نشست بررسی شخصیت‌های برجسته تفسیر قرآن در سده اخیر حوزه علمیه قم
نشست «شخصیت‌های برجسته حوزه علمیه قم در تفسیر قرآن در سده اخیر؛ حضرات آیات؛ مکارم شیرازی و سبحانی» از سلسله نشست‌های یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدهادی منصوری در نشست «شخصیت‌های برجسته حوزه علمیه قم در تفسیر قرآن در سده اخیر؛ حضرات آیات؛ مکارم شیرازی و سبحانی»، عنوان کرد: با نزول وحی، قرآن محل گفت‌وگوی دانشمندان و مفسران قرار گرفت و هریک تلاش نمودند که مقصود خدا را در آیات مشخص کنند.
وی با بیان اینکه بیشترین تلاش‌های تفسیری از قرن چهاردهم به بعد و پس از پیشرفت علوم در تمامی عرصه‌ها در میان دانشمندان مسلمان به‌ویژه مفسران قرآن دیده می‌شود، گفت: از جمله مفسران این قرن، آیت‌الله مکارم شیرازی هستند که تلاش کردند، با اهتمام به قرآن و کشف عمق معارف قرآنی، گام بلندی در عرصه تبیین معارف قرآنی بردارند.
این پژوهشگر حوزوی با اشاره به نقش و تأثیر حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در تحولات مربوط به مطالعات قرآن‌پژوهی و تفسیری در سده اخیر حوزه علمیه قم، بیان کرد: حیات علمی قرآنی آیت‌الله مکارم شیرازی ابعاد مختلفی دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با اشاره به اینکه حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی بیش از صد اثر تألیف کرده است، افزود: ایشان با پیمودن مدارج عالی علمی، از جوانی به تدریس، تبلیغ و تألیف در معارف دینی پرداخته است.
وی با تأکید بر اینکه زندگی آیت‌الله مکارم شیرازی عجین با قرآن است، اضافه کرد: بخش اعظم حیات علمی ایشان را تبیین و تفسیر قرآن و طرح مسائل فقهی، اخلاقی و عقیدتی از منبع قرآن به خود اختصاص داده است و این نکته بسیار مهمی در زندگی یک مرجع تقلید است.
این پژوهشگر حوزوی ادامه داد: حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی به‌صورت فردی و گروهی به تألیف و تدوین کتاب‌های تفسیری ارزنده‌ای مثل تفسیر نمونه و تفسیر پیام قرآن (تفسیر موضوعی) پرداخته است. همچنین شاگردان بسیاری نیز در زمینه مباحث قرآنی تربیت کرده است که بسیاری از این شاگردان، آثار ماندگاری را در زمینه علوم قرآنی تولید کردند.
وی اضافه کرد: ترجمه تفسیر المیزان به زبان فارسی، بررسی رسم الخط عثمان‌طه، اخلاق در قرآن، پیغمبرشناسی از منظر قرآن که با عنوان قرآن و آخرین پیامبر است، از جمله آثار قرآنی آیت‌الله مکارم شیرازی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با اشاره به اینکه آسیب‌شناسی تفسیر، روش‌های تفسیری و تفسیر به‌رأی که یکی از ابعاد مهمی است که در تفسیر مطرح می‌شود، گفت: یکی از آثار آیت‌الله مکارم شیرازی، ناظر به بحث روش‌شناسی است که نسبت به روش‌های نادرست در تفسیر هشدار می‌دهند.
