حجت‌الاسلام والمسلمین حامد معرفت بررسی کرد
نقش آیت‌الله معرفت(ره) در علوم قرآن سده اخیر حوزه علمیه قم
نشست «شخصیت‌های برجسته حوزه علمیه قم در علوم قرآن سده اخیر؛ آیت‌الله معرفت» از سلسله نشست‌های یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حامد معرفت در این نشست عنوان کرد: مرحوم آیت‌الله معرفت در کربلا متولد شد و همراه پدرشان در کربلا ساکن بودند؛ البته پدر ایشان متولد اصفهان بود؛ اما برای کسب علم و ادامه تحصیل به حوزه علمیه کربلا رفت و در آنجا از علما و واعظین مشهور کربلا بود.
وی افزود: مرحوم آیت‌الله معرفت در کربلا به تحصیل پرداخت. سپس برای تکمیل تحصیلات به حوزه علمیه نجف مهاجرت کرد و از علمای برجسته نجف اشرف مثل حضرت آیت‌الله خویی و امام خمینی(قد) بهره‌مند شد. زمانی که صدام بعثی، دستور اخراج ایرانی‌ها از عراق را می‌دهد، آیت‌الله معرفت نیز به ایران مهاجرت می‌کند و در شهر مقدس قم ساکن می‌شود؛ درحالی‌که سایر خواهران و برادرانش در تهران ساکن شدند.
حجت‌الاسلام معرفت اضافه کرد: آیت‌الله معرفت پیش از این در قم سکونت نداشت؛ اما به‌خاطر وجود مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه(ع) و حوزه علمیه آینده‌داری که تازه تأسیس شده بود و می‌توانست محل مناسبی برای کسانی که می‌خواهند اتفاقات نو رقم بزنند باشد، قم را برای سکونت انتخاب کرد.
وی درباره چگونگی ورود آیت‌الله معرفت(ره) به حوزه پژوهش‌های قرآنی گفت: ایشان در مجله اجوبة المسائل الدینیه با مرحوم آیت‌الله شهرستانی پدر حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی که الآن نماینده حضرت آیت‌الله سیستانی است، همکاری داشت. این مجله به سؤال‌های دینی که از سراسر دنیا به نجف اشرف می‌آمد، پاسخ می‌داد. در یکی از این سؤالات پرسیده شده بود که آیا ترجمه قرآن، می‌تواند جایگزین قرآن در نماز شود؟
فرزند آیت‌الله معرفت ادامه داد: زمانی که ایشان وارد بحث می‌شود، می‌بیند که در این زمینه علما و دانشمندان اهل سنت چند کتاب دارند و پژوهش‌های مفصلی را انجام داده‌اند؛ اما در میان شیعیان در این زمینه ما پژوهش مفصلی نداریم و فقط چند فتوا وجود دارد و به‌صورت استنباطی، استدلالی و تفصیلی این مسئله مورد واکاوی قرار نگرفته است.
وی اظهار کرد: این امر انگیزه‌ای برای او می‌شود که در مسائل علوم قرآنی پژوهش کند و در این راستا، مجموعه «التمهید» را نگارش می‌کند که نگارش آن، ۳۰ سال زمان می‌برد؛ البته شروع این کار در نجف بود؛ اما نگارش، تکمیل، ویراستاری و چاپش در حوزه علمیه قم رقم خورد.
حجت‌الاسلام معرفت بیان کرد: آیت‌الله معرفت، بعد از ورود به حوزه علمیه قم، علاوه بر فعالیت در عرصه فقه و اصول، بحث‌های تفسیر و علوم قرآنی را هم پیگیری و شاگردان زیادی را تربیت می‌کند و کرسی رسمی بحث‌های علوم قرآنی را در حوزه علمیه قم دایر می‌کند؛ البته این به‌معنای این نیست که پیش از آن، این کرسی‌ها نبوده است؛ بلکه قبل از آن، بحث‌های تفسیری و علوم قرآنی رونق زیادی نداشته است.
