مقصد عرفه نائل شدن به مقام فناست
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم ترخان مدیر گروه تخصصی علوم انسانی و قرآنی پژوهشگاه در گفت‌وگویی با گرامی‌داشت روز عرفه، با اشاره به روایاتی در این خصوص، اظهار کرد: امام سجاد(ع) خطاب به سائلی که در روز عرفه از مردم درخواست کمک مالی می‌کرد، فرمودند: وای بر تو! امروز، روزی نیست که شما از مردم طلب مساعدت کنید و کمک بخواهید؛ امروز روزی است که فضل الهی گسترده است و در روز عرفه امید است که فیض و فضل خدا شامل حال بچه‌هایی که در شکم مادر هم هستند، بشود؛ یعنی بچه‌هایی که این امکان برایشان فراهم نیست تا آن‌طوری که ما می‌توانیم درخواست و دعا کنیم، طلب و درخواستی داشته باشند؛ پس چرا از خدا درخواست نمی‌کنید و از خدا روی‌گردان هستید و از مردم درخواست کمک دارید.
وی با اشاره به روایتی دیگر بیان کرد: در این روایت آمده است: اگر کسی در ماه رمضان که ماه آمرزش گناهان است، بخشوده نشود، با حضور در عرفات و درک روز عرفه گناهانش بخشوده می‌شود. این روایت در حقیقت می‌خواهد اهمیت ماه رمضان و جایگاه عرفات و روز عرفه را بیان نماید؛ همچنین در روایت دیگری آمده است: خدا به زائران امام حسین(ع) در عرفه، بیش از حاجیان که در عرفات هستند، توجه دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین ترخان عنوان کرد: در واقع روایاتی که داریم نشان گر این است خدا به بندگانش در روز عرفه لطف ویژه‌ای دارد و این لطفِ ویژه نسبت به زائران امام حسین(ع) دو صد چندان است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی و قرآنی پژوهشگاه در خصوص فلسفه عرفات و مشعر و مِنی نیز خاطرنشان کرد: عرفات، روز شناخت است؛ یعنی انسان در عرفات به شناخت می‌رسد. یکی از احتمالات آن است که عرفات از ماده عرف به‌معنای شناخت باشد. روز نهم ذی‌الحجه می‌روید در عرفات تا شناخت پیدا کنید؛ خودتان را بشناسید: «مَنْ عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ»؛ اینکه شما چه کسی هستی و از کجا آمده‌ای و آمدنت از بهر چه بوده است.
وی گفت: در واقع در عرفه در خودت و آینده‌ات و مقصدت و وجود خود تأمل می‌کنی تا به شناخت برسی، موانع حرکت و دشمنت را می‌شناسی، سپس باید در مشعر بیایی؛ مشعر جایی است که انسان به شعور خواهد رسید. این مرحله بالاتری است؛ جایی که باید برای مقابله با دشمنت اقدامی انجام دهی.
حجت‌الاسلام والمسلمین ترخان افزود: ما در دنیا رهزنان و دشمنانی داریم که نمی‌گذارند، به مقصد برسیم و اینجا، جایی است که باید تصمیم بگیریم و مبارزه کنیم تا این دشمنان را از سر راه برداریم و باید خود را تجهیز کنیم.
وی بیان کرد: لذا به ما گفته‌اند: از مشعر سنگ جمع کنید؛ سنگ‌هایی را که باید در روز عید قربان در منی به شیطان زده شود، در مشعر جمع می‌کنیم و فردای عرفه در دهم ذی‌الحجه روز عید قربان چند کار مهم باید انجام بگیرد که یکی سنگ زدن به شیطان است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی و قرآنی پژوهشگاه عنوان کرد: در اینجا هدف و نقطه اساسی، آن است که انسان با دشمن بیرون و درون مقابله می‌کند. بزرگترین دشمن، خود نفس است: «انّ اعدی عدوّک نفسک الّتی بین جنبیک»؛ هم با دشمن بیرونی و هم با آن منیت خودمان که بزرگترین دشمن است، مبارزه می‌کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین ترخان اظهار کرد: انسان با منیت خودش نیز باید مبارزه کند و خود را باید بشکند. اینجا راهش این است که تعلقات خود را فدا کنید و این با کاری اتفاق افتاد که حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) انجام دادند و وقتی موضوع ذبح اسماعیل پیش آمد و آن‌ها آن را پذیرفتند، گفته شد: «قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا»؛ خوابت را تحقق دادی [و فرمان پروردگارت را اجرا کردی] و آنگاه فرمود: «وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ». در واقع در این حادثه، تعلقات حضرت ابراهیم(ع) قربانی شد. قربانی گوسفند نماد چنین چیزی است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی و قرآنی پژوهشگاه گفت: پس در عرفات به شناخت می‌رسید و در مشعر سنگ جمع می‌کنید و تصمیم می‌گیرید که آن را به شیطان بزنید و در منی آن اتفاق مهم می‌افتد؛ یعنی آن هدف و مقصد و غایت این است که هم با شیطان بیرون و هم با شیطان درون مبارزه کنید و خروجی آن این می‌شود که به مقام فنا می‌رسید و تعلقات خود را قربانی می‌کنید و شیطان را از خودتان، ناامید می‌کنید و این طرحی است که خدا برای عرفات و مشعر و منا ریخته است.
