آیت‌الله اعرافی در جمع اساتید علوم عقلی
قم پایگاه اصلی علوم اسلامی در یکصدسال اخیر
حوزه متأخر و نوین قم یک حوزه پیشرو و ممتاز شده که پایه‌گذار آن آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری(ره) است که توانسته در قلمروهای عقلی و حکمی دستاوردهای زیادی به ارمغان آورد. قم در یکصدسال گذشته جایگاه فقاهت و کانون تشیع و پذیرای اندیشه‌های بلند فیلسوفان، حکیمان و علمای اخلاق بود و در طول 100 سال اخیر حتی حکمای تهران هم به قم منتقل شدند و این انتقال انجام شد و بزرگانی این دانش‌ها را بارورتر کردند و اندیشه فلسفی، عقلی و حکمی در قم بارورتر شد و گسترش یافت.
به گزارش خبرگزاری حوزه، چهاردهمین گردهمایی اساتید علوم عقلی حوزه، همزمان با دهمین ویژه‌برنامه بزرگداشت علامه طباطبایی که با حضور علما، اساتید و شخصیت‌های برجسته حوزه علمیه در حرم مطهر حضرت معصومه(س) برگزار شد؛ آیت‌الله اعرافی، مدیرحوزه‌های علمیه کشور سخنران ویژه این گردهمایی بود که مشروح سخنان مدیر حوزه‌های علمیه را در ذیل می‌خوانیم:
نهج‌البلاغه کتاب حکمت، عرفان و فلسفه است و اساتید ما این ابعاد گوناگون نهج‌البلاغه را تشریح کردند و حقیقتاً بدون یک اندیشه فکری و یک روش قوی عقلی و استوار نمی‌توان به بلندای بسیاری از معارف عالی قرآن و نهج‌البلاغه و منابع روایی شیعه و اسلام دست یافت و به‌ویژه نهج‌البلاغه که کتابی است که در آن عقل و حکمت و معرفت با روح حماسه و شجاعت و میدان‌داری برای حق درآمیخته است. این بیانات جز با یک اندیشه بلند فکری و عقلی قابل دریافت نیست و این معرفت را به سادگی و با یک نگاه سطحی نمی‌توان دریافت کرد.
نهج‌البلاغه میراث بزرگی است که امیرالمؤمنین(ع) به دست ما سپرده و شما به‌طور ویژه میراث‌دار و پاسدار این معرفت بلند و حقیقت عالی هستید.
حوزه نوین قم یک حوزه پیشرو و سرآمد و ممتاز است
حوزه قم همیشه روی پا بوده است؛ اما فراز و فرودها و حوادث گوناگون آن را گاهی به پایین و بالا رسانده است.
الحمدالله در مقطع اخیر حوزه نوین قم با پایه‌ریزی آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری(ره) یک حوزه پیشرو و سرآمد و بسیار ممتاز است. گرچه این سخن به معنای فقدان اشکال و نقص نیست؛ اما دستاوردهای بزرگ این حوزه در قلمروهای مختلف قابل تأمل است و یکی از این قلمروها هم حوزه علوم عقلی و حکمی است.
فقه تأمین‌کننده سبک زندگی و رفتاری جامعه است
طبیعی است که حوزه‌های ما به فقاهت قائم است و دلیل آن این است که فقه تأمین‌کننده سبک زندگی و رفتاری جامعه است و در معرض ابتلای همگان در همه ابعاد است و از طرفی دستگاه اصول فقه ما دستگاه بسیار عمیق و پیچیده و فراتر از فقه متعارف است؛ اما در کنار فقاهت به سایر ابعاد حوزه‌های اسلامی هم باید توجه شود. قم با دوراندیشی و خوش‌فکری آیت‌الله حائری از مشرب‌های گوناگون فلسفی موجود در حوزه‌های علمیه استقبال کرد و در گذر زمان هم آن محور و کانون و مجمعی شد که نتایج فکری و علمی بزرگان و فلاسفه را در خود جای داد و نمونه‌های آن این است که از یک سو محصول فکری، فلسفی و عرفانی نجف به قم منتقل شد؛ همان‌طور که محصول فقه و اصول از عراق به‌طور عام و از نجف به طور خاص به قم منتقل شد.