وی با اشاره به بیش از ۲۰ اثر اقتباسی از تألیفات قرآنی حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، گفت: برگزیده تفسیر نمونه از جمله آثار اقتباسی از ایشان است که توانسته، خلأ‌هایی را پر کند؛ از جمله آنها حج و حرمین شریفین در تفسیر نمونه، سلامت روح، نماز و عبادت در تفسیر نمونه، داستان‌های تفسیر نمونه برای جوانان، زن در تفسیر نمونه و... است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با اشاره به سخنرانی‌های قرآنی حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، اظهار کرد: در سخنرانی‌های آیت‌الله مکارم شیرازی، محوریت قرآن کاملاً مشهود است و در این زمینه، آثاری مانند سخنرانی ماه مبارک رمضان تولید شده است. همچنین در سال ۱۳۷۹ نیز که رهبر معظم انقلاب، شعار سال را «امیرالمؤمنین(ع)» نام‌گذاری کردند، بحث تفسیری را شروع کردند که نتیجه آن، «آیات ولایت در قرآن» شد. سوگندهای قرآنی نیز از دیگر آثار ایشان در زمینه سخنرانی‌های قرآنی در ماه رمضان است.
وی با بیان اینکه تفسیر ترتیبی در بین مفسران به دو روش تفسیر ترتیبی بر اساس مصحف و تفسیر ترتیبی بر اساس نزول تقسیم می‌شود، تصریح کرد: تفسیر ترتیبی آیت‌الله مکارم شیرازی اساس ترتیب مصحف هست؛ یعنی همان قرآنی است که در دست همه مسلمانان بوده و مورد پذیرش آنان هست.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری ادامه داد: از دیگر تمایزات آیت‌الله مکارم شیرازی این است که اقدام به تفسیر قرآن به دو روش تفسیر ترتیبی و موضوعی کرده است که نشان‌دهنده احاطه علمی و تفسیری و دغدغدمندی ایشان است.
وی گفت: تفسیر ترتیبی شاید نتوانند همه خلأها را پر کند؛ اما با تفسیر موضوعی می‌توان، هم از درون قرآن موضوعات قابل بررسی را استخراج کرد و هم می‌توان بر اساس داده‌های بیرونی، یک بحث اجتماعی یا بحث سیاسی روز را بر اساس داده‌های قرآنی تحلیل کرد.
ویژگی‌های تفسیر نمونه
ویژگی اول: انسجام ساختاری قرآن
وی در رابطه با مباحث مطرح‌شده درباره انسجام ساختاری قرآن، گفت: دو دیدگاه در رابطه با اینکه «آیا سوره‌های قرآن، نظام ساختاری دارد یا ندارد؟» وجود دارد؛ دیدگاه اول بیان می‌کند: قرآن بی‌نظم است و آن نظمی را که بشر توقع دارد، نباید از کلام خواست.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با بیان اینکه دسته دوم به سه دسته تفریطی، افراطی و معتدل تقسیم می‌شوند، افزود: عده‌ای انسجام ساختاری را قبول دارند؛ ولی آن را قلیل می‌دانند و بیان می‌کنند که آیات همجوارند یا آیات هم‌نزولند و فقط با یکدیگر ارتباط دارند. گروه دیگر بیان می‌کند که سوره یک محور و یک غرض بیشتر ندارد. برخی از افراد دیدگاه معتدل دارند که از جمله این افراد آیت‌الله مکارم شیرازی است.
وی ادامه داد: آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه، مثلاً سوره‌ای که بیش از صد آیه دارد، در چند محور خلاصه می‌کند که این کار بسیار دشوار است و نیاز به تشخیص خوب و شناخت و ارتباط‌گیری بین آیات دارد.
ویژگی دوم: تربیت و هدایت
این پژوهشگر حوزه علمیه با بیان اینکه هدف قرآن، تربیت انسان‌ها و سوق دادن آنها به سعادت است، گفت: از ویژگی‌های آثار تفسیری آیت‌الله مکارم شیرازی، توجه به بحث هدایتی و تربیتی است.
ویژگی سوم: تفسیری روزآمد با گرایش اجتماعی
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، روز آمد بودن را از دیگر ویژگی‌های تفسیر نمونه دانست و گفت: تفسیر نمونه، یکی از تفاسیری است که با گرایش اجتماعی نوشته شده است و سعی شده است، به مباحث روز مانند حقوق بشر، حکومت، نظامات سیاسی، نظامات اجتماعی و... پرداخته شود.