تأثیرات آیت‌الله معرفت در علوم قرآنی
عرصه اول: پژوهشی و تولید محتوا
وی تأکید کرد: آیت‌الله معرفت با تلاش‌هایی که می‌کند، تا حد زیادی به‌ویژه در عرصه علوم قرآنی، این رونق و نشاط را به مباحث علوم قرآنی می‌دهد و نتیجه سه یا چهار دهه‌ای که در حوزه علمیه قم بود، کتاب تمهید می‌شود که حتی در مقایسه با آثار مشابهی که در میان اهل سنت وجود دارد، تفصیل بیشتر و استدلال‌های جامع‌تری دارد؛ زیرا آیت‌الله معرفت، یک فقیه اصولی بوده است و از این امر، در علوم قرآنی به‌نحو احسن استفاده می‌کرد
حجت‌الاسلام معرفت یادآور شد: در عرصه تفسیر افرادی مثل علامه طباطبایی(ره) و آیت‌الله جوادی آملی، تلاش‌های بسیار ارزشمندی کردند؛ اما در عرصه علوم قرآنی خلأ داشتیم که با محوریت آیت‌الله معرفت این مسئله شکل گرفت؛ به‌گونه‌ای که الآن در حوزه علمیه قم، شاهدیم که بحث علوم قرآنی و دانش‌های مربوط به قرآن و تفسیر، بسیار پیشرفت کرده است.
عرصه دوم: تربیت شاگردان
وی با تأکید بر رشد مراکز و محتوا‌های تولید‌شده در عرصه علوم قرآنی، گفت: یکی دیگر از زمینه‌هایی که آیت‌الله معرفت در آن تأثیرگذار بود، تأسیس مراکز مختلف در عرصه علوم قرآنی است که به‌صورت آکادمیک، به پژوهش پرداخته و یا طلاب را تربیت می‌کنند.
عرصه سوم: تأثیرگذاری در تأسیس مراکز علوم قرآنی
حجت‌الاسلام معرفت ادامه داد: یکی از ارکان اولین مرکز تفسیر و علوم قرآنی که به‌همت آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی تأسیس شد، دارالقرآنی که در مدرسه آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(ره) شکل گرفت یا سایر مراکز پژوهشی در این عرصه و حتی رشته علوم قرآنی و تفسیر در دانشگاه‌ها ورود کرد، آیت‌الله معرفت بود.
وی با اشاره به اینکه آیت‌الله معرفت با تولید متون و آثار پژوهشی، پرورش پژوهشگران و طلاب متخصص و همکاری در تأسیس مراکز علمی قرآنی و تفسیری، توانستند یک اتفاق بسیار مبارک را در حوزه علمیه رقم بزند، گفت: البته در حوزه علمیه قم بستر برای این امر مناسب بوده است؛ زیرا اگر بستر مناسب نبود به طور طبیعی این اتفاق رقم نمی‌خورد یا حداقل به این عظمت اتفاق نمی‌افتاد؛ زیرا باید بستر علمی و حریت علمی وجود داشته باشد تا فردی بتواند، حرف‌های جدیدی بزند.
حجت‌الاسلام معرفت بیان کرد: آیت‌الله معرفت بسیار آزاداندیش بود و گاهی دیدگاه‌هایی داشت که شاید قول‌های مشهور آنها را قبول نداشته باشند؛ ولی این مجال به وی داده شد و جامعه مدرسین نیز، آثارش را منتشر کرد.
وی یادآور شد: بستر مناسب، دغدغه و نگرانی برای حل مسئله و حمایت مرجعیت و حوزه علمیه، سبب این تحول و پیشرفت در عرصه علوم قرآنی شد.
حجت‌الاسلام معرفت، با بیان اینکه پیروزی انقلاب اسلامی نیز، تأثیر زیادی در رونق عرصه‌های علمی و پژوهشی در حوزه علمیه داشت، اضافه کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، حمایت‌های مادی و معنوی از حوزه علمیه صورت گرفت و بسترسازی‌های زیادی رقم خورد.
