمند آیتالله محقق کابلی(ره) در حوزه‌های دینی و فرهنگی افغانستان اشاره‌ای داشته باشید؟
مرحوم آیتالله محقق کابلی(ره) یکی از شخصیت‌های برجسته و مردمی بود که در راستای خدمت به جامعه شیعیان افغانستان و حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی آنان، گام‌های مؤثری برداشت. یکی از ویژگی‌های برجسته ایشان، مردم‌دوستی و توجه جدی به مشکلات مردم افغانستان در سطح عموم و شیعیان به‌‌طور خاص بود و در پی آن، نهایت تلاش خویش را در راستای رفع مشکلات و چاره‌اندیشی در بهبود وضعیت آنان به‌‌کار برد. در زمانی که مردم افغانستان با فقر و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی مواجه بودند، آیتالله محقق کابلی توانست، با اقدامات خود در زمینه‌های اقتصادی، دینی- فرهنگی نقش مؤثری ایفا کند.از جمله کارهای مهم ایشان، تأسیس و راهاندازی ۲۶ مرکز دینی و فرهنگی در سراسر افغانستان بود. هزینه این مراکز که شامل ۲۰ مصلی و حسینیه می‌شود، عمدتاً از محل جمعآوری کمک‌های مردمی و به‌خصوص کمک‌هایی که در ایام هفته و در روزهای جمعه هنگام برگزاری نمازجمعه‌ها و دیگر مراسم‌های مناسبتی جمعآوری میشد، تأمین میشد.
در ذیل به مهم‌ترین خدمات فرهنگی اجتماعی حضرت آیتالله محقق به‌‌طور بسیار مختصر اشاره می‌شود:
1. راهاندازی نماز سیاسی- عبادی جمعه در شهرها و مراکز پرجمعیت افغانستان
آیتالله محقق کابلی اولین کسی بود که نمازجمعه را در افغانستان برگزار کرد و این حرکت، تحولی بزرگ در زمینه فعالیت‌های مذهبی و اجتماعی شیعیان به‌‌شمار می‌آید. نمازجمعه‌های که ایشان در افغانستان برگزار می‌کردند، همچنان با استقبال گسترده‌ای روبهرو بوده و از آن زمان تا به امروز این سنت حسنه ادامه دارد.
2. ساخت مساجد و حسینه‌‌ها
یکی از نمادهای بزرگ اقدامات ایشان، مسجد خاتم‌الانبیا(ص) در شهر هرات است. این مسجد در کنار سایر مساجد و مصلی‌‌ها، نمونه‌ای از وحدت میان شیعه و سنی در افغانستان به‌‌شمار می‌رود؛ به‌ویژه در روزهای جمعه و اعیاد مذهبی همچون عید قربان و عید فطر، شاهد حضور گسترده‌ای از مسلمانان اهل‌تسنن و تشیع است. در این روزها، تعداد زیادی از نمازگزاران، بین ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر، در این نمازها شرکت می‌کنند و حتی امنیت این برنامه‌ها، توسط طالبان تأمین می‌شود.
3. تأسیس کتابخانه با محوریت «جامعةالإسلام»
همچنین، آیتالله محقق کابلی در شهر کابل کتابخانه‌ای بزرگ را در مدرسه «جامعةالاسلام» که تحت‌نظر ایشان قرار داشت، تأسیس کرد. این کتابخانه که در سه طبقه ساخته شده، یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و فرهنگی افغانستان به‌‌شمار می‌رود. کتابخانه‌ای که با همکاری جمهوری اسلامی ایران تأسیس شده، بسیار مورد توجه و استقبال مردم، به‌ویژه جوانان و دانشجویان قرار گرفته است.
این کتابخانه نقش مهمی در گسترش علم و فرهنگ اسلامی و همچنین تقویت دانش عمومی در افغانستان ایفا می‌کند. به‌ویژه اینکه «جامعةالاسلام» با چنین کتابخانه‌ای غنی و ضروری، بهعنوان یک مرکز خیر و خدمت، همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. در کنار آن، این مرکز در حوزه مسائل حقوقی، خانوادگی، ملکی و پاسخگویی به مسائل شرعی نیز، فعالیت‌های چشم‌‌گیری داشته است تا جایی که اخیراً طالبان نیز، بسیاری از مسائل خانوادگی و اجتماعی خود را به این مرکز ارجاع می‌دهند.
