عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران بررسی کرد
تأثیر حوزه علمیه قم بر دانشگاه تهران در گسترش رشته‌های دینی
در نشست «تأثیر حوزه علمیه قم بر دانشگاه تهران در گسترش رشته‌های دینی» مطرح شد: این تصور مبنی بر اینکه حوزه علمیه قم صد‌ساله است، اشتباه است؛ زیرا عمری هزارساله دارد و در دوران معاصر، آیت‌الله عبدالکریم حائری (مؤسس)، آیت‌الله بروجردی و علامه طباطبایی(قد) احیاگر مباحث علمی جدید مانند تفسیر و کلام بودند.
به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام و‌المسلمین مسلم محمدی، در نشست «تأثیر حوزه علمیه قم بر دانشگاه تهران در گسترش رشته‌های دینی» از سلسله نشست‌های یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم، عنوان کرد: در این نشست ارتباط دو سامانه دانشگاه (آکادمیک) و مراکز علمی دینی یعنی حوزه‌های علمیه را مورد بررسی قرار می‌دهیم که برای بررسی این موضوع، نیاز به یک نگاه ملی و دینی است.
وی با بیان اینکه به‌عنوان یک ایرانی مسلمان در هر دو دارای افتخارات هستیم، افزود: از قرن سوم، چهار مدرسه علمیه قم را داشتیم و دانشمندانی مانند شیخ صدوق(قد) رئیس این مدرسه بوده‌اند و افرادی مثل شیخ کلینی(قد) از این مدرسه فارغ‌التحصیل شده‌اند و مهم‌ترین کتب اربعه از طرف همین دانشمندان مدرسه حوزه علمیه قم تولید شده است.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران، با اشاره به پیشینه علم و مراکز علمی و دینی در ایران، اظهار کرد: حوزه علمیه اول و دوم داریم و این تصور مبنی بر اینکه حوزه علمیه قم، صد‌ساله است، اشتباه است؛ زیرا عمری هزارساله دارد و در دوران معاصر آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری (مؤسس)، آیت‌الله بروجردی و علامه طباطبایی(قد) در این حوزه احیاگر مباحث علمی جدید مانند تفسیر و کلام بودند.
وی ادامه داد: برخی بیان می‌کنند، رضاخان بنیان‌گذار دانشگاه در ایران بوده است؛ اما واقعیت امر این‌گونه نیست؛ زیرا اولین‌بار در زمان صفویه، مباحث علمی روز وارد ایران شده است؛ البته به‌صورت خیلی علمی و دقیق نبوده است و بعد به‌صورت رسمی‌تر نخستین‌بار در زمان قاجار بود که دارالفنون در تهران توسط میرزا تقی‌خان امیرکبیر(قد) با رشته‌های متعدد داروسازی، طب، جراحی، توپخانه، پیاده‌نظام، سواره‌نظام، معدن و... تأسیس شد.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران، با اشاره به اینکه در سال ۱۳۰۷ دکتر محمود حسابی، طرحی را به دکتر علی‌اصغر حکمت می‌دهد و در سال ۱۳۱۳ دانشگاه تهران تأسیس می‌شود، بیان کرد: قبل از تأسیس دانشگاه تهران، چندین دانشکده مانند دانشکده پزشکی، دانشکده فلاحت در کرج و دانشکده حقوق وابسته به وزارت عدلیه بوده است و دانشگاه تهران، این دانشکده‌ها را تجمیع کرده است.
وی اضافه کرد: اگر به‌طور دقیق بخواهیم بررسی کنیم، تأسیس دانشگاه محدود به دوران پهلوی نمی‌شود؛ مثلاً دانشگاه خوارزمی در سال ۱۲۹۷ یعنی ۱۵ سال قبل از دوران پهلوی وجود داشته است؛ اگرچه تحت عنوان دانشگاه نبوده است یا مثلاً مدرسه عالی طب، سال‌ها پیش از روی کار آمدن رضاشاه با دو رشته نسوان (زنان) و چشم‌پزشکی بوده است.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمدی در رابطه با ارتباط حوزه علمیه و دانشگاه، گفت: تأثیر علمیه قم بر دانشگاه قبل از جمهوری اسلامی ایران بوده است و حوزه علمیه، بر گسترش مباحث دینی، فرهنگ دینی و علوم دینی بر دانشگاه تأثیر داشته است و دانشگاه‌های متعددی تأثیر گرفته بودند.