وی افزود: کاری که امام حسین(ع) کرد، همین طرحی بود که در سرزمین عرفات و مشعر و منا ریخته شد؛ در واقع آن چیزی که باید قربانی می‌شد، تعلقات بود؛ اینکه انسان خودش را نبیند و با شیطان بیرون مبارزه کند و امام حسین(ع) همین کار را انجام داد.
حجت‌الاسلام والمسلمین ترخان عنوان کرد: بسیاری از مفسران شیعه مانند فیض کاشانی و مجلسی و دیگران براساس روایتی که در عیون اخبارالرضا(ع) وارد شده، این ذبح عظیم را امام حسین(ع) دانستند و گفتند: این ذبح عظیم، امام حسین(ع) است که از ذریه حضرت ابراهیم(ع) بوده و این، همان قربانی عظیم است.
وی اظهار کرد: اقبال می‌گوید: اجمال در قضیه ابراهیم و اسماعیل(ع) روی داده؛ اما تفصیل آن در کربلا اتفاق افتاده است و امام حسین(ع) توانسته، تفصیل این طرح را در کربلا پیاده کند. آن‌حضرت خودش، فرزندان، همسر و بستگان را ندید و خود را فدا کرد.
عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه تصریح کرد: [اگر به این مسأله دقت کنیم]، آن وقت متوجه خواهیم شد که معنای روایتی که می‌فرماید: خداوند به زائران امام حسین(ع) در روز عرفه بیش از حاجیانی که در عرفات هستند توجه دارد، چیست؛ چون حرکت امام حسین(ع) نماد اعلای کاری است که در عرفات و مشعر و منی اتفاق افتاد. امام حسین(ع)، هم با دشمن بیرون یعنی یزید و طاغوت زمان مقابله کرد و هم با دشمن درون و خود را ندید و فدا کرد و به مقام فنا رسید و این مقصد عرفه است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی و قرآنی پژوهشگاه بیان کرد: این همان هدفی است که عرفه نقطه عزیمت و شروع آن می‌شود؛ یعنی برای مقابله با نفس از عرفه باید شروع کرد. باید این شناخت استمرار یابد و به شعور برسد و به مبارزه با شیطان و به مقام فنا برسد که این امر در کربلا اتفاق افتاد. از این جهت می‌توانیم حادثه کربلا را تجسم عینی حادثه‌ای تلقی کنیم که در آن زمان برای حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) اتفاق افتاد.
وی با اشاره به روایتی دیگر بیان کرد: در این روایت آمده است: اگر کسی در ماه رمضان که ماه آمرزش گناهان است، بخشوده نشود، با حضور در عرفات و درک روز عرفه گناهانش بخشوده می‌شود. این روایت در حقیقت می‌خواهد اهمیت ماه رمضان و جایگاه عرفات و روز عرفه را بیان نماید؛ همچنین در روایت دیگری آمده است: خدا به زائران امام حسین(ع) در عرفه، بیش از حاجیان که در عرفات هستند، توجه دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین ترخان عنوان کرد: در واقع روایاتی که داریم نشان گر این است خدا به بندگانش در روز عرفه لطف ویژه‌ای دارد و این لطفِ ویژه نسبت به زائران امام حسین(ع) دو صد چندان است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی و قرآنی پژوهشگاه در خصوص فلسفه عرفات و مشعر و مِنی نیز خاطرنشان کرد: عرفات، روز شناخت است؛ یعنی انسان در عرفات به شناخت می‌رسد. یکی از احتمالات آن است که عرفات از ماده عرف به‌معنای شناخت باشد. روز نهم ذی‌الحجه می‌روید در عرفات تا شناخت پیدا کنید؛ خودتان را بشناسید: «مَنْ عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ»؛ اینکه شما چه کسی هستی و از کجا آمده‌ای و آمدنت از بهر چه بوده است.
وی گفت: در واقع در عرفه در خودت و آینده‌ات و مقصدت و وجود خود تأمل می‌کنی تا به شناخت برسی، موانع حرکت و دشمنت را می‌شناسی، سپس باید در مشعر بیایی؛ مشعر جایی است که انسان به شعور خواهد رسید. این مرحله بالاتری است؛ جایی که باید برای مقابله با دشمنت اقدامی انجام دهی.