4. ساخت حوزه علمیه در قالب مجتمع علمی فرهنگی رسول اعظم(ص)
از دیگر خدمات برجسته آیتالله محقق کابلی در مناطق شیعه‌نشین افغانستان، ساخت مجتمع‌های علمی فرهنگی بوده است. یکی از این مجتمع‌ها، مجتمع علمی فرهنگی رسول اعظم(ص) است که در شهرک دوازده‌امام شهر کابل احداث شده و با همکاری جامعةالمصطفی(ص) فعالیت می‌کند. این مجتمع علمی، با هدف تربیت طلاب و ارتقای سطح علمی آنان تأسیس شده و بسیاری از طلابی که در این مکان تحصیل می‌کنند، در حال حاضر در دانشگاه‌های جامعةالمصطفی و همچنین در کشورهای ایران و عراق به تحصیلات خود ادامه می‌دهند.
مجتمع علمی فرهنگی رسول اعظم(ص) بهعنوان یکی از پایگاه‌های مهم علمی و دینی در افغانستان شناخته می‌شود و جایگاه ویژه‌ای در میان طلاب دارد. این مجتمع نه‌تنها بهعنوان مرکز آموزشی بلکه بهعنوان یک مرکز فرهنگی و دینی در خدمت جامعه افغانستان قرار دارد.
5. تأسیس پایگاه‌های دینی
مرحوم آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی(ره) صاحب شش دفتر اداری در شهرهای مختلف افغانستان است که سال‌هاست، در خدمت طلاب و علاقه‌مندان به علم و دین فعالیت می‌کنند. این پایگاه‌های دینی، در حال حاضر به مراکز معتبر برای مراجعه مردم اعم از شیعیان و اهل‌سنت از سراسر کشور تبدیل شده‌اند. طبق آمارها هم‌‌اکنون حدود ۱۰ هزار طلبه افغانستانی در داخل و خارج از افغانستان مشغول به تحصیل هستند.
□ مختصری از سیره اخلاقی - اجتماعی مرحوم آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی(ره)
تمامی اقدامات پیش‌گفته، گواهی بر روحیه خدمت‌رسانی و دغدغه‌مندی مرحوم آیتالله محقق کابلی نسبت به جامعه و وضعیت دینی و فرهنگی مردم افغانستان است. در این راستا، اشاره به خصوصیات اخلاقی و رفتاری آن مرحوم نیز ضروری به نظر می‌رسد.1. شناخت عمیق از دشمن و دشمنشناسی قوی
از جمله خصوصیات برجسته ایشان دشمنشناسی بسیار قوی و دقیق بود. اگرچه از لحاظ ظاهری و سنی ممکن بود، چنین به نظر برسد که ایشان افکار قدیمی دارند و به‌روز نیستند؛ اما با مراجعه به آثار و صحبت‌ها و موضع‌گیری‌های ایشان مشخص می‌شود که ایشان واقعاً به زمان خویش آگاه بود و توطئه‌های دشمنان را عمیقاً درک می‌کرد و توانایی بالایی در شناسایی تهدیدات و دسیسه‌های دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، داشت و متناسب با آن اقدام می‌کرد و موضع می‌گرفت. او بادقت کامل متوجه بود که دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، در تلاش هستند تا از طریق ایجاد اختلاف و تفرقه بین مسلمانان به اهداف خود برسند. این تهدیدات به‌خصوص در افغانستان، جایی که دشمنان اسلام و ملت افغانستان تلاش‌هایی بسیاری به خرج دادند و تا حد بسیاری هم در عملی نمودن نیات شیطانی خود موفق عمل کردند، برای مرحوم آیتالله کابلی مشهود بود.
