در نشست علمی بررسی وضعیت سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار عنوان شد
سند ملی فرهنگ مهدویت و انتظار یک سند تاریخ‌ساز است
دومین نشست علمی بررسی وضعیت سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار، با حضور و ارائه حجج‌اسلام والمسلمین؛ کلباسی مدیر مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم، فرخ‌فال قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه کشور در امور استان‌ها و حصاری پژوهشگر عرصه مهدویت، ۱۳خرداد در مرکز تخصصی مهدویت قم برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی کلباسی مدیر مرکز تخصصی مهدویت در این نشست، به بررسی ظرفیت مراکز حوزوی جهت بسط و اجرایی شدن سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار پرداخت.
وی امامت را در نگاه شیعه از اصول دین و مهدویت را از مختصات تفکر اهل‌بیت(ع) توصیف کرد و گفت: اگرچه فرهنگ مهدویت از دیرباز در کلام و معارف شیعه مطرح بوده است؛ اما فرصتی برای اینکه در یک عرصه تحقق اجتماعی معنا پیدا بکند، کمتر حاصل شده است.
مدیر مرکز تخصصی مهدویت پرداختن به اساس‌ها و چارچوب‌های مسئله مهدویت را رسالت حوزه علمیه دانست و گفت: با توجه به اهمیت موضوع مهدویت از نگاه حساسیت و گستردگی، نیاز بود که حوزه علمیه مأخذ و راهبر این موضوع باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین کلباسی با اشاره به اینکه حتی در درون حوزه علمیه نیز، توجیه این مطلب که اساساً چرا در عرصه مهدویت نیاز به سند داریم، به تبیین نیاز دارد، گفت: در همین حوزه نگاهی داریم که می‌گوید هر پرچمی که قبل از قیام حضرت بلند شود، طاغوت است. یک نگاه دیگر می‌گوید: اصلاً جامعه باید به‌شکل و شمایل خاصی به سمت انتظار حرکت کند و همچنین نگاهی که امام زمانی را می‌خواهد که صرفاً به او توسل کند.
وی افزود: یکی از موفقیت‌های حوزه در عرصه مهدویت این بود که مؤسسات مختلف مهدوی حدوداً از ۲۰ سال پیش و قبل‌تر کنار هم آمدند و ستادی تحت عنوان فعالیت‌های مهدوی تشکیل شد تا هماهنگی‌ها میان دستگاه‌های مختلف و مؤسسات پژوهشی و تبلیغی و علمی ایجاد شود. به‌زودی به این نتیجه رسیدیم که این کار، نیاز به یک اساسنامه دارد. لذا کار به اینجا رسید که حوزه پس از حدوداً دو دهه فعالیتِ ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف به این امر برسد که باید سندی برای این کار ارائه کند و خود این سند، گواه این است که ظرفیت انجام این امر در حوزه وجود دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین کلباسی، تدوین و تصویب سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار را آغاز راه دانست و گفت: مسئولان حوزوی و غیرحوزوی و کسانی که مرتبط با این موضوع هستند، باید با جدیت بیشتری ورود کنند و مسئله را دنبال نمایند تا زمینه تحقق اهداف گسترده، وسیع و تاریخ‌ساز این سند فراهم شود.
نمی‌توان به‌صورت متفرق به قله مرتفع مهدویت رسید
حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه کشور در امور استان‌ها نیز در این نشست، به ارائه گزارشی از مراحل تدوین و تصویب سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار پرداخت و دیدگاه‌های خود را پیرامون تحقق‌بخشی مصوبات سند و برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته در این عرصه مطرح کرد.
قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه کشور در امور استان‌ها با تأکید بر اینکه نمی‌شود به‌صورت متفرق به قله مرتفع مهدویت رسید، خاطرنشان کرد: باید کار تشکیلاتی بشود و هماهنگی صورت بگیرد تا بخش‌های فرهنگی، نهادها، سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها هر کدام گوشه کار را بگیرند و مقدمات شکل‌گیری فرهنگ مهدویت و انتظار به‌گونه‌ای که زمینه حاکمیت حضرت مهدی(عج) را فراهم کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال، به ارائه گزارشی از مراحل تصویب سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار پرداخت و در این راستا افزود: در تاریخ چهارم مرداد ۱۳۹۹ در ششمین جلسه ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی، کشور در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به این نتیجه رسیدند که حوزه علمیه متولی یک تشکیلاتی باشد که مباحث مهدویت را از صفر تا صد در نظام حکمرانی اسلامی دنبال کند.