ویژگی‌های نگارش‌های آیت‌الله معرفت(ره) مسئله‌محوری
وی بیان کرد: اولین ویژگی قلم آیت‌الله معرفت مسئله‌محوری است؛ یعنی اینکه علم را به‌خاطر اینکه صرفاً علم هست، دنبال نمی‌کرد؛ بلکه به دنبال این بود که مشکلات و خلأهایی را که در جامعه بود، پر کند و منحصر به فرد بودن آثارشان نیز، بیانگر همین امر است.
توجه به ترویج مکتب اهل‌بیت(ع)
حجت‌الاسلام معرفت افزود: مکتب اهل‌بیت(ع) در اندیشه آیت‌الله معرفت، جایگاه ویژه‌ای دارد و همه آثارش به‌نوعی معطوف به ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) است و شاید جدی‌تر از ترویج مکتب اهل‌بیت(ع)، نشان دادن جایگاه اهل‌بیت(ع) در حقیقت جهان علم و عرصه‌های قرآنی و تفسیری است.
وی ادامه داد: آیت‌الله معرفت می‌گفت: وقتی به آثاری که دانشمندان اهل سنت در زمینه‌های تفسیری علوم قرآنی نوشتند نگاه می‌کنیم، به‌گونه‌ای مطالب مطرح شده است که اگر مثلاً علی‌بن ابی‌طالب(ع) را حذف کنید، اتفاق خاصی نمی‌افتد. درحالی‌که واقعیت این‌گونه نیست و اگر امیرالمؤمنین علی‌بن ابی‌طالب(ع) نبود، واقعاً دچار مشکل می‌شد و بسیاری از مسائل علوم قرآنی و تفسیری و حتی اصل حفظ قرآن هم، دچار آسیب می‌شد؛ به‌همین خاطر آیت‌الله معرفت، کتابش را برای احیای نام علی‌بن ابی‌طالب(ع) می‌نویسد.
این پژوهشگر با بیان اینکه نقش اهل‌بیت(ع) در عرصه تفسیر و علوم قرآنی، راهبری و راهبردی است، تصریح کرد: مسائل مختلفی مانند اینکه چگونه قرآن را به جامعه امروزی وارد کنیم تا مشکلات امروزی ما را بتواند حل کند، در روایات اهل‌بیت(ع) وجود دارد.
آزاداندیشی و نواندیشی
وی با اشاره به آزاداندیشی و نواندیشی در آثار آیت‌الله معرفت، اظهار کرد: کمتر مسئله‌ای هست که آیت‌الله معرفت وارد شده، صرفاً یک نقل قول کرده و از آن عبور کرده باشد. آیت‌الله معرفت در موضوعات خودشان نیز، نظر می‌داد و اگر هم می‌خواست نظر مشهور را تأیید کند، برای آن استدلال می‌آورد تا آن نظر تقویت شود.
حجت‌الاسلام معرفت ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌های آثار ایشان حتی در مباحث فقهی، این است که گاهی با نظرات مشهور مخالفت می‌کند و برای آن استدلال می‌آورد و بدیهی است که فردی که نظر جدیدی را می‌آورد، ممکن است گاهی اشتباه کند و حتی از نظر خودش برگردد و این، برای یک آزاداندیش و نواندیش طبیعی است.
وی عنوان کرد: یکی از شاگردان آیت‌الله معرفت در خاطره‌ای می‌گفت که روزی ایشان نظریه‌ای داشتند که خلاف نظر مشهور بود و من که شاگرد ایشان بودم، ذوق کردم و در دانشگاه هنر تهران آن را مطرح کردم و با خوشحالی به آیت‌الله معرفت گفتم که من نظریه شما را در آنجا مطرح کردم؛ اما ایشان گفت که چرا این کار را کردی. من این مسئله را گفتم که تو رد کنی.
حجت‌الاسلام معرفت تصریح کرد: از این خاطره چند نکته می‌توان برداشت کرد؛ اول اینکه او جرأت وارد شدن به عرصه‌های جدید را داشته است؛ حتی با وجود اینکه ممکن بوده، آن فرضیه رد شود و دوم اینکه در مرحله‌ای که فرضیه هست، ما نباید این را به‌صورت علنی و به‌عنوان یک دستاورد ثابت‌شده مطرح کنیم و فعلاً در جامعه علمی باید مورد گفت‌وگو قرار بگیرد و زمانی که فرضیه تبدیل به نظریه ثابت شد، می‌توانیم در جوامع خارج از حوزه علمیه مطرح کنیم.