2. صدور فتوای وحدت و اخوت اسلامی در پی فتنه‌های دشمنان
با توجه به تهدیدات و توطئه‌های دشمنان اسلام که پیش‌تر ذکر شد، مرحوم آیتالله محقق کابلی با درک عمیق و دقیق از شرایط، به این نتیجه رسید که باید از هرگونه تفرقه در جامعه اسلامی، به‌ویژه میان مردم افغانستان که از آسیب‌های تفرقه مذهبی رنج می‌بردند، جلوگیری به‌‌عمل آید. ایشان با صدور فتواهایی مهم و مؤثر اعلام کرد که تفرقه میان مسلمانان حرام است و اتحاد و وحدت بر محور اخوت اسلامی میان مسلمانان یک واجب شرعی است. این فتوا نه‌تنها در جهت حفظ انسجام و یکپارچگی مسلمانان، بلکه بهعنوان پاسخ قاطع به توطئه‌های دشمنانی بود که می‌کوشیدند، با دامن‌زدن به اختلافات مذهبی، مسلمانان را در مقابل هم قرار دهند. آیتالله کابلی با این فتوا، حرکت‌های وحدت‌آفرین و همگرایی را تقویت کرده و به‌‌طور مؤثر از وقوع جنگ‌های داخلی مذهبی جلوگیری کرد.
3. ارتباط مستمر با مسئولان رده بالای حکومت و اقدامات عملی ایشان
آیتالله محقق کابلی تنها به بیان نظریات و افکار خود اکتفا نکرد؛ بلکه در عمل نیز اقدامات مؤثری برای تحقق اهداف خود انجام داد. یکی از مهم‌ترین گام‌های عملی ایشان، سفر به کابل و دیدار با رئیس‌جمهور حامد کرزی بود. این سفر که سه‌‌ماه طول کشید، فرصتی شد تا ایشان به‌‌طور مستمر با مسئولان رده‌بالای حکومت افغانستان ارتباط برقرار کند. در این مدت، آیتالله کابلی هر روز نشست‌های مختلفی داشت که خبرنگاران و رسانه‌ها برای طرح سؤالات خود به ایشان مراجعه می‌کردند. هدف برخی رسانه‌ها این بود که از ایشان اظهاراتی بگیرند که ممکن بود، موجب ایجاد تفرقه و نفاق در میان مسلمانان گردد؛ اما آیتالله کابلی با هوشیاری و دقت کامل، همیشه پاسخ‌های دقیقی می‌داد که نه‌تنها موجب تشویش و اختلاف نمی‌شد؛ بلکه به‌‌طور مؤثر پیام وحدت و همگرایی اسلامی را در میان مردم و مسئولان گسترش می‌داد.
4. نقش برجسته آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی(ره) در تحولات سیاسی افغانستان
در مدت زمانی که بنده در خدمت مرحوم آیتالله محقق کابلی(ره) بودم، شاهد مراجعات شخصیت‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به ایشان بودم و طی این ملاقات‌ها، کاملاً مشخص بود که نقش ایشان در روند تحولات افغانستان بسیار اساسی و تأثیرگذار است. صحبت‌ها و بیانیه‌های ایشان به‌ویژه در خصوص انتخابات نمایندگان مجلس و ریاست‌جمهوری، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و نقشی کلیدی در این عرصه ایفا می‌کرد.
در مرحله اول انتخابات ریاست‌جمهوری، آقای محمد محقق از شیعیان افغانستان خود را بهعنوان کاندیدا معرفی کرد و توانست رأی بالایی به دست آورد؛ اما به‌‌دلیل شرایط خاص سیاسی و مداخلات غربی‌ها، ایشان نتوانست رئیس‌جمهور شود. در این زمینه، نقش ایشان در سیاست افغانستان و هدایت افکار عمومی بسیار مشهود بود و او با درک عمیق از تحولات سیاسی، تلاش‌هایی در جهت حفظ وحدت مسلمانان و جلوگیری از اختلافات داخلی انجام داد.
5. برگزاری کنفرانس‌های وحدت اسلامی
نقش برجسته دیگری که مرحوم آیتالله محقق کابلی در تقویت وحدت اسلامی ایفا کرد، برگزاری کنفرانس‌های وحدت اسلامی در تهران بود. این اجلاس‌ها نقش اساسی در تقویت روابط میان مسلمانان شیعه و سنی داشت و آیتالله محقق کابلی با فعالیت خود در این رویدادها، تأثیر به‌‌سزایی در تحکیم وحدت اسلامی داشت. بنده نیز در این کنفرانس‌ها فعالیت داشته‌ام و تاکنون هر ساله توفیق دارم که در کنار جمعی از علما در این نشست‌ها شرکت کرده و وظایف خود را به انجام برسانم. این اجلاس‌ها نه‌تنها فرصتی برای گفت‌وگو و هم‌فکری میان اندیشمندان مسلمان فراهم آوردند؛ بلکه به ترویج اندیشه‌های وحدت‌آفرین و تلاش برای از بین‌بردن تفرقه‌های مذهبی در سطح جهانی کمک شایانی نمودند.
