سبک زندگی فاطمی، الگوی کامل زن معاصر

در دنیای امروز که مسائل هویتی و ارزش‌های فرهنگی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده‌اند، نگاهی به الگوهای تاریخی و معنوی می‌تواند راه‌گشای زنان معاصر باشد. حضرت فاطمه زهرا(س)، بانوی حجاب و عفاف، نمونه‌ای از یک زن کامل و الگوی برتر است که سبک زندگی او، به‌ویژه برای زنانی که در جوامع غیراسلامی زندگی می‌کنند، الهام‌بخش و قابل پیروی است. به‌مناسبت فرارسیدن ایام شهادت حضرت زهرا(س)، هفته‌نامه افق حوزه در گفت‌وگویی صمیمانه با بانوی فرهیخته روسی، فاطمه آناستازیا یژووا، به بررسی موضوعاتی چون چگونگی آشنایی وی با اسلام و مذهب شیعه و تجربه‌اش از سبک زندگی اسلامی پرداخته است. فاطمه یژووا که با انتخاب آگاهانه و عاشقانه حجاب، از آن به‌عنوان نماد واقعی آزادی یاد می‌کند، در این گفت‌وگو به ابعاد مختلف این تصمیم و زیبایی‌های زندگی با الگوی فاطمی می‌پردازد.

□ در ابتدا خودتان را معرفی بفرمایید؟
  نام من فاطمه آناستازیا یژووا (فاطیما) است. من در سال 1983 در مسکو متولد شدم و در سال 1999 رسماً اسلام آوردم؛ ولی در پایان سال 2003 که حقیقتاً اسلام را لمس کردم، شیعه شدم و شروع به پیروی از قوانین شرعی کردم. در سال 2005 از دانشکده فلسفه (فلسفه دین) دانشگاه دولتی مسکو فارغ‌التحصیل شدم. مدتی هم دستیار فیلسوف معروف و سیاستمدار مسلمان روسی حیدر جمال (که در سال 2016 از دنیا رفت) بودم؛ ولی خیلی زود به‌عنوان خبرنگار وبسایت‌های اسلامی Islam.ru و اسلام‌نیوز شروع به کار کردم. از سال 2008 شروع به همکاری با بنیاد پژوهش فرهنگ اسلامی کردم و کتاب‌هایی از نویسندگان بنام شیعه همچون علامه طباطبایی، شهید محمدباقر صدر و شیخ شمالی را ترجمه کردم. کمی بعد به عضویت شورای سردبیری مجله‌ای برای زنان مسلمان روسیه به‌نام مسلمانکا درآمدم و بین سال‌های 2010 تا 2016 در آنجا کار کردم.اخیراً پروژه جدید خودم را آغاز کرده‌ام که تأسیس وبسایتی به آدرس www.mihwar.ru به‌معنای محور مقاومت است. این سایت به پوشش اخبار مربوط به مبارزه با صهیونیسم و تهدید گروه‌های تکفیری اختصاص دارد.