ویژگی چهارم: زبانی روان و دل‌نشین
وی ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌های تفسیر نمونه، زبان نوشتاری آن است که روان و دل‌نشین است و مخاطب بسیار فراوانی که دارد و مباحث ثقیل علمی را به‌صورت روان بیان کرده است.
ویژگی پنجم: توجه به مباحث علمی معتبر
این پژوهشگر حوزوی افزود: تفسیر معتبر از آیات علمی از دیگر ویژگی‌های این تفسیر است که بسیار دقیق و عالمانه و با ارائه معیارهای علمی و تکیه بر علوم قطعی نه فرضیه بیان شده است.
ویژگی ششم: احیای روش مفسران شیعه
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری بیان کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های تفسیر ایشان این است که روش مفسران شیعه را احیا کردند.
وی با بیان اینکه حضرت آیت‌الله سبحانی نیز از جمله شخصیت‌های سده اخیر حوزه علمیه است که در زمینه تفسیر قرآن اقدامات ماندگاری انجام دادند، حیات علمی ایشان را به مباحث فقه و اصول منحصر ندانست و افزود: ایشان در مباحث فلسفی و تفسیری هم ورود کرده است و آثار بسیار خوبی دارد و شاگرد آیت‌الله علامه طباطبایی(قد) بوده و در جلسات خصوصی ایشان شرکت می‌کرده است.
وی با بیان اینکه شخصیت آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله سبحانی متأثر از مفسران و صاحب‌نظران بزرگی در عرصه تفسیر مانند علامه طباطبایی و امام راحل(قد) است، افزود: آیت‌الله سبحانی آثار متعددی در عرصه‌های مختلف دارد که یکی از آنها، تفسیر منشور جاوید ( تفسیر موضوعی) است.
این پژوهشگر حوزوی گفت: آیت‌الله سبحانی ۱۵ تک‌نگاری در زمینه تفسیر ترتیبی دارند که از جمله آنها، تفسیر سوره لقمان با عنوان مربی نمونه و تفسیر سوره رعد با عنوان قرآن و اسرار آفرینش، سوره تبوک با عنوان در سرزمین تبوک، سوره منافقون با عنوان دوست‌نماها و سوره فرقان با عنوان سیمای انسان کامل در قرآن است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری بیان کرد: یکی از مهم‌ترین روش‌های تفسیری روش عقلی است که بر اساس عقل برهانی تفسیر می‌شود که در اثبات، از آیات و روایات استفاده نمی‌شود؛ بلکه فقط از برهان عقلی استفاده می‌شود و این روش، در آثار آیت‌الله سبحانی جلوه‌گر است و ایشان تفسیر سوره حدید را با عنوان قرآن و معارف عقلی با این روش تفسیر کرده است.
وی با اشاره به اینکه آیت‌الله سبحانی در زمینه تألیف آثار به زبان عربی، اهتمام دارند، اظهار کرد: مفاهیم‌القرآن (تفسیر موضوعی در ده جلد)، توحید و شرک فی القرآن‌الکریم، الامثال فی القرآن‌الکریم، تفسیر سورالمسحبات از جمله آنها است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با اشاره به اینکه ایشان حدود ۷۰ جلد کتاب اعم از تفسیر موضوعی، ترتیبی و تک‌نگاری قرآنی دارند، اضافه کرد: اولویت دادن به موضوع، از جمله ویژگی‌های تفسیر منشور جاوید است.
وی بیان کرد: ایشان در مقدمه کتاب مفاهیم‌القرآن، روش تفسیری خود را یک روش تفسیر بدیع نامیدند و نوشتند که تاکنون چنین تفسیری در میان مفسران وجود نداشته است و در مقدمه منشور جاوید هم، روش تفسیری خود را انقلابی در جهان تفسیر و ظهور چهره‌ای تازه از تفسیر عنوان کردند؛ البته در همین مقدمه علامه مجلسی(قد) را نخستین فردی می‌دانند که این روش را به کار برده است؛ اما بعد از وی، دیگر از این روش استفاده نشده است و آیت‌الله سبحانی را می‌توان جز اساتیدی نامید که احیاگر آن بودند.