6. حمایت قاطع از انقلاب اسلامی و مقابله با توطئه‌های دشمنان
یکی از ابعاد برجسته دشمنشناسی مرحوم آیتالله محقق کابلی(ره)، توجه ویژه ایشان به توطئه‌های دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، در راستای بدنام‌کردن جمهوری اسلامی ایران و ایجاد تفرقه میان مردم افغانستان و ایران بود. ایشان با دقت و هوشیاری فراوان، به این مسائل پرداخته و همواره تأکید می‌کرد که جمهوری اسلامی ایران، تحت رهبری امام خمینی(قد) یک معجزه الهی است که نه‌تنها برای ایران بلکه برای جهان اسلام، آثار مثبت فراوانی داشته است. در این راستا، آیتالله محقق کابلی در اواخر حیات خود گفته بود که تضعیف نظام جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری حرام است که این موضع‌گیری‌ها بهعنوان یکی از فتواهای ایشان ثبت شد. این تأکیدات نشان‌دهنده حمایت بی‌دریغ و استوار ایشان از جمهوری اسلامی ایران و مقابله با دشمنان اسلام بود.
آیتالله محقق کابلی در این مسیر گام‌های عملی مؤثری برداشت و در تحقق اهداف خود موفق بود. این شیوه تفکر و رفتار ایشان، اکنون توسط شاگرد برجسته‌شان، آیتالله فاضل بهسودی، دنبال می‌شود. آیتالله فاضل بهسودی که از شخصیت‌های برجسته علمی و دینی است، در زمان حیات آیتالله محقق کابلی(ره) در بخش استفتائات مشغول به فعالیت بود و پس از وفات ایشان، با تمام توان مسیر آن‌‌مرحوم را در ترویج وحدت اسلامی و حمایت از جمهوری اسلامی ایران ادامه می‌دهد.
□ ظرفیت‌های موجود در میان مهاجران افغان در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه نقشی می‌توانند، در تقویت وحدت اسلامی و ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) ایفا کنند؟
ظرفیت‌های موجود در میان مهاجران افغانستانی در ایران، از جنبه‌های مختلف قابل ارزیابی است که می‌تواند، به وحدت اسلامی و مقابله با دشمنان اسلام کمک کند. در این راستا، دو ظرفیت عمده وجود دارد که می‌توانند، تأثیر زیادی در تقویت همبستگی مسلمانان و ترویج فرهنگ دینی داشته باشند. یکی از این ظرفیت‌ها علما و روحانیت است که مرحوم آیتالله کابلی در این زمینه، خدمات زیادی انجام داد. این ظرفیت می‌تواند در تقویت ارتباطات بین جوامع مسلمان و ترویج فرهنگ دینی مؤثر باشد.
دومین ظرفیت که از اهمیت زیادی برخوردار است، مهاجران افغانستانی هستند که در جمهوری اسلامی ایران ساکن‌اند. طبق آماری که ارائه شده، فعلاً حدود ۵ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند که این جمعیت نه‌تنها در ابعاد انسانی بلکه در ظرفیت‌های علمی، اقتصادی و اجتماعی نیز بسیار تأثیرگذار است. این افراد ظرفیت‌های بالقوه زیادی دارند که باید به‌درستی شناسایی و بهره‌برداری شود. مهاجران افغانستان در ایران یک ظرفیت عظیم انسانی، علمی و اقتصادی هستند که می‌توانند، در تقویت وحدت اسلامی و ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) نقش مهمی ایفا کنند. به‌ویژه با توجه به اینکه تعداد زیادی از این مهاجران، در عرصه‌های علمی و فرهنگی فعال هستند، باید از ظرفیت‌های آنان برای گسترش فرهنگ اسلام ناب محمدی بهره‌برداری شود.