وی اضافه کرد: نکته دیگر این است که آیت‌الله معرفت نظریه‌پردازی می‌کند تا شاگردانش را در جامعه علمی به واکنش وا دارد و نظریه‌های او را مورد نقد و بررسی قرار دهند؛ نه اینکه هرچه را او می‌گوید، تأیید کنند.
اندیشه‌های تقریبی آیت‌الله معرفت(ره)
حجت‌الاسلام معرفت، با اشاره به اندیشه تقریبی در آثار آیت‌الله معرفت(ره) گفت: ایشان در آثارش تلاش می‌کرد که اختلافات میان مذاهب مختلف اسلامی را به حداقل برساند و قلم تند یا اندیشه‌های متعصبانه نداشتند و به‌صورت علمی بحث می‌کرد؛ البته تقریب به این معنا نیست که نظر حق را کنار بگذاریم و نظر دیگران را بگیریم.
وی گفت: آثار آیت‌الله معرفت، با اینکه در حوزه علمیه قم یعنی مهد تشیع نگاشته شده است؛ اما اگر شما در مصر، لبنان و کشورهای عربی سنی مطرح کنید، دچار دل‌زدگی نمی‌شوند و می‌پذیرند. شاید در نهایت نظر ایشان را نپذیرند؛ اما به‌عنوان اینکه یک پژوهشگر منصف بیان می‌کند، می‌پذیرند.
حجت‌الاسلام معرفت یادآور شد: آیت‌الله معرفت بعد از کسب علم در حوزه نجف و کربلا به قم مهاجرت می‌کند؛ زیرا قم را بستر مناسبی برای ترویج مباحث علوم قرآنی می‌بیند و همین‌طور هم می‌شود و شکوفایی آثار آیت‌الله معرفت در این بستر رقم می‌خورد؛ به‌طوری‌که حوزه علمیه قم، به‌ویژه در دوره بعد از انقلاب، تبدیل به پایگاه اصلی برای علوم قرآنی می‌شود؛ به‌گونه‌ای که هر پژوهش در هر جای دنیا می‌خواهد، در این زمینه‌ها صورت بگیرد، ناگزیر است که به حوزه علمیه قم مراجعت کند و نادیده گرفتن آن، نقص پژوهشی برای کارشان است.
وی افزود: مرحوم آیت‌الله معرفت در کربلا به تحصیل پرداخت. سپس برای تکمیل تحصیلات به حوزه علمیه نجف مهاجرت کرد و از علمای برجسته نجف اشرف مثل حضرت آیت‌الله خویی و امام خمینی(قد) بهره‌مند شد. زمانی که صدام بعثی، دستور اخراج ایرانی‌ها از عراق را می‌دهد، آیت‌الله معرفت نیز به ایران مهاجرت می‌کند و در شهر مقدس قم ساکن می‌شود؛ درحالی‌که سایر خواهران و برادرانش در تهران ساکن شدند.
حجت‌الاسلام معرفت اضافه کرد: آیت‌الله معرفت پیش از این در قم سکونت نداشت؛ اما به‌خاطر وجود مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه(ع) و حوزه علمیه آینده‌داری که تازه تأسیس شده بود و می‌توانست محل مناسبی برای کسانی که می‌خواهند اتفاقات نو رقم بزنند باشد، قم را برای سکونت انتخاب کرد.
وی درباره چگونگی ورود آیت‌الله معرفت(ره) به حوزه پژوهش‌های قرآنی گفت: ایشان در مجله اجوبة المسائل الدینیه با مرحوم آیت‌الله شهرستانی پدر حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی که الآن نماینده حضرت آیت‌الله سیستانی است، همکاری داشت. این مجله به سؤال‌های دینی که از سراسر دنیا به نجف اشرف می‌آمد، پاسخ می‌داد. در یکی از این سؤالات پرسیده شده بود که آیا ترجمه قرآن، می‌تواند جایگزین قرآن در نماز شود؟
فرزند آیت‌الله معرفت ادامه داد: زمانی که ایشان وارد بحث می‌شود، می‌بیند که در این زمینه علما و دانشمندان اهل سنت چند کتاب دارند و پژوهش‌های مفصلی را انجام داده‌اند؛ اما در میان شیعیان در این زمینه ما پژوهش مفصلی نداریم و فقط چند فتوا وجود دارد و به‌صورت استنباطی، استدلالی و تفصیلی این مسئله مورد واکاوی قرار نگرفته است.