انتقال آبشارهای تفکر فلسفی و الهی از نجف و تهران به قم
در حوزه تفکر فلسفی، فکری و عرفانی هم همین‌طور از یک‌سو از نجف بزرگانی به قم منتقل شدند، از قبیل علامه طباطبایی که در قله هستند و از نجف آمد و از حوزه ممتاز عقلی تهران نیز احیای آثار بزرگان تهران انجام شد و این آبشارهای تفکر فلسفی و الهی مستقیم از نجف و تهران به قم نوپای جدید وارد شد و اساتید و حضرات آیات: حسن‌زاده آملی و جوادی آملی و ...پرچم‌داران این تفکر در قم بودند. بنابراین قم پایگاه فقاهت در دوره معاصر و یکی از کانون‌های بزرگ اصلی تشیع و پذیرای تنوع اندیشه‌های بلند فیلسوفان، حکیمان، عارفان و صاحبان دانش اخلاق بود.
اندیشه‌های فلسفی، عقلی و حکمی در قم بارور شدند
قم در نقطه انتقال این علوم توقف نکرد، اما رونق بازار علم و دانش در قم و حجم بالای متعلمان موجب شد این انتقال انجام گیرد و بزرگانی این ذخایر را با ابداعات خود بارورتر کنند و موجب شدند مرزهای علوم عقلی در حد قابل قبول گسترش پیدا کند.
حوزه قم در این قلمرو دریچه‌ای به سوی آفاق برون حوزه گشود و با فلسفه‌های گوناگون غربی آشنایی پیدا کرد و با محیط‌های دانشگاهی با آغوش باز رابطه برقرار کرد و وارد میدان این تعامل شد.
این آفاقی است که علامه طباطبایی و بزرگان ما به روی ما گشودند که در ادامه آن تولید ادبیات گفتگو با برون حوزه و ادیان و مذاهب با جهت‌گیری درست انجام گرفت و راه را برای اعتقاد درست باز کرد که علامه طباطبایی پیشگام این مسیر بوده است.
تفکرات بزرگ فلسفی ما پایه و پل مشترک می‌خواهد
معارف بلند فقاهی ما ارزش دارد؛ ولی وقتی ما در برابر این تفکرات بزرگ فلسفی قرار بگیریم، پایه و پل مشترک می‌خواهیم، ما در برابر تولیدات انبوهی هستیم که این تولیدات ما دانش‌آموز، دانشجو و مراکز علمی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اگر نگاه باز و ادبیات مشترک و اصالت را نداشته باشیم، حتماً عاجز خواهیم بود.
نگاه مدافع از اندیشه‌های بالای اسلام، نقادی، پاسخ‌گویی و پیشگامی در پاسخ‌گویی است؛ اما متأسفانه در خیلی از مسائل این توان را نداریم اما در قم، این راه، گشوده شد و توسعه مرزها در قلمروهای نوین انجام شد.
تبلیغ کارآمد در فضای نخبگانی مستلزم تولید فکر و نظریه
تبلیغ کارآمد در فضای نخبگانی مطابق فرمایش مقام معظم رهبری مستلزم تولید فکر و نظریه است. در قم تقارن میان مدارج عقلی، فلسفی، منابع دینی و اندیشه‌های دینی به شکل بارز تجسم پیدا کرده است.
جریان تفسیری و حکمی و عقلی با جریان فقاهت ما در یک قله‌هایی جمع شده و این دستاورد ویژه‌ای است که در قم بروز پیدا کرده است البته این مسئله در سنت ما نیز سابقه دارد. بنابراین قم مجمع مشرق‌های گوناگون عقلی و کلامی و فلسفی و عرفانی شد و باروری در آن تجلی پیدا کرد رویکرد جهانی و ملی به همه اندیشه‌ها داشت و تقارب بیشتر مدارج قرآنی و عرفانی را نیز در قم شاهد بودیم. قم جریان آفرینی کرد. علامه طباطبایی یک فرد بود و آمد این همه جریان ساخت و محورهای متعددی را پایه ریزی کرد.