اهمیت فعالیت‌های تبلیغی و نیاز به اعزام مبلّغان
برای مقابله با چنین چالش‌هایی، پیشنهاد می‌شود که مبلّغان و فارغ‌التحصیلان جامعةالمصطفی به مناطق مختلف اعزام شوند تا در تقویت آموزه‌های دینی و ترویج اصول اسلام ناب نقش‌آفرینی کنند. از جمله گام‌های مهمی که اخیراً در جامعه المصطفی برداشته شده است، برنامه‌ریزی برای فعال‌کردن فارغ‌التحصیلان بهعنوان مبلّغ، مدرس یا محقق است. کسانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند، باید به‌صورت فعال در این زمینه‌ها وارد شوند و اگر فعالیتی نداشته باشند، عملاً هیچ فایده‌ای برای جامعه نخواهند داشت.
بررسی مشکلات و پیشنهاداتی برای بهبود اوضاع
برخی از مشکلات اداری و گره‌های اجرایی که مانع از فعالیت مؤثر مبلغان می‌شود، وجود دارد که باید کاهش یابد. یکی از این موارد، موضوع شهریه فارغ‌التحصیلان و مساعدت‌هاست که باید توجه بیشتری به آن صورت گیرد تا طلاب و علما از جهت معیشت در مضیقه نباشند و حداقل‌ها را داشته باشند.
در مجموع، مواجهه با تبلیغات دشمنان و فرقه‌گرایان، نیازمند یک تلاش جدی و مداوم از سوی علما، مبلغان و مسئولان دینی است. باید برنامه‌ریزی‌های دقیق جهت اعزام مبلغان به مناطق حساس صورت بگیرد. مبلغان هم در داخل کشور افغانستان و هم در مناطق مهاجرنشین ایران اعزام بشوند تا بتوانند به تقویت وحدت اسلامی و مبارزه با فرقه‌گرایی کمک کنند. همچنین، توجه به مشکلات اداری و مالی و حمایت از طلاب و فارغ‌التحصیلان، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای کیفیت تبلیغ دینی ایفا کند.
نکته‌ای که به نظر می‌رسد، چندان به آن اهمیت داده نمی‌شود، موضوع تبلیغ در بین مهاجرین در جمهوری اسلامی ایران است. مهاجرین در ایران مخصوصاً در این اواخر گرفتار مشکلات و آسیب‌های جدی از نظر دینی- فرهنگی و اجتماعی شده‌اند که می‌بایست، توجه جدی به آن صورت گیرد تا آسیب‌ها به حداقل برسد و طلاب افغانستان باید در این‌خصوص ورود جدی داشته باشند و نهادهای مرتبط نیز از آنان حمایت فکری و اقتصادی کنند.
بهره‌برداری از ظرفیت‌های جوانان و طلاب افغانستان برای ترویج مکتب اهل‌بیت(ع)
حمایت از جوانان و نوجوانان، چه مهاجر و چه غیرمهاجر، یکی از اساسی‌ترین ارکان در ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) و علوم دینی است. این امر برای طلاب افغانستان فرصتی است تا توانایی‌های خود را در خدمت گسترش مکتب اهل‌بیت(ع) به‌‌کار بگیرند. هرچند ممکن است، در میان ۱۰ هزار طلبه افغانستانی که در ایران تحصیل می‌کنند، چالش‌هایی وجود داشته باشد؛ اما توانمندی‌های این افراد در هر زمینه‌ای که وارد شوند، بسیار بالا و درخشان است. در حقیقت، طلاب افغانستان در داخل کشور خود نیز به‌‌همین اندازه توانمند و موفق عمل می‌کنند.
توانمندی‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های طلاب افغانستان در عرصه‌های مختلف
طلاب افغانستان در کارهای پژوهشی و تبلیغی، استعدادهای ویژه‌ای دارند. بسیاری از آنها، پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، در حوزه‌های علمیه ایران، بهعنوان مدرس، مبلغ و پژوهشگر مشغول به فعالیت هستند و تجربیات خود را به دیگران انتقال می‌دهند. ورود این افراد به عرصه‌های مختلف علمی و تبلیغی نه‌تنها برای حوزه‌های علمیه، بلکه برای گسترش مکتب اهل‌بیت(ع) نیز مفید خواهد بود. طرح هجرت که هدف آن اعزام طلاب به نقاط دوردست برای خدمت‌رسانی به مردم است، نمونه‌ای از همین ظرفیت‌هاست. در این طرح، طلاب با رفتن به مناطق مختلف، به ترویج معارف دینی و خدمت‌رسانی می‌پردازند.