□ چگونه با اسلام و مذهب شیعه آشنا شدید؟
  من وقتی دانش‌آموز مدرسه بودم، از طریق کتاب، مقالات و روزنامه‌ها با اسلام آشنا شدم و به این نتیجه رسیدم که اسلام راه درستی است؛ درحالی‌که خانواده‌ام مذهبی نبودند. آشنایی‌ام با تشیع کمی بعد وقتی همکاری با آقای حیدرجمال را شروع کردم، اتفاق افتاد. او با توضیحاتی که درباره برخی مسائل تاریخ سال‌های نخستین اسلام و خصوصیات فقه جعفری بیان کرد، مرا از حقانیت مذهب تشیع آگاه کرد. بعد از آن، من مطالعاتم را با بهره‌گیری از گفت‌وگو با برادران و خواهرانی که قبلاً در حوزه علمیه تحصیل کرده بودند، ادامه دادم. من در دوره‌های آموزشی کوتاهی در شهر قم شرکت کردم. قطعاً دانستن زبان عربی به من در عمق بخشیدن به برخی از دانسته‌هایم کمک کرد. درباره کیفیت درک از اسلام و مذهب شیعه در کشور روسیه، باید بگویم متأسفانه تکفیری‌گری به‌طور گسترده در مساجد روسیه و جوامع سنی آن در حال گسترش است و بسیاری از مسلمانان سنی اینجا، پیش‌داوری‌های نادرست و سوءتفاهم‌هایی درباره شیعه دارند؛ ولی الحمدلله در سال‌های اخیر شیعیان روسیه موفق به توسعه نهادها و مؤسسات شیعی شده‌اند و بنیاد پژوهش فرهنگ اسلامی (که نقش به‌سزایی در انتشار کتب و علوم دانشگاهی ایفا می‌کند) و مرکز اسلامی تحت مدیریت نماینده ولی‌فقیه (که مجالس و برنامه‌های مهم را سازماندهی می‌کند)، پروژه‌های مفید بسیاری در راستای کمک به مردم برای شناخت تشیع اصیل دارند.

□ تصور و تعریف جامعه غیردینی از حجاب چگونه است؟
  متأسفانه بخشی از جامعه غیرمسلمان روسیه، هنوز هم دچار سوءتفاهم درباره ماهیت حجاب است. آنها فکر می‌کنند که حجاب نوعی ظلم به زنان است یا اینکه دختران توسط خانواده‌های‌شان مجبور به پوشش می‌شوند؛ درحالی‌که وضعیت دقیقاً برعکس است و بعضاً خواهران ما برای دفاع از حق خود برای داشتن حجاب و عمل به این وظیفه الهی، با برخی وابستگان غیرمذهبی‌شان، وارد بحث و درگیری جدی می‌شوند؛ اما از آن‌سو، در جامعه روسیه به‌خصوص در پایتخت این کشور، مدارا نسبت به حجاب بیشتر شده است. من به‌ندرت با رفتارهای عداوت‌آمیز روبه‌رو می‌شوم؛ بیشتر غیرمسلمانان در اینجا یا رفتاری کاملاً دوستانه با مسلمانان دارند و یا حداقل نسبت به موضوع حجاب بی‌تفاوت هستند. با وجود این مسئله، استخدام هنوز برای خواهران محجبه، یک مشکل است و بسیاری از مراکز، زنان باحجاب را استخدام نمی‌کنند؛ هرچند هیچ قانون رسمی مبنی بر منع زنان محجبه از کار کردن وجود ندارد؛ هم‌چنان که در دانشگاه‌ها نیز مشکلی برای تحصیل خواهران محجبه وجود ندارد. نکته دیگر اینکه به ما اجازه داده می‌شود تا برای سندهای رسمی‌مان از عکس‌های باحجاب استفاده کنیم.