وی اظهار کرد: این امر انگیزه‌ای برای او می‌شود که در مسائل علوم قرآنی پژوهش کند و در این راستا، مجموعه «التمهید» را نگارش می‌کند که نگارش آن، ۳۰ سال زمان می‌برد؛ البته شروع این کار در نجف بود؛ اما نگارش، تکمیل، ویراستاری و چاپش در حوزه علمیه قم رقم خورد.
حجت‌الاسلام معرفت بیان کرد: آیت‌الله معرفت، بعد از ورود به حوزه علمیه قم، علاوه بر فعالیت در عرصه فقه و اصول، بحث‌های تفسیر و علوم قرآنی را هم پیگیری و شاگردان زیادی را تربیت می‌کند و کرسی رسمی بحث‌های علوم قرآنی را در حوزه علمیه قم دایر می‌کند؛ البته این به‌معنای این نیست که پیش از آن، این کرسی‌ها نبوده است؛ بلکه قبل از آن، بحث‌های تفسیری و علوم قرآنی رونق زیادی نداشته است.
تأثیرات آیت‌الله معرفت در علوم قرآنیعرصه اول: پژوهشی و تولید محتوا
وی تأکید کرد: آیت‌الله معرفت با تلاش‌هایی که می‌کند، تا حد زیادی به‌ویژه در عرصه علوم قرآنی، این رونق و نشاط را به مباحث علوم قرآنی می‌دهد و نتیجه سه یا چهار دهه‌ای که در حوزه علمیه قم بود، کتاب تمهید می‌شود که حتی در مقایسه با آثار مشابهی که در میان اهل سنت وجود دارد، تفصیل بیشتر و استدلال‌های جامع‌تری دارد؛ زیرا آیت‌الله معرفت، یک فقیه اصولی بوده است و از این امر، در علوم قرآنی به‌نحو احسن استفاده می‌کرد
حجت‌الاسلام معرفت یادآور شد: در عرصه تفسیر افرادی مثل علامه طباطبایی(ره) و آیت‌الله جوادی آملی، تلاش‌های بسیار ارزشمندی کردند؛ اما در عرصه علوم قرآنی خلأ داشتیم که با محوریت آیت‌الله معرفت این مسئله شکل گرفت؛ به‌گونه‌ای که الآن در حوزه علمیه قم، شاهدیم که بحث علوم قرآنی و دانش‌های مربوط به قرآن و تفسیر، بسیار پیشرفت کرده است.
عرصه دوم: تربیت شاگردان
وی با تأکید بر رشد مراکز و محتوا‌های تولید‌شده در عرصه علوم قرآنی، گفت: یکی دیگر از زمینه‌هایی که آیت‌الله معرفت در آن تأثیرگذار بود، تأسیس مراکز مختلف در عرصه علوم قرآنی است که به‌صورت آکادمیک، به پژوهش پرداخته و یا طلاب را تربیت می‌کنند.
عرصه سوم: تأثیرگذاری در تأسیس مراکز علوم قرآنی
حجت‌الاسلام معرفت ادامه داد: یکی از ارکان اولین مرکز تفسیر و علوم قرآنی که به‌همت آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی تأسیس شد، دارالقرآنی که در مدرسه آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(ره) شکل گرفت یا سایر مراکز پژوهشی در این عرصه و حتی رشته علوم قرآنی و تفسیر در دانشگاه‌ها ورود کرد، آیت‌الله معرفت بود.
