در نشست «هوش مصنوعی، نقش و کارکرد آن در علوم اسلامی» مطرح شد
مجموعه‌های حوزوی در زیرساخت‌های پردازشی خود را غنی کنند
در آینده نزدیک، مجموعه‌هایی که زیرساخت‌های پردازشی قوی دارند؛ مثل بعضی از شرکت‌های بزرگ در تهران، نقش تعیین‌کننده در امر هوش مصنوعی خواهند داشت و سایر مجموعه‌ها، وابسته به آنها خواهند بود.
به گزارش خبرگزاری حوزه، نشست «هوش مصنوعی، نقش و کارکرد آن در علوم اسلامی و تأثیرات آن در آینده جهان» با حضور دکتر محمدرضا قاسمی دبیر ستاد فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه در سالن اندیشه مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قد) برگزار گردید. مشروح سخنان وی تقدیم می‌گردد.
در تعریف هوش مصنوعی قرائت‌های مختلفی وجود دارد و تعریف ثابتی ندارد. اگر بخواهیم هوش مصنوعی را به‌صورت کاربردی در یک خط تعریف کنیم، یعنی ماشینی که بتواند، مثل انسان فکر و رفتار کند. مقومات هوش مصنوعی از داده شروع می‌شود. برای مثال اگر صوت این جلسه تبدیل به متن شود، می‌شود داده متنی و اگر عکسی هم گرفته شود، می‌شود داده تصویری و... کشورها در حوزه حکمرانی داده، سندهای بسیار مهمی دارند.
در دنیا سه مدل حکمرانی داده داریم: اولین مدل آن در آمریکا رایج است؛ یعنی توجه لایه سیاست‌گذاری به حوزه شرکت‌های بزرگ؛ یعنی اینکه شرکت‌های بزرگ خود تنطیم‌گری حوزه داده را انجام می‌دهند؛ در حقیقت غول‌های فناوری آمریکایی هستند که در این زمینه فعالند.
دومین مدل، مدل حکمرانی اروپایی است که متمرکز بر حوزه شهروندان است؛ یعنی با توجه به حضور شهروندان در شبکه‌های اجتماعی، از مدل مدیریت این شبکه‌ها می‌توانیم در حوزه داده‌ها تنطیم‌گری استفاده کنیم.
سومین مدل که بیشتر در چین رواج دارد، حکمرانی از جنس حاکمیت است؛ یعنی دولت تصمیم می‌گیرد که داده‌ها در اختیار چه کسی با مالکیت چه کسی و با مدیریت چه کسی انجام بگیرد و بخش عمده‌ای از کارها، توسط شرکت‌های دولتی پشتیبانی می‌شود.
اما مدلی که در ایران وجود دارد، ترکیبی از سه مدل قبلی است. در کشورمان در مورد داده‌های ملی، قانون خوبی به‌نام قانون دوام داریم؛ اما در مورد داده‌های شخصی؛ یعنی آنچه از من و شما در شبکه‌های اجتماعی در حال تولید و توزیع است، هنوز لایحه‌اش در دست دولت مانده است.
زیرساخت‌های پردازشی در امر هوش مصنوعی، مسئله بسیار مهمی است که کشور ما منهای بخش دفاعی در این مورد بسیار ضعیف است. امروز دانشگاه‌ها از CPU عبور کرده و به GPU یا به‌اصطلاح GPU FARM رسیده‌اند؛ در واقع GPU یک زیرساخت پردازشی است که با کمک آن، تحلیل داده‌ها از ۵ یا ۶ ماه به ۵ یا ۶ ساعت کاهش می‌یابد.
این سخت‌افزار حجم زیادی از اطلاعات را دقیق و سریع پردازش می‌کند.
متأسفانه مجموعه‌های حوزوی در زیرساخت‌های پردازشی فقیر هستند. در آینده نزدیک، مجموعه‌هایی که زیرساخت‌های پردازشی قوی دارند؛ مثل بعضی از شرکت‌های بزرگ در تهران، نقش تعیین‌کننده در این امر خواهند داشت و سایر مجموعه‌ها، وابسته به آنها خواهند بود.