حجت‌الاسلام والمسلمین ترخان افزود: ما در دنیا رهزنان و دشمنانی داریم که نمی‌گذارند، به مقصد برسیم و اینجا، جایی است که باید تصمیم بگیریم و مبارزه کنیم تا این دشمنان را از سر راه برداریم و باید خود را تجهیز کنیم.
وی بیان کرد: لذا به ما گفته‌اند: از مشعر سنگ جمع کنید؛ سنگ‌هایی را که باید در روز عید قربان در منی به شیطان زده شود، در مشعر جمع می‌کنیم و فردای عرفه در دهم ذی‌الحجه روز عید قربان چند کار مهم باید انجام بگیرد که یکی سنگ زدن به شیطان است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی و قرآنی پژوهشگاه عنوان کرد: در اینجا هدف و نقطه اساسی، آن است که انسان با دشمن بیرون و درون مقابله می‌کند. بزرگترین دشمن، خود نفس است: «انّ اعدی عدوّک نفسک الّتی بین جنبیک»؛ هم با دشمن بیرونی و هم با آن منیت خودمان که بزرگترین دشمن است، مبارزه می‌کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین ترخان اظهار کرد: انسان با منیت خودش نیز باید مبارزه کند و خود را باید بشکند. اینجا راهش این است که تعلقات خود را فدا کنید و این با کاری اتفاق افتاد که حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) انجام دادند و وقتی موضوع ذبح اسماعیل پیش آمد و آن‌ها آن را پذیرفتند، گفته شد: «قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا»؛ خوابت را تحقق دادی [و فرمان پروردگارت را اجرا کردی] و آنگاه فرمود: «وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ». در واقع در این حادثه، تعلقات حضرت ابراهیم(ع) قربانی شد. قربانی گوسفند نماد چنین چیزی است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی و قرآنی پژوهشگاه گفت: پس در عرفات به شناخت می‌رسید و در مشعر سنگ جمع می‌کنید و تصمیم می‌گیرید که آن را به شیطان بزنید و در منی آن اتفاق مهم می‌افتد؛ یعنی آن هدف و مقصد و غایت این است که هم با شیطان بیرون و هم با شیطان درون مبارزه کنید و خروجی آن این می‌شود که به مقام فنا می‌رسید و تعلقات خود را قربانی می‌کنید و شیطان را از خودتان، ناامید می‌کنید و این طرحی است که خدا برای عرفات و مشعر و منا ریخته است.
وی افزود: کاری که امام حسین(ع) کرد، همین طرحی بود که در سرزمین عرفات و مشعر و منا ریخته شد؛ در واقع آن چیزی که باید قربانی می‌شد، تعلقات بود؛ اینکه انسان خودش را نبیند و با شیطان بیرون مبارزه کند و امام حسین(ع) همین کار را انجام داد.
حجت‌الاسلام والمسلمین ترخان عنوان کرد: بسیاری از مفسران شیعه مانند فیض کاشانی و مجلسی و دیگران براساس روایتی که در عیون اخبارالرضا(ع) وارد شده، این ذبح عظیم را امام حسین(ع) دانستند و گفتند: این ذبح عظیم، امام حسین(ع) است که از ذریه حضرت ابراهیم(ع) بوده و این، همان قربانی عظیم است.
وی اظهار کرد: اقبال می‌گوید: اجمال در قضیه ابراهیم و اسماعیل(ع) روی داده؛ اما تفصیل آن در کربلا اتفاق افتاده است و امام حسین(ع) توانسته، تفصیل این طرح را در کربلا پیاده کند. آن‌حضرت خودش، فرزندان، همسر و بستگان را ندید و خود را فدا کرد.
عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه تصریح کرد: [اگر به این مسأله دقت کنیم]، آن وقت متوجه خواهیم شد که معنای روایتی که می‌فرماید: خداوند به زائران امام حسین(ع) در روز عرفه بیش از حاجیانی که در عرفات هستند توجه دارد، چیست؛ چون حرکت امام حسین(ع) نماد اعلای کاری است که در عرفات و مشعر و منی اتفاق افتاد. امام حسین(ع)، هم با دشمن بیرون یعنی یزید و طاغوت زمان مقابله کرد و هم با دشمن درون و خود را ندید و فدا کرد و به مقام فنا رسید و این مقصد عرفه است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی و قرآنی پژوهشگاه بیان کرد: این همان هدفی است که عرفه نقطه عزیمت و شروع آن می‌شود؛ یعنی برای مقابله با نفس از عرفه باید شروع کرد. باید این شناخت استمرار یابد و به شعور برسد و به مبارزه با شیطان و به مقام فنا برسد که این امر در کربلا اتفاق افتاد. از این جهت می‌توانیم حادثه کربلا را تجسم عینی حادثه‌ای تلقی کنیم که در آن زمان برای حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) اتفاق افتاد.