وی با اشاره به اینکه آیت‌الله معرفت با تولید متون و آثار پژوهشی، پرورش پژوهشگران و طلاب متخصص و همکاری در تأسیس مراکز علمی قرآنی و تفسیری، توانستند یک اتفاق بسیار مبارک را در حوزه علمیه رقم بزند، گفت: البته در حوزه علمیه قم بستر برای این امر مناسب بوده است؛ زیرا اگر بستر مناسب نبود به طور طبیعی این اتفاق رقم نمی‌خورد یا حداقل به این عظمت اتفاق نمی‌افتاد؛ زیرا باید بستر علمی و حریت علمی وجود داشته باشد تا فردی بتواند، حرف‌های جدیدی بزند.
حجت‌الاسلام معرفت بیان کرد: آیت‌الله معرفت بسیار آزاداندیش بود و گاهی دیدگاه‌هایی داشت که شاید قول‌های مشهور آنها را قبول نداشته باشند؛ ولی این مجال به وی داده شد و جامعه مدرسین نیز، آثارش را منتشر کرد.
وی یادآور شد: بستر مناسب، دغدغه و نگرانی برای حل مسئله و حمایت مرجعیت و حوزه علمیه، سبب این تحول و پیشرفت در عرصه علوم قرآنی شد.
حجت‌الاسلام معرفت، با بیان اینکه پیروزی انقلاب اسلامی نیز، تأثیر زیادی در رونق عرصه‌های علمی و پژوهشی در حوزه علمیه داشت، اضافه کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، حمایت‌های مادی و معنوی از حوزه علمیه صورت گرفت و بسترسازی‌های زیادی رقم خورد.
ویژگی‌های نگارش‌های آیت‌الله معرفت(ره) مسئلهمحوریوی بیان کرد: اولین ویژگی قلم آیت‌الله معرفت مسئله‌محوری است؛ یعنی اینکه علم را به‌خاطر اینکه صرفاً علم هست، دنبال نمی‌کرد؛ بلکه به دنبال این بود که مشکلات و خلأهایی را که در جامعه بود، پر کند و منحصر به فرد بودن آثارشان نیز، بیانگر همین امر است.
توجه به ترویج مکتب اهل‌بیت(ع)
حجت‌الاسلام معرفت افزود: مکتب اهل‌بیت(ع) در اندیشه آیت‌الله معرفت، جایگاه ویژه‌ای دارد و همه آثارش به‌نوعی معطوف به ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) است و شاید جدی‌تر از ترویج مکتب اهل‌بیت(ع)، نشان دادن جایگاه اهل‌بیت(ع) در حقیقت جهان علم و عرصه‌های قرآنی و تفسیری است.
وی ادامه داد: آیت‌الله معرفت می‌گفت: وقتی به آثاری که دانشمندان اهل سنت در زمینه‌های تفسیری علوم قرآنی نوشتند نگاه می‌کنیم، به‌گونه‌ای مطالب مطرح شده است که اگر مثلاً علی‌بن ابی‌طالب(ع) را حذف کنید، اتفاق خاصی نمی‌افتد. درحالی‌که واقعیت این‌گونه نیست و اگر امیرالمؤمنین علی‌بن ابی‌طالب(ع) نبود، واقعاً دچار مشکل می‌شد و بسیاری از مسائل علوم قرآنی و تفسیری و حتی اصل حفظ قرآن هم، دچار آسیب می‌شد؛ به‌همین خاطر آیت‌الله معرفت، کتابش را برای احیای نام علی‌بن ابی‌طالب(ع) می‌نویسد.
این پژوهشگر با بیان اینکه نقش اهل‌بیت(ع) در عرصه تفسیر و علوم قرآنی، راهبری و راهبردی است، تصریح کرد: مسائل مختلفی مانند اینکه چگونه قرآن را به جامعه امروزی وارد کنیم تا مشکلات امروزی ما را بتواند حل کند، در روایات اهل‌بیت(ع) وجود دارد.
آزاداندیشی و نواندیشی
وی با اشاره به آزاداندیشی و نواندیشی در آثار آیت‌الله معرفت، اظهار کرد: کمتر مسئله‌ای هست که آیت‌الله معرفت وارد شده، صرفاً یک نقل قول کرده و از آن عبور کرده باشد. آیت‌الله معرفت در موضوعات خودشان نیز، نظر می‌داد و اگر هم می‌خواست نظر مشهور را تأیید کند، برای آن استدلال می‌آورد تا آن نظر تقویت شود.