مسئله مهم دیگر زبان‌های برنامه‌نویسی است؛ خوراک ماشین، داده است؛ اما برای تعلیم و تربیت یک ماشین، داده به‌تنهایی کفایت نمی‌کند. مدل استنتاج، به‌تعبیری منطق فهم حاکم بر داده ما، دانلودی است؛ یعنی مهندس الگوریتم را دانلود می‌کند. اینکه این الگوریتم چقدر به منطق یقینی و برهانی ما همراه است؟ چقدر نسبی است و چقدر سوگیری دارد؟ مثل حذف عکس شهید سلیمانی در اینستاگرام یا مثلاً در سال ۱۴۰۳به گزارش دستگاه‌های امنیتی۳۰ درصد از آنچه در فضای مجازی کشور رقم خورد، فیک‌نیوزها بودند؛ یعنی به کمک هوش مصنوعی ۴۰هزار، ۴۰۰هزار یا ۴میلیون نوع از یک توئیت در فضای مجازی تکثیر می‌شود و جوان و نوجوان ما متأثر از این فضاست.
مقام معظم رهبری در مطالعات و تحقیقات هوش مصنوعی هدف‌گذاری را بین ده کشور برتر بیان نمودند. ما در عرصه کاربردی‌سازی هوش مصنوعی، بین رتبه هفتادم تا نودم دنیا هستیم که اصلاً قابل قبول نیست؛ اما رژیم غاصب صهیونیستی در هوش مصنوعی رتبه پنجم دنیاست. اتفاقات اخیر، مثل شناسایی و ترور فرماندهان مقاومت، ناشی از پیشرفت‌های ژرف در حوزه هوش مصنوعی است.
شهید رئیسی هشت اقدام در حوزه هوش مصنوعی انجام دادند که ماندگار بود؛ از جمله سند ملی هوش مصنوعی. این سند که در دوره ریاست جمهوری ایشان سامان گرفت و یک سند قابل قبول بود که با تغییر دولت، بحث بازنگری در سند مطرح شد. گویا با وجود تذکرات حضرت آقا از تجربه تلخ عقب ماندن در فضای مجازی درس نگرفتیم.
در مسئله هوش مصنوعی چه در سطح ملی چه در حوزه دو جریان داریم:
۱.جریان ابزارگرا که دانشگاهیان حامیانش هستند، از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای حل چالش‌های کشور مثل مالیات و پولشویی و از بین بردن نارضایتی‌های موجود می‌دانند. این جریان بی‌ربط و غلط نیست؛ اما کاری به ابعاد فلسفی، فقهی و حقوقی ندارند و تلقی‌شان از هوش مصنوعی، مثل فناوری نانو و بایو است؛ درحالی‌که سطوح فراوانی مثل انسان‌شناسی و هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی دارد.
۲.جریان سایبرنتیک معتقدند: هوش مصنوعی دانشی غربی است و طرح جایگزین معرفی می‌کنند که نتیجه‌اش انفعال است.
این دو نگاه تا حدودی درست هستند؛ اما نگاه مقام معظم رهبری چیز دیگری است. ایشان در سال ۹۸ در دیدار ستاد اعضای علوم شناختی به این مسئله اشاره کردند (اشاره به بعد شناختی). ایشان در آبان ۱۴۰۰در دیدار نخبگان و دانشمندان جوان برای رفع نارضایتی‌ها در محیط زیست، خودرو و آب، به اهمیت هوش مصنوعی اشاره می‌کنند(مسئله‌محور بودن). در سال ۱۴۰۱ در مراسمی گفتند: ابزار زمان امام(قد)، ابزار زمان ما نیست(مسئله ابزاری). ایشان در دیدار هیئت دولت درتاریخ ۶/۶/ ۱۴۰۳ گفتند: بروید به لایه‌های زیربنایی و لایه‌های عمیق هوش مصنوعی برسید.
جمع بندی
به نظر یکی از لایه‌های زیربنایی هوش مصنوعی، تبدیل داشته‌ها و توانمندی‌های حوزه علوم انسانی - اسلامی به زبان ماشین است. در برنامه هفتم توسعه، مکرر به هوشمندسازی اشاره شده است. سؤال آیا این هوش قرار است، به‌جای انسان تصمیم بگیرد و پیشنهاد دهد؟ اگر داشته‌های‌مان در حوزه اقتصاد هوشمند شد، دیگر اقتصاددان حوزوی که اکنون می‌تواند بر لایه‌های حکمرانی معمول تجویزشده از غرب، تأثیرگذار داشته باشد، در صورت هوشمند شدن، دیگر قادر به چنین کاری نخواهد بود. در حکمرانی هوشمندسازی دامنه نفوذ برای نخبگان علوم انسانی وجود ندارد. ۳یا ۴ سال پیش رو، مقطع حساسی است. اگر نتوانیم داشته‌های خود را در حوزه علوم انسانی به الگوریتم تبدیل کنیم، الگوریتم‌هایی که سوگیری دارند، جایگزین خواهند شد.