وی افزود: در سال ۱۳۱۳ در مدرسه عالی سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری(قد)) دانشکده معقول و منقول با سه رشته ادبیات عرب، علوم معقول و علوم منقول افتتاح شد که فراز و فرودهایی داشت و بعد از پنج‌سال فعالیت تعطیل می‌شود و در سال ۱۳۲۱ در فرهنگستان دوباره آغاز به‌کار می‌کند و در سال ۱۳۴۴ به دانشکده الهیات معارف اسلامی تغییر نام می‌دهد و در سال ۱۳۵۷ به ساختمان فعلی یعنی خیابان شهید مطهری، تقاطع خیابان شهید مفتح در تهران انتقال پیدا می‌کند.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی دانشگاه فارابی دانشگاه تهران، در رابطه با ابعاد تأثیرگذاری این دانشکده و حوزه علمیه بر یکدیگر بیان کرد: این دانشکده هم از لحاظ افراد نامدار و بزرگی که از حوزه علمیه قم در این دانشکده استاد بودند و کرسی تدریس داشتند و هم، از نظر افرادی که هم طلبه بودند و هم در این دانشکده درس خواندند، تأثیر داشته است که معروف‌ترین و مهم‌ترین آنها شهید مطهری(قد) است که برای تحقق اهداف دینی، مذهبی و فرهنگی با پشتوانه علمی بسیار قوی و با دید بسیار عالی نسبت به آینده انسان و زمان‌شناسی، وارد دانشگاه تهران می‌شود و اقدامات فراوانی می‌کنند.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمدی، با بیان اینکه آیت‌الله شهید محمد مفتح(قد) نیز، از دیگر اساتیدی بود که سالروز شهادتش، روز وحدت حوزه و دانشگاه است، اضافه کرد: دکتر محمدکاظم عصار، سید جلال‌الدین مجتبوی، ابوالقاسم گرجی، علیرضا فیض و محمد باقر نیز، از دیگر خروجی‌های حوزه علمیه قم هستند که در دانشگاه تهران، کرسی استادی داشتند.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی دانشگاه فارابی دانشگاه تهران افزود: آیت‌الله شهید بهشتی، شهید باهنر و شهید نواب صفوی(ره) نیز از کسانی بودند که از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شدند.
وی با تأکید بر اینکه بعد از انقلاب اسلامی، یک تحول کمی و کیفی در دانشگاه الهیات رخ داد، گفت: قبل از انقلاب، رشته‌های بسیار محدودی وجود داشت؛ اما بعد از انقلاب در دانشکده الهیات و دانشگاه تهران، رشته‌های بسیار متنوعی ایجاد شد و افراد توانمندی از حوزه علمیه قم، برای تدریس در درس‌های عمومی و تخصصی معارف اسلامی به دانشگاه تهران می‌روند.
وی عنوان کرد: دانشکده معارف و اندیشه اسلامی نیز، بعد از انقلاب اسلامی تشکیل شد که مخصوص تربیت استاد برای دروس پنجگانه معارف اسلامی؛ یعنی رشته‌های تاریخ، متون، انقلاب اسلامی، مبانی نظری و اخلاق در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری است.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمدی تصریح کرد: دانشکده الهیات و معارف اسلامی برای رشته‌های تخصصی مانند فلسفه، منطق، کلام، عرفان و... است؛ اما دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، فقط برای همین پنج‌رشته با رویکرد مدرّس است.
وی بیان کرد: دانشکده الهیات و معارف اسلام با رویکرد وحدت شیعه و اهل‌سنت، رشته‌ای به‌نام آموزش فقه شافعی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری ویژه دانشجویان اهل سنت دارد.
این استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران، با بیان اینکه دانشکده‌های فارابی دانشگاه تهران نمود و بروز بیشتری حتی نسبت به دانشگاه تهران در ارتباط با حوزه علمیه قم دارند، گفت: در سال ۱۳۴۹، مرکز دانشگاهی با عنوان مدرسه عالی امور قضایی و اداری در قم تأسیس می‌شود. این دانشگاه به‌همت دکتر محمدحسین ضیایی بیگدلی که دانش-آموخته حوزه علمیه قم بوده است، تأسیس می‌شود.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران ادامه داد: این دانشگاه نماد موفق از ارتباط حوزه علمیه با دانشگاه است که در دانشکده الهیات آن، رشته‌های متنوعی مثل تفسیر، شیعه‌شناسی، فلسفه اسلامی، فلسفه غرب، علوم قرآن، ادبیات عرب و... وجود دارد که اساتید آن، فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه قم هستند.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمدی، با بیان اینکه یکی دیگر از ارتباطات حوزه علمیه و دانشگاه تهران، ارتباط علامه طباطبایی و پروفسور هانری کُربَن است، اضافه کرد: علامه طباطبایی(قد) یکی از سرآمدان و بزرگان حوزه علمیه قم است و هانری کُربَن که در سال ۱۳۳۷ در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران تدریس می‌کرده است، با علامه طباطبایی دیدار می‌کند و این دیدارها ادامه پیدا می‌کند که نتیجه دیدارها دو کتاب شیعه و رسالت تشیع در دنیای امروز می‌شود.
وی اظهار کرد: فرزند علامه طباطبایی(قد) نقل می‌کند که پدرم معتقد بود که پرفسور شیعه شده است؛ ولی بنا بر ملاحظاتی اعلام نمی‌کند و پروفسور سیدحسین نصر هم نقل می‌کند: روابط خیلی خوبی با هانری کُربَن داشتم و مرتب با هم جمکران می‌رفتیم و هانری کُربَن همیشه می‌گفت: ما شیعیان.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران تأکید کرد: یکی از تأثیرات ارتباط حوزه با دانشگاه تهران به‌صورت مشخص و معین، ارتباط علامه طباطبایی با هانری کُربَن است که هانری کُربَن خدمات بزرگی به شیعه کرد. تصور غربی‌ها قبل از هانری کُربَن از جهان اسلام، فقط جهان اهل سنت بود؛ ولی با ایشان تشیع هم معرفی شد.
وی با بیان اینکه به‌عنوان یک ایرانی مسلمان در هر دو دارای افتخارات هستیم، افزود: از قرن سوم، چهار مدرسه علمیه قم را داشتیم و دانشمندانی مانند شیخ صدوق(قد) رئیس این مدرسه بوده‌اند و افرادی مثل شیخ کلینی(قد) از این مدرسه فارغ‌التحصیل شده‌اند و مهم‌ترین کتب اربعه از طرف همین دانشمندان مدرسه حوزه علمیه قم تولید شده است.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران، با اشاره به پیشینه علم و مراکز علمی و دینی در ایران، اظهار کرد: حوزه علمیه اول و دوم داریم و این تصور مبنی بر اینکه حوزه علمیه قم، صد‌ساله است، اشتباه است؛ زیرا عمری هزارساله دارد و در دوران معاصر آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری (مؤسس)، آیت‌الله بروجردی و علامه طباطبایی(قد) در این حوزه احیاگر مباحث علمی جدید مانند تفسیر و کلام بودند.