لزوم ماندگاری داد و ستد علمی آزاد در حوزه علمیه
در وضع فعلی حوزه باید بگویم، ما دو شکل آموزش داریم یکی آموزش آزاد حوزه و یکی هم رشته‌های تخصصی است که در حوزه‌ها وجود دارد. ضمن اینکه تاکید می‌کنم فضای آزاد حوزه و داد و ستد علمی آزاد در حوزه در همه قلمروها حتماً باید بماند و رشد کند.
ما معتقدیم رسیدن به قله‌های بلند در فقه، حکمت، فلسفه و علوم الهی و اسلامی فضای آزاد و داد و ستد باید بماند؛ اگرچه وجود رشته‌های تخصصی هم یک ضرورت است و می‌توان این دو را به هم نزدیک‌تر نیز نمود.
در یک‌سال گذشته حدود دو هزار استاد در سطوح عالی در فلسفه و کلام تدریس می‌کردند که ۴۵۱ نفر استاد خارج فقه و اصول بودند و روزانه بین ۶ تا ۷ هزار درس در قم ارائه می‌شود و در تفسیر ۲۷۵ درس تفسیر آزاد وجود دارد.
در درس‌های آزاد علوم عقلی هم ۲۲۷ درس فلسفه ۶۶ درس کلام و ۱۷ درس عرفان وجود دارد.
در حوزه فلسفه و منطق و عرفان در سطح سه، ۴ رشته و در سطح چهار حدود ۱۴ رشته و در حوزه کلام نیز در سطح سه، حدود شش رشته و۱۲ گرایش و در سطح چهار ۱۶ رشته و ۱۸ گرایش وجود دارد.
در هر دو بخش بیش از ده موسسه فعال، آموزش و تولیدات و تحقیقات علمی در حوزه‌های عقلی دارند، بنابراین جریان زنده است و نیازمند رصد تحولات فلسفی و کلامی و الهیات در دنیا هستیم تا تلاش کنیم پیشگام این حوزه باشیم و به فناوری‌های پیشرفته در این امور نیز حتما باید توجه شود.
ادبیات روز برای انتقال مسائل به جوان و دنیای امروز بسیار مهم است و دستگاه فقهی و اصولی و مباحث کلامی می‌بایست به این نکته توجه داشته باشند، پرداختن به آن از نیازهای مبرم جامعه است که باید مورد توجه ویژه باشد.
نهج‌البلاغه کتاب حکمت، عرفان و فلسفه است و اساتید ما این ابعاد گوناگون نهج‌البلاغه را تشریح کردند و حقیقتاً بدون یک اندیشه فکری و یک روش قوی عقلی و استوار نمی‌توان به بلندای بسیاری از معارف عالی قرآن و نهج‌البلاغه و منابع روایی شیعه و اسلام دست یافت و به‌ویژه نهج‌البلاغه که کتابی است که در آن عقل و حکمت و معرفت با روح حماسه و شجاعت و میدان‌داری برای حق درآمیخته است. این بیانات جز با یک اندیشه بلند فکری و عقلی قابل دریافت نیست و این معرفت را به سادگی و با یک نگاه سطحی نمی‌توان دریافت کرد.
نهج‌البلاغه میراث بزرگی است که امیرالمؤمنین(ع) به دست ما سپرده و شما به‌طور ویژه میراث‌دار و پاسدار این معرفت بلند و حقیقت عالی هستید.
حوزه نوین قم یک حوزه پیشرو و سرآمد و ممتاز است
حوزه قم همیشه روی پا بوده است؛ اما فراز و فرودها و حوادث گوناگون آن را گاهی به پایین و بالا رسانده است.