در تعریف هوش مصنوعی قرائت‌های مختلفی وجود دارد و تعریف ثابتی ندارد. اگر بخواهیم هوش مصنوعی را به‌صورت کاربردی در یک خط تعریف کنیم، یعنی ماشینی که بتواند، مثل انسان فکر و رفتار کند. مقومات هوش مصنوعی از داده شروع می‌شود. برای مثال اگر صوت این جلسه تبدیل به متن شود، می‌شود داده متنی و اگر عکسی هم گرفته شود، می‌شود داده تصویری و... کشورها در حوزه حکمرانی داده، سندهای بسیار مهمی دارند.
در دنیا سه مدل حکمرانی داده داریم: اولین مدل آن در آمریکا رایج است؛ یعنی توجه لایه سیاست‌گذاری به حوزه شرکت‌های بزرگ؛ یعنی اینکه شرکت‌های بزرگ خود تنطیم‌گری حوزه داده را انجام می‌دهند؛ در حقیقت غول‌های فناوری آمریکایی هستند که در این زمینه فعالند.
دومین مدل، مدل حکمرانی اروپایی است که متمرکز بر حوزه شهروندان است؛ یعنی با توجه به حضور شهروندان در شبکه‌های اجتماعی، از مدل مدیریت این شبکه‌ها می‌توانیم در حوزه داده‌ها تنطیم‌گری استفاده کنیم.
سومین مدل که بیشتر در چین رواج دارد، حکمرانی از جنس حاکمیت است؛ یعنی دولت تصمیم می‌گیرد که داده‌ها در اختیار چه کسی با مالکیت چه کسی و با مدیریت چه کسی انجام بگیرد و بخش عمده‌ای از کارها، توسط شرکت‌های دولتی پشتیبانی می‌شود.
اما مدلی که در ایران وجود دارد، ترکیبی از سه مدل قبلی است. در کشورمان در مورد داده‌های ملی، قانون خوبی به‌نام قانون دوام داریم؛ اما در مورد داده‌های شخصی؛ یعنی آنچه از من و شما در شبکه‌های اجتماعی در حال تولید و توزیع است، هنوز لایحه‌اش در دست دولت مانده است.
زیرساخت‌های پردازشی در امر هوش مصنوعی، مسئله بسیار مهمی است که کشور ما منهای بخش دفاعی در این مورد بسیار ضعیف است. امروز دانشگاه‌ها از CPU عبور کرده و به GPU یا به‌اصطلاح GPU FARM رسیده‌اند؛ در واقع GPU یک زیرساخت پردازشی است که با کمک آن، تحلیل داده‌ها از ۵ یا ۶ ماه به ۵ یا ۶ ساعت کاهش می‌یابد.
این سخت‌افزار حجم زیادی از اطلاعات را دقیق و سریع پردازش می‌کند.
متأسفانه مجموعه‌های حوزوی در زیرساخت‌های پردازشی فقیر هستند. در آینده نزدیک، مجموعه‌هایی که زیرساخت‌های پردازشی قوی دارند؛ مثل بعضی از شرکت‌های بزرگ در تهران، نقش تعیین‌کننده در این امر خواهند داشت و سایر مجموعه‌ها، وابسته به آنها خواهند بود.
مسئله مهم دیگر زبان‌های برنامه‌نویسی است؛ خوراک ماشین، داده است؛ اما برای تعلیم و تربیت یک ماشین، داده به‌تنهایی کفایت نمی‌کند. مدل استنتاج، به‌تعبیری منطق فهم حاکم بر داده ما، دانلودی است؛ یعنی مهندس الگوریتم را دانلود می‌کند. اینکه این الگوریتم چقدر به منطق یقینی و برهانی ما همراه است؟ چقدر نسبی است و چقدر سوگیری دارد؟ مثل حذف عکس شهید سلیمانی در اینستاگرام یا مثلاً در سال ۱۴۰۳به گزارش دستگاه‌های امنیتی۳۰ درصد از آنچه در فضای مجازی کشور رقم خورد، فیک‌نیوزها بودند؛ یعنی به کمک هوش مصنوعی ۴۰هزار، ۴۰۰هزار یا ۴میلیون نوع از یک توئیت در فضای مجازی تکثیر می‌شود و جوان و نوجوان ما متأثر از این فضاست.