□ زیبایی و آزادی واقعی برای زن چیست و آیا حجاب مانع آزادی اوست؟
  زیبایی در اسلام محکوم یا ممنوع نیست؛ چراکه برای انسان کاملاً طبیعی است که از زیبایی لذت ببرد. چه آن زیبایی، یک منظره طبیعی باشد، چه یک‌ صدا، یک رنگ، یک انسان زیبا و... باشد؛ چراکه حدیثی داریم که می‌گوید: «خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد.»حجاب بخش‌هایی از بدن زن را می‌پوشاند که می‌تواند هوس مرد غریبه را تحریک کند؛ ولی این بدین معنی نیست که حجاب زن را زشت می‌کند. زیبایی و تمایلات جنسی هیچ‌کدام در اسلام منع نشده‌اند؛ بلکه در شکل مناسب خود حفظ شده‌اند و حجاب وسیله‌ای است که این شکل مناسب را نگه می دارد. تمایلات جنسی در اسلام به چارچوب ازدواج محدود شده تا بتواند، نقش سازنده داشته باشد و نقش مخرب پیدا نکند. چارچوب ازدواج اسلامی بیش از اندازه محدودیت ندارد؛ بلکه چارچوبی متناسب، انعطاف‌پذیر و گسترده‌تر از چارچوب ازدواج در مسیحیت است. در ازدواج اسلامی، زن می‌تواند خودش را هر چقدر که می‌خواهد، زیبا نماید و جاذبه‌های جنسی‌اش را به طرق نامحدود در مقابل همسرش نمایان کند. این مسئله نه‌تنها در اسلام منع نشده؛ بلکه توسط احادیث بسیاری از پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) بدان تأکید شده است. حجاب جامعه را از بسیاری از بیماری‌ها نجات می‌دهد که یکی از آن‌ها، خطر مشاهده بیش از حد بدن‌های نپوشیده زنان توسط مردان است؛ امری که برای سلامت مردان مضر است. این موضوع در مرحله اول باعث بی‌قیدی مردان می‌شود و در مرحله دوم، به سرکوب دائم تمایلات طبیعی‌اش نیاز دارد که مردان را به مشکلات روانی و فیزیولوژیکی دچار می‌کند و باعث کم شدن تمایل نسبت به زنان، افزایش هم‌جنس‌بازی، ناتوانی جنسی، واکنش‌های نورولوژیک، خشونت بی‌دلیل علیه زنان و سرانجام، سبب از هم پاشیدن یک خانواده سالم می‌شود.
حجاب از حریم زن محافظت می‌کند و وقتی حریم خصوصی زندگی زن حفظ شده، از آزادی لذت می‌برد؛ لذا حجاب نشانه آزادی واقعی است. هیچ مردی بدون رضایتش نمی‌تواند از زیبایی نهفته‌اش لذت ببرد. در صیغه عقد این زن است که تصمیم به ازدواج با مرد را بیان می‌کند و مرد فقط می‌پذیرد؛ بنابراین زن خودش را دارای حرمت می‌بیند؛ مثل یک شئ در موزه که کسی نمی‌تواند آن را به‌راحتی لمس کند. این بالاترین حد عزت نفس است. برعکس در یک جامعه لیبرال، حریم خصوصی زنان نقض می‌شود؛ به‌همین خاطر است که می‌بینیم در این جوامع چطور عکاسان رسانه‌ها از افراد معروف در ساحل عکس می‌گیرند و آن را منتشر می‌کنند و اگر یک هنرپیشه زن «بیش از حد چاق» یا «بیش از اندازه مسن» به نظر برسد و یا کمتر از قبل، از نظر جنسی جذاب باشد، همه اینترنت در این باره با طعنه و کنایه نظر می‌دهند و بحث می‌کنند. آیا اینکه مردم به‌جای اینکه از استعداد و فیلم‌های یک زن بازیگر صحبت کنند، به بدگویی درباره بدن برهنه‌اش بپردازند، به‌نوعی نقض آزادی و کرامت فرد نیست؟ اینکه بدن‌های زیبا که تنها ایرادشان این است که به‌اشکال خارق‌العاده «فتوشاپ» نشده‌اند، «زشت» خوانده می‌شوند و مردان همسران‌شان را به «زشت» بودن متهم می‌کنند، باعث تضعیف روابط سالم می‌شود؛ درحالی‌که اگر بدن زنان در مقابل مرد نامحرم پوشیده باشد، هیچ‌یک از این مشکلات به وجود نمی‌آید.