وی با اشاره به اینکه این مأموریت به مدیریت حوزه‌های علمیه کشور محول گردید، افزود: بلافاصله در همان روزها از سوی مدیریت حوزه‌های علمیه به مرکز مطالعات راهبردی حوزه و روحانیت به‌عنوان یک مأموریت سپرده شد و این مرکز به‌همراه یک جمع ۳۰ نفره از پژوهشگران و صاحب‌نظران و شخصیت‌های حقیقی و حقوقی متکفل کار مهدویت جمع شدند و با یک مشاوره گسترده با ۵۰ نفر از شخصیت‌های علمی، پیش‌نویس سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت را تدوین کردند.
قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه در امور استان‌ها افزود: پس از اینکه سند آماده شد، در جلسه ۸۸۱ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ به تصویب رسید و با امضای سید شهیدان خدمت شهید رئیسی به مدیریت حوزه و ۲۱ نهاد و وزارتخانه‌ای که باید به‌عنوان اعضای ستاد بررسی و اجرای سند انجام وظیفه کنند، ابلاغ گردید.
حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال در توضیح چارچوب و تشکیلات سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار نیز، گفت: همان‌طور که در این سند و خصوصاً در بخش پنجم، ششم و هفتم بیان شده است، ریاست این ستاد بر عهده مدیر حوزه‌های علمیه یا قائم‌مقام اوست. دبیر ستاد تولیت مسجد جمکران است و دبیرخانه ستاد نیز در مسجد جمکران تشکیل خواهد شد.
وی افزود: پس از آنکه مدیریت حوزه‌های علمیه، قائم‌مقام را موظف به مقدمات تشکیل ستاد کرد، چندین جلسه برگزار شد که در جلسه دوم، آئین‌نامه اجرایی این سند توسط مرکز مطالعات راهبردی حوزه و روحانیت و شخصیت‌های علمی آماده گردید و همچنین اعضای ستاد که معاونان وزرا و نمایندگان شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و سازمان‌ها و چند نفر از شخصیت‌های حقیقی و علمی بودند، مشخص شدند.
حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال، سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار را یک سند جامع دانست که ممکن است، مانند هر سند دیگری به‌مرور زمان و تجارب اجرایی و برنامه‌ریزی قوی‌تر و کامل‌تر شود.
قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه در پایان اظهار امیدواری کرد: با اهتمام همه سازمان‌هایی که از نگاه حقوقی عضو ستاد راهبری سند فرهنگ مهدویت و انتظار هستند، در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد تشکیل جلسات ستاد و همچنین اجرای عملیاتی گسترده آن در سطح حوزه‌های علمیه و سراسر کشور باشیم.
تراز سند فرهنگ مهدویت و انتظار باید از تمامی اسناد ملی فراتر باشد
حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر حصاری، محقق و پژوهشگر مهدویت نیز در این نشست، سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار را یک سند کارگشا و پیش‌برنده دانست و گفت: نکات خوب و قوی و موضع‌گیری‌ها و جهت‌گیری‌های خوبی در این سند است که اگر پیگیری و عملیاتی شود، یک شتاب چند ده‌برابری در گسترش فرهنگ مهدویت در ساحت عمومی جامعه به وجود خواهد آمد.
این محقق و پژوهشگر حوزوی، با اشاره به اینکه سند فوق یک‌سری مشکلات ساختاری در درون خود دارد که پیش‌برندگیِ آن را کند می‌کند، افزود: مهم‌ترین آنها این است که این سند به‌عنوان یک سند راهبردی تعریف نشده است و یک سند توسعه است و این در حالی است که در داخل سند، بندهایی وجود دارد که مصرح بر یک حرکت راهبردی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین حصاری، با اشاره به اینکه جایگاهی که برای سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار تعریف شده، ذیل سند مهندسی فرهنگی است و مناسب فرهنگ مهدویت نیست، افزود: مهدویت با باورمندی که ما به آن داریم، می‌بایست به نقطه‌ای برسد که اگر قرار است، بر حکمرانی دینی سایه بیندازد، باید بر همه اسناد ملی ما سیطره داشته باشد و به‌عبارت دیگر، تراز آن از همه سندهای ملی که برای اصلاح حکمرانی و تقویت بنیادهای دینی در ساختارهای اجتماعی تبیین می‌شود، فراتر باشد.