مقام معظم رهبری در مطالعات و تحقیقات هوش مصنوعی هدف‌گذاری را بین ده کشور برتر بیان نمودند. ما در عرصه کاربردی‌سازی هوش مصنوعی، بین رتبه هفتادم تا نودم دنیا هستیم که اصلاً قابل قبول نیست؛ اما رژیم غاصب صهیونیستی در هوش مصنوعی رتبه پنجم دنیاست. اتفاقات اخیر، مثل شناسایی و ترور فرماندهان مقاومت، ناشی از پیشرفت‌های ژرف در حوزه هوش مصنوعی است.
شهید رئیسی هشت اقدام در حوزه هوش مصنوعی انجام دادند که ماندگار بود؛ از جمله سند ملی هوش مصنوعی. این سند که در دوره ریاست جمهوری ایشان سامان گرفت و یک سند قابل قبول بود که با تغییر دولت، بحث بازنگری در سند مطرح شد. گویا با وجود تذکرات حضرت آقا از تجربه تلخ عقب ماندن در فضای مجازی درس نگرفتیم.
در مسئله هوش مصنوعی چه در سطح ملی چه در حوزه دو جریان داریم:
۱.جریان ابزارگرا که دانشگاهیان حامیانش هستند، از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای حل چالش‌های کشور مثل مالیات و پولشویی و از بین بردن نارضایتی‌های موجود می‌دانند. این جریان بی‌ربط و غلط نیست؛ اما کاری به ابعاد فلسفی، فقهی و حقوقی ندارند و تلقی‌شان از هوش مصنوعی، مثل فناوری نانو و بایو است؛ درحالی‌که سطوح فراوانی مثل انسان‌شناسی و هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی دارد.
۲.جریان سایبرنتیک معتقدند: هوش مصنوعی دانشی غربی است و طرح جایگزین معرفی می‌کنند که نتیجه‌اش انفعال است.
این دو نگاه تا حدودی درست هستند؛ اما نگاه مقام معظم رهبری چیز دیگری است. ایشان در سال ۹۸ در دیدار ستاد اعضای علوم شناختی به این مسئله اشاره کردند (اشاره به بعد شناختی). ایشان در آبان ۱۴۰۰در دیدار نخبگان و دانشمندان جوان برای رفع نارضایتی‌ها در محیط زیست، خودرو و آب، به اهمیت هوش مصنوعی اشاره می‌کنند(مسئله‌محور بودن). در سال ۱۴۰۱ در مراسمی گفتند: ابزار زمان امام(قد)، ابزار زمان ما نیست(مسئله ابزاری). ایشان در دیدار هیئت دولت درتاریخ ۶/۶/ ۱۴۰۳ گفتند: بروید به لایه‌های زیربنایی و لایه‌های عمیق هوش مصنوعی برسید.
جمع بندیبه نظر یکی از لایه‌های زیربنایی هوش مصنوعی، تبدیل داشته‌ها و توانمندی‌های حوزه علوم انسانی - اسلامی به زبان ماشین است. در برنامه هفتم توسعه، مکرر به هوشمندسازی اشاره شده است. سؤال آیا این هوش قرار است، به‌جای انسان تصمیم بگیرد و پیشنهاد دهد؟ اگر داشته‌های‌مان در حوزه اقتصاد هوشمند شد، دیگر اقتصاددان حوزوی که اکنون می‌تواند بر لایه‌های حکمرانی معمول تجویزشده از غرب، تأثیرگذار داشته باشد، در صورت هوشمند شدن، دیگر قادر به چنین کاری نخواهد بود. در حکمرانی هوشمندسازی دامنه نفوذ برای نخبگان علوم انسانی وجود ندارد. ۳یا ۴ سال پیش رو، مقطع حساسی است. اگر نتوانیم داشته‌های خود را در حوزه علوم انسانی به الگوریتم تبدیل کنیم، الگوریتم‌هایی که سوگیری دارند، جایگزین خواهند شد.