وی ادامه داد: برخی بیان می‌کنند، رضاخان بنیان‌گذار دانشگاه در ایران بوده است؛ اما واقعیت امر این‌گونه نیست؛ زیرا اولین‌بار در زمان صفویه، مباحث علمی روز وارد ایران شده است؛ البته به‌صورت خیلی علمی و دقیق نبوده است و بعد به‌صورت رسمی‌تر نخستین‌بار در زمان قاجار بود که دارالفنون در تهران توسط میرزا تقی‌خان امیرکبیر(قد) با رشته‌های متعدد داروسازی، طب، جراحی، توپخانه، پیاده‌نظام، سواره‌نظام، معدن و... تأسیس شد.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران، با اشاره به اینکه در سال ۱۳۰۷ دکتر محمود حسابی، طرحی را به دکتر علی‌اصغر حکمت می‌دهد و در سال ۱۳۱۳ دانشگاه تهران تأسیس می‌شود، بیان کرد: قبل از تأسیس دانشگاه تهران، چندین دانشکده مانند دانشکده پزشکی، دانشکده فلاحت در کرج و دانشکده حقوق وابسته به وزارت عدلیه بوده است و دانشگاه تهران، این دانشکده‌ها را تجمیع کرده است.
وی اضافه کرد: اگر به‌طور دقیق بخواهیم بررسی کنیم، تأسیس دانشگاه محدود به دوران پهلوی نمی‌شود؛ مثلاً دانشگاه خوارزمی در سال ۱۲۹۷ یعنی ۱۵ سال قبل از دوران پهلوی وجود داشته است؛ اگرچه تحت عنوان دانشگاه نبوده است یا مثلاً مدرسه عالی طب، سال‌ها پیش از روی کار آمدن رضاشاه با دو رشته نسوان (زنان) و چشم‌پزشکی بوده است.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمدی در رابطه با ارتباط حوزه علمیه و دانشگاه، گفت: تأثیر علمیه قم بر دانشگاه قبل از جمهوری اسلامی ایران بوده است و حوزه علمیه، بر گسترش مباحث دینی، فرهنگ دینی و علوم دینی بر دانشگاه تأثیر داشته است و دانشگاه‌های متعددی تأثیر گرفته بودند.
وی افزود: در سال ۱۳۱۳ در مدرسه عالی سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری(قد)) دانشکده معقول و منقول با سه رشته ادبیات عرب، علوم معقول و علوم منقول افتتاح شد که فراز و فرودهایی داشت و بعد از پنج‌سال فعالیت تعطیل می‌شود و در سال ۱۳۲۱ در فرهنگستان دوباره آغاز به‌کار می‌کند و در سال ۱۳۴۴ به دانشکده الهیات معارف اسلامی تغییر نام می‌دهد و در سال ۱۳۵۷ به ساختمان فعلی یعنی خیابان شهید مطهری، تقاطع خیابان شهید مفتح در تهران انتقال پیدا می‌کند.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی دانشگاه فارابی دانشگاه تهران، در رابطه با ابعاد تأثیرگذاری این دانشکده و حوزه علمیه بر یکدیگر بیان کرد: این دانشکده هم از لحاظ افراد نامدار و بزرگی که از حوزه علمیه قم در این دانشکده استاد بودند و کرسی تدریس داشتند و هم، از نظر افرادی که هم طلبه بودند و هم در این دانشکده درس خواندند، تأثیر داشته است که معروف‌ترین و مهم‌ترین آنها شهید مطهری(قد) است که برای تحقق اهداف دینی، مذهبی و فرهنگی با پشتوانه علمی بسیار قوی و با دید بسیار عالی نسبت به آینده انسان و زمان‌شناسی، وارد دانشگاه تهران می‌شود و اقدامات فراوانی می‌کنند.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمدی، با بیان اینکه آیت‌الله شهید محمد مفتح(قد) نیز، از دیگر اساتیدی بود که سالروز شهادتش، روز وحدت حوزه و دانشگاه است، اضافه کرد: دکتر محمدکاظم عصار، سید جلال‌الدین مجتبوی، ابوالقاسم گرجی، علیرضا فیض و محمد باقر نیز، از دیگر خروجی‌های حوزه علمیه قم هستند که در دانشگاه تهران، کرسی استادی داشتند.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی دانشگاه فارابی دانشگاه تهران افزود: آیت‌الله شهید بهشتی، شهید باهنر و شهید نواب صفوی(ره) نیز از کسانی بودند که از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شدند.