این محقق و پژوهشگر عرصه مهدویت خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم هدف غایی که برای سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار تعریف شده است محقق شود، باید این سند جایگاه مهیمن بودن خود بر تمام ساختارهای اجتماعی و حکومتی کشور را داشته باشد.
وی با اشاره به جهانی بودن نظام اسلامی گفت: آنچه که ما در عرصه تئوریک و نظری به گفت‌وگو می‌گیریم، باید قابل تفهیم در سطح جهانی بشود و آن را به‌گونه‌ای بیان کنیم که بتوانیم، در این رقابت‌ها اندیشه اسلامی را به موفقیت برسانیم و پذیرایی در افکار عمومی جهان را ایجاد کنیم.
این محقق و پژوهشگر عرصه مهدویت خاطرنشان کرد: بر این اساس، برای تبدیل آموزه‌های مهدوی به یک رفتار ایدئولوژیک و مرامی از یک سو و تبدیل به یک رفتار حکمرانی و عملیاتی و اجرایی برای معرفی نظام حکمرانی دینی از سوی دیگر، ما شدیداً محتاج دکترین مهدویت هستیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین حصاری افزود: این یک سند بزرگ است که می‌توانیم، از آن سایر اسناد ملی و عملیاتی را برای همه دستگاه‌های عملیاتی و اجرایی کشور استخراج کنیم.
وی نزدیک‌ترین نقطه به چشمه معارف مهدوی را حوزه دانست و گفت: حوزه علمیه در این سند به‌درستی مأمور اجرای سند شده است؛ اما ساختار ستاد راهبری سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت، باید تعریف شود که ساختار آن با ساختار مدیریتی تفاوت دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حصاری، با اشاره به لزوم وجود یک ستاد راهبری برای اجرای سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار، افزود: ستاد راهبری ذیل مرکز مدیریت حوزه شکل می‌گیرد و شورایی که یش‌بینی شده، در کنار دست آن ستاد قرار می‌گیرد. در این صورت دو نتیجه می‌دهد: اول اینکه آنچه را که از این سند مهیای اجرا و عملیات می‌دانیم، متناسب با دستگاه‌ها می‌توان با ابعاد گسترده‌تری به پیش برد، بدون اینکه به مانع اساسی برخورد کند. دوم آنکه هرآنچه از کارهای مطالعاتی و تدوین اسناد تفصیلی و راهبردی علمیاتی انجام شود، حاکم بر تمام فعالیت‌هایی می‌گردد که باید عملیاتی شوند و آن‌چنان در سطوح تصمیم‌گیران باور ایجاد خواهد کرد و راه خود را باز خواهد کرد که پیش‌برندگی کار را به آن سطحی که این سند باید برسد، خواهد رساند.
وی امامت را در نگاه شیعه از اصول دین و مهدویت را از مختصات تفکر اهل‌بیت(ع) توصیف کرد و گفت: اگرچه فرهنگ مهدویت از دیرباز در کلام و معارف شیعه مطرح بوده است؛ اما فرصتی برای اینکه در یک عرصه تحقق اجتماعی معنا پیدا بکند، کمتر حاصل شده است.
مدیر مرکز تخصصی مهدویت پرداختن به اساس‌ها و چارچوب‌های مسئله مهدویت را رسالت حوزه علمیه دانست و گفت: با توجه به اهمیت موضوع مهدویت از نگاه حساسیت و گستردگی، نیاز بود که حوزه علمیه مأخذ و راهبر این موضوع باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین کلباسی با اشاره به اینکه حتی در درون حوزه علمیه نیز، توجیه این مطلب که اساساً چرا در عرصه مهدویت نیاز به سند داریم، به تبیین نیاز دارد، گفت: در همین حوزه نگاهی داریم که می‌گوید هر پرچمی که قبل از قیام حضرت بلند شود، طاغوت است. یک نگاه دیگر می‌گوید: اصلاً جامعه باید به‌شکل و شمایل خاصی به سمت انتظار حرکت کند و همچنین نگاهی که امام زمانی را می‌خواهد که صرفاً به او توسل کند.