□ زندگی با حجاب اسلامی برای یک زن مسلمان در جامعه غیردینی چه دشواری‌هایی دارد؟
  اولاً با توجه به اینکه جوامع غیرمسلمان، معمولاً دچار تعصبات نادرست درباره زنان محجبه هستند، برای این زنان مشکل استخدام وجود دارد. ثانیاً مشکل یافتن مورد مناسب برای ازدواج وجود دارد؛ زیرا مکان‌های معدودی وجود دارد که خواهران مسلمان می‌توانند با همسر آینده‌شان آشنا شوند. به‌همین دلایل است که در جامعه مسلمانان روسیه، نرخ طلاق بالاست. بسیاری از افراد در انتخاب همسر اشتباه می‌کنند و فردی را برمی‌گزینند که اصلاً برایشان مناسب نیست. مشکل دیگری که وجود دارد، این است که حقوق زنان مسلمان که توسط شرع مشخص شده، معمولاً توسط همسران‌شان رعایت نمی‌شود و نهادهای زیادی هم وجود ندارند که بتوانند، در این‌باره کاری بکنند. مشکل دیگر، مسئله تازه مسلمانان است که معمولاً درباره آنها سوءتفاهم وجود دارد و حتی ممکن است، در خانواده‌های خود با بدرفتاری مواجه شوند.

□ برخی یافته‌های خود راجع شخصیت حضرت زهرا(س) را بیان کنید؟
  سخن گفتن راجع شخصیت بزرگ فاطمه زهرا(س) بسیار دشوار است و امیدوارم، از پیروان راستین ایشان باشیم و فقط خداوند (سبحانه وتعالی) است که می‌تواند قضاوت کند که من چقدر به پیروی از الگوی ایشان نزدیک شده‌ام؛ با این حال می‌خواهم به چند مورد از خصوصیات منحصربه فرد حضرت زهرا(س) که واقعا باید مدنظر قرار بگیرند، اشاره کنم:نخست اینکه ایشان یک توانایی خاص خدادادی در خوشحال کردن همسرش داشت؛ به‌طوری‌که حضرت علی(ع) وقتی به حضرت زهرا(س) نگاه می‌کرد، همه دردها و مصیبت‌هایش را از یاد می‌برد. این هنر عشق است؛ هنر یک زن و همسر واقعی.
دوم این که حضرت زهرا(س) هیچ‌وقت از زندگی جامعه مسلمانان دور نماند؛ ایشان در نبردهای سهمناک زمان اسلام به‌عنوان پرستار شرکت می‌کرد و زخم‌های همسر و پدر بزرگوارش را مرهم می‌گذاشت. حضرت زهرا(س) همیشه برای دفاع از حق و عدالت آماده و بسیار شجاع بود. چه در دفاع از حق خودش و چه حقوق مردم که توسط شرع به آنها اعطا شده است.
سوم اینکه ایشان در انجام کارهای خانه کدبانو بود. انجام کارهای خانه اگرچه بر زن واجب نیست؛ بلکه کار در خانه مستحب است؛ ولی وقتی خانمی با دست‌های خود غذایی خوشمزه می‌پزد، حس خاصی از آسایش را در درون خانه ایجاد می‌کند و سبب استحکام خانواده می‌شود. مسلماً خاطرات شیرین ما از منزل والدین‌مان خوراکی‌های خوشمزه‌ای است که در خانه پخته می‌شد و ما نباید این سنت خوب را از یاد ببریم.