وی با تأکید بر اینکه بعد از انقلاب اسلامی، یک تحول کمی و کیفی در دانشگاه الهیات رخ داد، گفت: قبل از انقلاب، رشته‌های بسیار محدودی وجود داشت؛ اما بعد از انقلاب در دانشکده الهیات و دانشگاه تهران، رشته‌های بسیار متنوعی ایجاد شد و افراد توانمندی از حوزه علمیه قم، برای تدریس در درس‌های عمومی و تخصصی معارف اسلامی به دانشگاه تهران می‌روند.
وی عنوان کرد: دانشکده معارف و اندیشه اسلامی نیز، بعد از انقلاب اسلامی تشکیل شد که مخصوص تربیت استاد برای دروس پنجگانه معارف اسلامی؛ یعنی رشته‌های تاریخ، متون، انقلاب اسلامی، مبانی نظری و اخلاق در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری است.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمدی تصریح کرد: دانشکده الهیات و معارف اسلامی برای رشته‌های تخصصی مانند فلسفه، منطق، کلام، عرفان و... است؛ اما دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، فقط برای همین پنج‌رشته با رویکرد مدرّس است.
وی بیان کرد: دانشکده الهیات و معارف اسلام با رویکرد وحدت شیعه و اهل‌سنت، رشته‌ای به‌نام آموزش فقه شافعی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری ویژه دانشجویان اهل سنت دارد.
این استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران، با بیان اینکه دانشکده‌های فارابی دانشگاه تهران نمود و بروز بیشتری حتی نسبت به دانشگاه تهران در ارتباط با حوزه علمیه قم دارند، گفت: در سال ۱۳۴۹، مرکز دانشگاهی با عنوان مدرسه عالی امور قضایی و اداری در قم تأسیس می‌شود. این دانشگاه به‌همت دکتر محمدحسین ضیایی بیگدلی که دانش-آموخته حوزه علمیه قم بوده است، تأسیس می‌شود.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران ادامه داد: این دانشگاه نماد موفق از ارتباط حوزه علمیه با دانشگاه است که در دانشکده الهیات آن، رشته‌های متنوعی مثل تفسیر، شیعه‌شناسی، فلسفه اسلامی، فلسفه غرب، علوم قرآن، ادبیات عرب و... وجود دارد که اساتید آن، فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه قم هستند.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمدی، با بیان اینکه یکی دیگر از ارتباطات حوزه علمیه و دانشگاه تهران، ارتباط علامه طباطبایی و پروفسور هانری کُربَن است، اضافه کرد: علامه طباطبایی(قد) یکی از سرآمدان و بزرگان حوزه علمیه قم است و هانری کُربَن که در سال ۱۳۳۷ در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران تدریس می‌کرده است، با علامه طباطبایی دیدار می‌کند و این دیدارها ادامه پیدا می‌کند که نتیجه دیدارها دو کتاب شیعه و رسالت تشیع در دنیای امروز می‌شود.
وی اظهار کرد: فرزند علامه طباطبایی(قد) نقل می‌کند که پدرم معتقد بود که پرفسور شیعه شده است؛ ولی بنا بر ملاحظاتی اعلام نمی‌کند و پروفسور سیدحسین نصر هم نقل می‌کند: روابط خیلی خوبی با هانری کُربَن داشتم و مرتب با هم جمکران می‌رفتیم و هانری کُربَن همیشه می‌گفت: ما شیعیان.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران تأکید کرد: یکی از تأثیرات ارتباط حوزه با دانشگاه تهران به‌صورت مشخص و معین، ارتباط علامه طباطبایی با هانری کُربَن است که هانری کُربَن خدمات بزرگی به شیعه کرد. تصور غربی‌ها قبل از هانری کُربَن از جهان اسلام، فقط جهان اهل سنت بود؛ ولی با ایشان تشیع هم معرفی شد.