الحمدالله در مقطع اخیر حوزه نوین قم با پایه‌ریزی آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری(ره) یک حوزه پیشرو و سرآمد و بسیار ممتاز است. گرچه این سخن به معنای فقدان اشکال و نقص نیست؛ اما دستاوردهای بزرگ این حوزه در قلمروهای مختلف قابل تأمل است و یکی از این قلمروها هم حوزه علوم عقلی و حکمی است.
فقه تأمین‌کننده سبک زندگی و رفتاری جامعه است
طبیعی است که حوزه‌های ما به فقاهت قائم است و دلیل آن این است که فقه تأمین‌کننده سبک زندگی و رفتاری جامعه است و در معرض ابتلای همگان در همه ابعاد است و از طرفی دستگاه اصول فقه ما دستگاه بسیار عمیق و پیچیده و فراتر از فقه متعارف است؛ اما در کنار فقاهت به سایر ابعاد حوزه‌های اسلامی هم باید توجه شود. قم با دوراندیشی و خوش‌فکری آیت‌الله حائری از مشرب‌های گوناگون فلسفی موجود در حوزه‌های علمیه استقبال کرد و در گذر زمان هم آن محور و کانون و مجمعی شد که نتایج فکری و علمی بزرگان و فلاسفه را در خود جای داد و نمونه‌های آن این است که از یک سو محصول فکری، فلسفی و عرفانی نجف به قم منتقل شد؛ همان‌طور که محصول فقه و اصول از عراق به‌طور عام و از نجف به طور خاص به قم منتقل شد.
انتقال آبشارهای تفکر فلسفی و الهی از نجف و تهران به قم
در حوزه تفکر فلسفی، فکری و عرفانی هم همین‌طور از یک‌سو از نجف بزرگانی به قم منتقل شدند، از قبیل علامه طباطبایی که در قله هستند و از نجف آمد و از حوزه ممتاز عقلی تهران نیز احیای آثار بزرگان تهران انجام شد و این آبشارهای تفکر فلسفی و الهی مستقیم از نجف و تهران به قم نوپای جدید وارد شد و اساتید و حضرات آیات: حسن‌زاده آملی و جوادی آملی و ...پرچم‌داران این تفکر در قم بودند. بنابراین قم پایگاه فقاهت در دوره معاصر و یکی از کانون‌های بزرگ اصلی تشیع و پذیرای تنوع اندیشه‌های بلند فیلسوفان، حکیمان، عارفان و صاحبان دانش اخلاق بود.
اندیشه‌های فلسفی، عقلی و حکمی در قم بارور شدند
قم در نقطه انتقال این علوم توقف نکرد، اما رونق بازار علم و دانش در قم و حجم بالای متعلمان موجب شد این انتقال انجام گیرد و بزرگانی این ذخایر را با ابداعات خود بارورتر کنند و موجب شدند مرزهای علوم عقلی در حد قابل قبول گسترش پیدا کند.
حوزه قم در این قلمرو دریچه‌ای به سوی آفاق برون حوزه گشود و با فلسفه‌های گوناگون غربی آشنایی پیدا کرد و با محیط‌های دانشگاهی با آغوش باز رابطه برقرار کرد و وارد میدان این تعامل شد.
این آفاقی است که علامه طباطبایی و بزرگان ما به روی ما گشودند که در ادامه آن تولید ادبیات گفتگو با برون حوزه و ادیان و مذاهب با جهت‌گیری درست انجام گرفت و راه را برای اعتقاد درست باز کرد که علامه طباطبایی پیشگام این مسیر بوده است.
تفکرات بزرگ فلسفی ما پایه و پل مشترک می‌خواهد
معارف بلند فقاهی ما ارزش دارد؛ ولی وقتی ما در برابر این تفکرات بزرگ فلسفی قرار بگیریم، پایه و پل مشترک می‌خواهیم، ما در برابر تولیدات انبوهی هستیم که این تولیدات ما دانش‌آموز، دانشجو و مراکز علمی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اگر نگاه باز و ادبیات مشترک و اصالت را نداشته باشیم، حتماً عاجز خواهیم بود.