وی افزود: یکی از موفقیت‌های حوزه در عرصه مهدویت این بود که مؤسسات مختلف مهدوی حدوداً از ۲۰ سال پیش و قبل‌تر کنار هم آمدند و ستادی تحت عنوان فعالیت‌های مهدوی تشکیل شد تا هماهنگی‌ها میان دستگاه‌های مختلف و مؤسسات پژوهشی و تبلیغی و علمی ایجاد شود. به‌زودی به این نتیجه رسیدیم که این کار، نیاز به یک اساسنامه دارد. لذا کار به اینجا رسید که حوزه پس از حدوداً دو دهه فعالیتِ ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف به این امر برسد که باید سندی برای این کار ارائه کند و خود این سند، گواه این است که ظرفیت انجام این امر در حوزه وجود دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین کلباسی، تدوین و تصویب سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار را آغاز راه دانست و گفت: مسئولان حوزوی و غیرحوزوی و کسانی که مرتبط با این موضوع هستند، باید با جدیت بیشتری ورود کنند و مسئله را دنبال نمایند تا زمینه تحقق اهداف گسترده، وسیع و تاریخ‌ساز این سند فراهم شود.
نمی‌توان به‌صورت متفرق به قله مرتفع مهدویت رسید
حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه کشور در امور استان‌ها نیز در این نشست، به ارائه گزارشی از مراحل تدوین و تصویب سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار پرداخت و دیدگاه‌های خود را پیرامون تحقق‌بخشی مصوبات سند و برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته در این عرصه مطرح کرد.
قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه کشور در امور استان‌ها با تأکید بر اینکه نمی‌شود به‌صورت متفرق به قله مرتفع مهدویت رسید، خاطرنشان کرد: باید کار تشکیلاتی بشود و هماهنگی صورت بگیرد تا بخش‌های فرهنگی، نهادها، سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها هر کدام گوشه کار را بگیرند و مقدمات شکل‌گیری فرهنگ مهدویت و انتظار به‌گونه‌ای که زمینه حاکمیت حضرت مهدی(عج) را فراهم کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال، به ارائه گزارشی از مراحل تصویب سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار پرداخت و در این راستا افزود: در تاریخ چهارم مرداد ۱۳۹۹ در ششمین جلسه ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی، کشور در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به این نتیجه رسیدند که حوزه علمیه متولی یک تشکیلاتی باشد که مباحث مهدویت را از صفر تا صد در نظام حکمرانی اسلامی دنبال کند.
وی با اشاره به اینکه این مأموریت به مدیریت حوزه‌های علمیه کشور محول گردید، افزود: بلافاصله در همان روزها از سوی مدیریت حوزه‌های علمیه به مرکز مطالعات راهبردی حوزه و روحانیت به‌عنوان یک مأموریت سپرده شد و این مرکز به‌همراه یک جمع ۳۰ نفره از پژوهشگران و صاحب‌نظران و شخصیت‌های حقیقی و حقوقی متکفل کار مهدویت جمع شدند و با یک مشاوره گسترده با ۵۰ نفر از شخصیت‌های علمی، پیش‌نویس سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت را تدوین کردند.
قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه در امور استان‌ها افزود: پس از اینکه سند آماده شد، در جلسه ۸۸۱ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ به تصویب رسید و با امضای سید شهیدان خدمت شهید رئیسی به مدیریت حوزه و ۲۱ نهاد و وزارتخانه‌ای که باید به‌عنوان اعضای ستاد بررسی و اجرای سند انجام وظیفه کنند، ابلاغ گردید.
حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال در توضیح چارچوب و تشکیلات سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار نیز، گفت: همان‌طور که در این سند و خصوصاً در بخش پنجم، ششم و هفتم بیان شده است، ریاست این ستاد بر عهده مدیر حوزه‌های علمیه یا قائم‌مقام اوست. دبیر ستاد تولیت مسجد جمکران است و دبیرخانه ستاد نیز در مسجد جمکران تشکیل خواهد شد.
وی افزود: پس از آنکه مدیریت حوزه‌های علمیه، قائم‌مقام را موظف به مقدمات تشکیل ستاد کرد، چندین جلسه برگزار شد که در جلسه دوم، آئین‌نامه اجرایی این سند توسط مرکز مطالعات راهبردی حوزه و روحانیت و شخصیت‌های علمی آماده گردید و همچنین اعضای ستاد که معاونان وزرا و نمایندگان شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و سازمان‌ها و چند نفر از شخصیت‌های حقیقی و علمی بودند، مشخص شدند.
حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال، سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار را یک سند جامع دانست که ممکن است، مانند هر سند دیگری به‌مرور زمان و تجارب اجرایی و برنامه‌ریزی قوی‌تر و کامل‌تر شود.
قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه در پایان اظهار امیدواری کرد: با اهتمام همه سازمان‌هایی که از نگاه حقوقی عضو ستاد راهبری سند فرهنگ مهدویت و انتظار هستند، در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد تشکیل جلسات ستاد و همچنین اجرای عملیاتی گسترده آن در سطح حوزه‌های علمیه و سراسر کشور باشیم.