□ وضعیت اساتید سطوح عالی خارج از افغانستان را تشریح کنید؟
در حال حاضر، آمار دقیقی از اساتید سطوح عالی خارج از افغانستان در دسترس نیست. با این‌حال، در حوزه علمیه قم و مشهد، عالمان برجسته‌ای هستند که در عرصه درس خارج فعالیت دارند؛ بهعنوان نمونه دو نفر از این عالمان دینی آیتالله فاضلی و آیتالله موحدی نجفی هستند که هرکدام دفتر دارند و در حال تدریس در این سطح هستند. این اساتید، بهعنوان منابع علمی قابل‌توجه در حوزه‌های مختلف فقه و اصول شناخته می‌شوند. در داخل افغانستان، یک مجموعه علمی تحت عنوان مدرسه امام صادق(ع) فعالیت دارد که اساتید سطح ۵ خود را به درس خارج مشغول می‌کند. در حال حاضر، حدود ۱۵ نفر از اساتید در این مدرسه مشغول به تدریس در این سطح علمی هستند و در حال انتقال معارف اسلامی به طلاب و علاقه‌مندان به علوم دینی در افغانستان هستند.
□ وضعیت فقه مقارن در افغانستان و رابطه شیعه و اهل‌سنت در چه وضعیتی است؟
فقه مقارن در مدارس افغانستان: در حوزه‌های علمیه افغانستان، توجه خاصی به فقه مقارن نشده است و بیشتر تأکید بر تدریس فقه ویژه شیعه است. با این‌حال، در برخی مناطق مانند استان گلستان ایران، یک مجموعه از اهل‌سنت و جامعةالمصطفی فعالیت دارند که در آنجا فقه مقارن تدریس می‌شود که تا حدی مؤثر نیز واقع شده است؛ اما در افغانستان، اختلافات فقهی بین شیعه و اهل‌سنت کمتر مطرح می‌شود. این امر به‌‌دلیل بافت فرهنگی خاص افغانستان است که در آن، شیعیان و اهل‌سنت در بسیاری از مناطق کنار هم زندگی می‌کنند و رابطه‌ای صمیمانه دارند. از این‌رو، درصورتی‌که دخالت‌های خارجی و تحریکات صورت نگیرد، مشکلات فقهی به حداقل می‌رسد و رفت‌وآمدهای اجتماعی و برادری دینی در میان اقشار مختلف جامعه، بدون هیچ مشکلی برقرار است.
وضعیت بعد از طالبان و نفوذ وهابیت: با ظهور طالبان، به‌ویژه در هرات، زمینه‌های نفوذ وهابیت افزایش یافته است. در دوران اشرف‌‌غنی نیز، حدود ۱۰ هزار وهابی در هرات فعال بودند؛ اما علی‌رغم این فعالیت‌ها، اختلافات فقهی و درگیری‌های خشونت‌آمیز بر سر مسائل فقهی و مذهبی به‌ندرت در این منطقه رخ‌داده است و جوامع شیعه و سنی همچنان به‌‌طور صمیمانه‌ای در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.
عدم توجه به فقه مقارن در حوزه‌های علمیه
در حوزه‌های علمیه افغانستان، توجه خاصی به فقه مقارن و بحث‌های میان‌‌مذهبی نشده است؛ چراکه به‌طورکلی مسأله‌ای حاد نبوده و برخی از مسئولان بر این باورند که گسترش این بحث‌ها، ممکن است حساسیت‌های مذهبی را بیشتر کند. در نتیجه، بیشتر بر تعاملات خودمانی و صمیمانه میان شیعه و سنی تأکید می‌شود تا جلوگیری از ایجاد مشکلات جدید.
گفت‌وگو، ویرایش و تنظیم: حمید کرمی