نگاه مدافع از اندیشه‌های بالای اسلام، نقادی، پاسخ‌گویی و پیشگامی در پاسخ‌گویی است؛ اما متأسفانه در خیلی از مسائل این توان را نداریم اما در قم، این راه، گشوده شد و توسعه مرزها در قلمروهای نوین انجام شد.
تبلیغ کارآمد در فضای نخبگانی مستلزم تولید فکر و نظریه
تبلیغ کارآمد در فضای نخبگانی مطابق فرمایش مقام معظم رهبری مستلزم تولید فکر و نظریه است. در قم تقارن میان مدارج عقلی، فلسفی، منابع دینی و اندیشه‌های دینی به شکل بارز تجسم پیدا کرده است.
جریان تفسیری و حکمی و عقلی با جریان فقاهت ما در یک قله‌هایی جمع شده و این دستاورد ویژه‌ای است که در قم بروز پیدا کرده است البته این مسئله در سنت ما نیز سابقه دارد. بنابراین قم مجمع مشرق‌های گوناگون عقلی و کلامی و فلسفی و عرفانی شد و باروری در آن تجلی پیدا کرد رویکرد جهانی و ملی به همه اندیشه‌ها داشت و تقارب بیشتر مدارج قرآنی و عرفانی را نیز در قم شاهد بودیم. قم جریان آفرینی کرد. علامه طباطبایی یک فرد بود و آمد این همه جریان ساخت و محورهای متعددی را پایه ریزی کرد.
لزوم ماندگاری داد و ستد علمی آزاد در حوزه علمیه
در وضع فعلی حوزه باید بگویم، ما دو شکل آموزش داریم یکی آموزش آزاد حوزه و یکی هم رشته‌های تخصصی است که در حوزه‌ها وجود دارد. ضمن اینکه تاکید می‌کنم فضای آزاد حوزه و داد و ستد علمی آزاد در حوزه در همه قلمروها حتماً باید بماند و رشد کند.
ما معتقدیم رسیدن به قله‌های بلند در فقه، حکمت، فلسفه و علوم الهی و اسلامی فضای آزاد و داد و ستد باید بماند؛ اگرچه وجود رشته‌های تخصصی هم یک ضرورت است و می‌توان این دو را به هم نزدیک‌تر نیز نمود.
در یک‌سال گذشته حدود دو هزار استاد در سطوح عالی در فلسفه و کلام تدریس می‌کردند که ۴۵۱ نفر استاد خارج فقه و اصول بودند و روزانه بین ۶ تا ۷ هزار درس در قم ارائه می‌شود و در تفسیر ۲۷۵ درس تفسیر آزاد وجود دارد.
در درس‌های آزاد علوم عقلی هم ۲۲۷ درس فلسفه ۶۶ درس کلام و ۱۷ درس عرفان وجود دارد.
در حوزه فلسفه و منطق و عرفان در سطح سه، ۴ رشته و در سطح چهار حدود ۱۴ رشته و در حوزه کلام نیز در سطح سه، حدود شش رشته و۱۲ گرایش و در سطح چهار ۱۶ رشته و ۱۸ گرایش وجود دارد.
در هر دو بخش بیش از ده موسسه فعال، آموزش و تولیدات و تحقیقات علمی در حوزه‌های عقلی دارند، بنابراین جریان زنده است و نیازمند رصد تحولات فلسفی و کلامی و الهیات در دنیا هستیم تا تلاش کنیم پیشگام این حوزه باشیم و به فناوری‌های پیشرفته در این امور نیز حتما باید توجه شود.
ادبیات روز برای انتقال مسائل به جوان و دنیای امروز بسیار مهم است و دستگاه فقهی و اصولی و مباحث کلامی می‌بایست به این نکته توجه داشته باشند، پرداختن به آن از نیازهای مبرم جامعه است که باید مورد توجه ویژه باشد.