□  آیا سبک زندگی فاطمه زهرا(س) می‌تواند برای زن امروز الگو باشد؟
 الگوی حضرت زهرا(س) برای زنان در هر دوره‌ای، قابل پیروی است. خصوصیات ایشان ویژگی‌های بنیادی یک زن واقعی را تشکیل می‌دهد؛ خصوصیاتی از قبیل یک همسر عاشق و خوب بودن که سیما و رفتارش همیشه شوهرش را جذب می‌کند و یک مادر عالی که قادر است، قهرمانان و افراد انقلابی را پرورش دهد. از سوی دیگر ویژگی‌هایی چون توجه به سیاست، عدالت و زندگی امت، در ایشان وجود دارد؛ چون زنی که علایقش محدود به مسائل خانواده و خانه‌اش است، نمی‌تواند پسری چون حسین(ع) را پرورش دهد. روشن است که روحیه قهرمانی و شهادت در قلب حضرت زهرا(س) وجود داشته و ایشان پرتوی از آن را به فرزندانش منتقل کرده است.حضرت زهرا و حضرت زینب(س)، هم به زندگی خانوادگی و هم به مبارزه و سیاست توجه داشتند؛ حضرت زهرا(س) بیشتر روی مسائلی مثل همسر و مادر بودن تمرکز داشت و ترجیح می‌داد، در خانه بماند و در خانه‌اش احساس نزدیک‌تر شدن به خداوند (سبحانه وتعالی) را داشته باشد؛ درحالی‌که مهمترین مأموریت زندگیش توسط حضرت زینب(س) در میدان جنگ به انجام رسید؛ یعنی بیرون از خانه؛ هرچند حضرت زینب(س) هم همسر و مادر خوبی بود. اینها جنبه‌های یک الگوی واحد است که در جهان امروز که در آن بسیاری از زنان مسلمان در ارزش‌های دنیوی و خرده‌بورژوازی غرق می‌شوند و هرگونه روحیه قهرمانی و انقلابی را از دست می‌دهند، بسیار قابل پیروی است. زنان ما امروز جهیزیه‌های عالی تهیه می‌کنند، مقدار زیادی طلا می‌خرند، سریال‌های اصیل تماشا می‌کنند؛ ولی به مبارزه برای عدالت کاری ندارند؛ هرچند ممکن است حجاب و حلال و حرام را رعایت کنند. ارزش‌های حضرت زهرا و حضرت زینب(س) در درون جامعه امروزی بانوان مسلمان، نیاز به‌نوعی احیا و تجدید دارد.

□ چگونه و با چه شیوه‌ای می‌توان این الگوپذیری را در جوامع غیراسلامی ترویج و نهادینه کرد؟
  بله، الگوی حضرت زهرا(س) می‌تواند در جوامع غیرمسلمان امروزی هم مفید باشد. اول از همه ما باید با بیماری فمنیسم که به مرد به‌عنوان دشمن زن نگاه می‌کند، مقابله کنیم. این طرز فکر به‌اندازه ایدئولوژی مقابلش که مروج تعدی علیه زنان به نام پدرسالاری است و هیچ ربطی به اسلام ناب و شریعت ندارد، مخرب است. مرد دشمن زن نیست و رقیب او هم نیست. مرد کسی نیست که زن باید بر او غلبه کند یا او را خنثی کند؛ بلکه مرد یک دوست، یک همسر و یک راهنماست که از زن حمایت می‌کند و احیای حقوقش، ارضای امیال طبیعیش و شکوفایی استعدادهای بالقوه‌اش را تضمین می‌کند. این مدلی است که شریعت اسلام تعیین کرده است. خانواده حضرت زهرا و امام علی(س) الگوی عشق واقعی، احترام، تفاهم و دوستی بین زن و شوهر است؛ ضمن آنکه مسیر حضرت زهرا(س) به ما نشان می‌دهد که همسر و مادر بودن، مغایر با مبارز راه عدالت بودن و ایفای نقشی مهم در جامعه نیست. جامعه امروز جهان باید بداند که زن بودن، زن را تحقیر نمی‌کند. حجاب زن را تحقیر نمی‌کند. عفت و وقار در ملأعام، زن را تحقیر نمی‌کند، آشپزی به‌منظور خشنود کردن خانواده زن را تحقیر نمی‌کند و این حرف و منطق ما به چالش کشیدن فمنیسم است. 

□ سخن پایانی حضرت عالی؟
  فقط می‌خواهم به مخاطبان محترم توصیه کنم که به حقیقت شریعت، پای‌بند باشند و قدر دستاوردهای وافر انقلاب اسلامی را بدانند. کسی که به خدا توکل کند، یک آزادی درونی حقیقی به دست می‌آورد؛ به‌طوری‌که برایش نظر بدخواهانه و نادرست هیچ کسی مهم نیست و از ستمگران هم نمی‌ترسد و به‌همین دلیل است که درمی‌یابد زندگیش پر از معنا و حس واقعی شده است.گفت‌وگو و تنظیم: حمید کرمی