حجت‌الاسلام معرفت ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌های آثار ایشان حتی در مباحث فقهی، این است که گاهی با نظرات مشهور مخالفت می‌کند و برای آن استدلال می‌آورد و بدیهی است که فردی که نظر جدیدی را می‌آورد، ممکن است گاهی اشتباه کند و حتی از نظر خودش برگردد و این، برای یک آزاداندیش و نواندیش طبیعی است.
وی عنوان کرد: یکی از شاگردان آیت‌الله معرفت در خاطره‌ای می‌گفت که روزی ایشان نظریه‌ای داشتند که خلاف نظر مشهور بود و من که شاگرد ایشان بودم، ذوق کردم و در دانشگاه هنر تهران آن را مطرح کردم و با خوشحالی به آیت‌الله معرفت گفتم که من نظریه شما را در آنجا مطرح کردم؛ اما ایشان گفت که چرا این کار را کردی. من این مسئله را گفتم که تو رد کنی.
حجت‌الاسلام معرفت تصریح کرد: از این خاطره چند نکته می‌توان برداشت کرد؛ اول اینکه او جرأت وارد شدن به عرصه‌های جدید را داشته است؛ حتی با وجود اینکه ممکن بوده، آن فرضیه رد شود و دوم اینکه در مرحله‌ای که فرضیه هست، ما نباید این را به‌صورت علنی و به‌عنوان یک دستاورد ثابت‌شده مطرح کنیم و فعلاً در جامعه علمی باید مورد گفت‌وگو قرار بگیرد و زمانی که فرضیه تبدیل به نظریه ثابت شد، می‌توانیم در جوامع خارج از حوزه علمیه مطرح کنیم.
وی اضافه کرد: نکته دیگر این است که آیت‌الله معرفت نظریه‌پردازی می‌کند تا شاگردانش را در جامعه علمی به واکنش وا دارد و نظریه‌های او را مورد نقد و بررسی قرار دهند؛ نه اینکه هرچه را او می‌گوید، تأیید کنند.
اندیشه‌های تقریبی آیت‌الله معرفت(ره)حجت‌الاسلام معرفت، با اشاره به اندیشه تقریبی در آثار آیت‌الله معرفت(ره) گفت: ایشان در آثارش تلاش می‌کرد که اختلافات میان مذاهب مختلف اسلامی را به حداقل برساند و قلم تند یا اندیشه‌های متعصبانه نداشتند و به‌صورت علمی بحث می‌کرد؛ البته تقریب به این معنا نیست که نظر حق را کنار بگذاریم و نظر دیگران را بگیریم.
وی گفت: آثار آیت‌الله معرفت، با اینکه در حوزه علمیه قم یعنی مهد تشیع نگاشته شده است؛ اما اگر شما در مصر، لبنان و کشورهای عربی سنی مطرح کنید، دچار دل‌زدگی نمی‌شوند و می‌پذیرند. شاید در نهایت نظر ایشان را نپذیرند؛ اما به‌عنوان اینکه یک پژوهشگر منصف بیان می‌کند، می‌پذیرند.
حجت‌الاسلام معرفت یادآور شد: آیت‌الله معرفت بعد از کسب علم در حوزه نجف و کربلا به قم مهاجرت می‌کند؛ زیرا قم را بستر مناسبی برای ترویج مباحث علوم قرآنی می‌بیند و همین‌طور هم می‌شود و شکوفایی آثار آیت‌الله معرفت در این بستر رقم می‌خورد؛ به‌طوری‌که حوزه علمیه قم، به‌ویژه در دوره بعد از انقلاب، تبدیل به پایگاه اصلی برای علوم قرآنی می‌شود؛ به‌گونه‌ای که هر پژوهش در هر جای دنیا می‌خواهد، در این زمینه‌ها صورت بگیرد، ناگزیر است که به حوزه علمیه قم مراجعت کند و نادیده گرفتن آن، نقص پژوهشی برای کارشان است.