تراز سند فرهنگ مهدویت و انتظار باید از تمامی اسناد ملی فراتر باشد
حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر حصاری، محقق و پژوهشگر مهدویت نیز در این نشست، سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار را یک سند کارگشا و پیش‌برنده دانست و گفت: نکات خوب و قوی و موضع‌گیری‌ها و جهت‌گیری‌های خوبی در این سند است که اگر پیگیری و عملیاتی شود، یک شتاب چند ده‌برابری در گسترش فرهنگ مهدویت در ساحت عمومی جامعه به وجود خواهد آمد.
این محقق و پژوهشگر حوزوی، با اشاره به اینکه سند فوق یک‌سری مشکلات ساختاری در درون خود دارد که پیش‌برندگیِ آن را کند می‌کند، افزود: مهم‌ترین آنها این است که این سند به‌عنوان یک سند راهبردی تعریف نشده است و یک سند توسعه است و این در حالی است که در داخل سند، بندهایی وجود دارد که مصرح بر یک حرکت راهبردی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین حصاری، با اشاره به اینکه جایگاهی که برای سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار تعریف شده، ذیل سند مهندسی فرهنگی است و مناسب فرهنگ مهدویت نیست، افزود: مهدویت با باورمندی که ما به آن داریم، می‌بایست به نقطه‌ای برسد که اگر قرار است، بر حکمرانی دینی سایه بیندازد، باید بر همه اسناد ملی ما سیطره داشته باشد و به‌عبارت دیگر، تراز آن از همه سندهای ملی که برای اصلاح حکمرانی و تقویت بنیادهای دینی در ساختارهای اجتماعی تبیین می‌شود، فراتر باشد.
این محقق و پژوهشگر عرصه مهدویت خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم هدف غایی که برای سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار تعریف شده است محقق شود، باید این سند جایگاه مهیمن بودن خود بر تمام ساختارهای اجتماعی و حکومتی کشور را داشته باشد.
وی با اشاره به جهانی بودن نظام اسلامی گفت: آنچه که ما در عرصه تئوریک و نظری به گفت‌وگو می‌گیریم، باید قابل تفهیم در سطح جهانی بشود و آن را به‌گونه‌ای بیان کنیم که بتوانیم، در این رقابت‌ها اندیشه اسلامی را به موفقیت برسانیم و پذیرایی در افکار عمومی جهان را ایجاد کنیم.
این محقق و پژوهشگر عرصه مهدویت خاطرنشان کرد: بر این اساس، برای تبدیل آموزه‌های مهدوی به یک رفتار ایدئولوژیک و مرامی از یک سو و تبدیل به یک رفتار حکمرانی و عملیاتی و اجرایی برای معرفی نظام حکمرانی دینی از سوی دیگر، ما شدیداً محتاج دکترین مهدویت هستیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین حصاری افزود: این یک سند بزرگ است که می‌توانیم، از آن سایر اسناد ملی و عملیاتی را برای همه دستگاه‌های عملیاتی و اجرایی کشور استخراج کنیم.
وی نزدیک‌ترین نقطه به چشمه معارف مهدوی را حوزه دانست و گفت: حوزه علمیه در این سند به‌درستی مأمور اجرای سند شده است؛ اما ساختار ستاد راهبری سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت، باید تعریف شود که ساختار آن با ساختار مدیریتی تفاوت دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حصاری، با اشاره به لزوم وجود یک ستاد راهبری برای اجرای سند ملی توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار، افزود: ستاد راهبری ذیل مرکز مدیریت حوزه شکل می‌گیرد و شورایی که یش‌بینی شده، در کنار دست آن ستاد قرار می‌گیرد. در این صورت دو نتیجه می‌دهد: اول اینکه آنچه را که از این سند مهیای اجرا و عملیات می‌دانیم، متناسب با دستگاه‌ها می‌توان با ابعاد گسترده‌تری به پیش برد، بدون اینکه به مانع اساسی برخورد کند. دوم آنکه هرآنچه از کارهای مطالعاتی و تدوین اسناد تفصیلی و راهبردی علمیاتی انجام شود، حاکم بر تمام فعالیت‌هایی می‌گردد که باید عملیاتی شوند و آن‌چنان در سطوح تصمیم‌گیران باور ایجاد خواهد کرد و راه خود را باز خواهد کرد که پیش‌برندگی کار را به آن سطحی که این سند باید برسد، خواهد رساند.