این پژوهشگر حوزوی با اشاره به رویکرد و روش کلامی آیت‌الله سبحانی در تفسیر، عنوان کرد: نظم موضوعی و نظم ترتیبی آیات، از ویژگی‌های تفسیر منشور جاوید است، همچنین پرداختن به شبهات کلامی، عقلی و فلسفی، از دیگر ویژگی‌های تفسیر ایشان است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری ادامه داد: ایشان اهتمام ویژه‌ای به تفسیر قرآن به قرآن دارند؛ البته این بدان معنا نیست که روایات دیده نشده است و تفسیر عقلی نباشد. از دیگر ویژگی‌های تفسیری ایشان، یکی پرداختن به اسرائیلیات و مبارزه با آن در مباحث روایات است.
وی یادآور شد: «منیة الطالبین فی تفسیر القرآن المبین»، یکی از آثار تفسیری برجسته آیت‌الله سبحانی است که با قلمی روان و فاخر تألیف شده است که از افتخارات حوزه‌های علمیه در سده اخیر و یکی از کارهای بسیار خوب و ماندگار در عرصه تفسیر ترتیبی است.
وی با بیان اینکه بیشترین تلاش‌های تفسیری از قرن چهاردهم به بعد و پس از پیشرفت علوم در تمامی عرصه‌ها در میان دانشمندان مسلمان به‌ویژه مفسران قرآن دیده می‌شود، گفت: از جمله مفسران این قرن، آیت‌الله مکارم شیرازی هستند که تلاش کردند، با اهتمام به قرآن و کشف عمق معارف قرآنی، گام بلندی در عرصه تبیین معارف قرآنی بردارند.
این پژوهشگر حوزوی با اشاره به نقش و تأثیر حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در تحولات مربوط به مطالعات قرآن‌پژوهی و تفسیری در سده اخیر حوزه علمیه قم، بیان کرد: حیات علمی قرآنی آیت‌الله مکارم شیرازی ابعاد مختلفی دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با اشاره به اینکه حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی بیش از صد اثر تألیف کرده است، افزود: ایشان با پیمودن مدارج عالی علمی، از جوانی به تدریس، تبلیغ و تألیف در معارف دینی پرداخته است.
وی با تأکید بر اینکه زندگی آیت‌الله مکارم شیرازی عجین با قرآن است، اضافه کرد: بخش اعظم حیات علمی ایشان را تبیین و تفسیر قرآن و طرح مسائل فقهی، اخلاقی و عقیدتی از منبع قرآن به خود اختصاص داده است و این نکته بسیار مهمی در زندگی یک مرجع تقلید است.
این پژوهشگر حوزوی ادامه داد: حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی به‌صورت فردی و گروهی به تألیف و تدوین کتاب‌های تفسیری ارزنده‌ای مثل تفسیر نمونه و تفسیر پیام قرآن (تفسیر موضوعی) پرداخته است. همچنین شاگردان بسیاری نیز در زمینه مباحث قرآنی تربیت کرده است که بسیاری از این شاگردان، آثار ماندگاری را در زمینه علوم قرآنی تولید کردند.
وی اضافه کرد: ترجمه تفسیر المیزان به زبان فارسی، بررسی رسم الخط عثمان‌طه، اخلاق در قرآن، پیغمبرشناسی از منظر قرآن که با عنوان قرآن و آخرین پیامبر است، از جمله آثار قرآنی آیت‌الله مکارم شیرازی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با اشاره به اینکه آسیب‌شناسی تفسیر، روش‌های تفسیری و تفسیر به‌رأی که یکی از ابعاد مهمی است که در تفسیر مطرح می‌شود، گفت: یکی از آثار آیت‌الله مکارم شیرازی، ناظر به بحث روش‌شناسی است که نسبت به روش‌های نادرست در تفسیر هشدار می‌دهند.
وی با اشاره به بیش از ۲۰ اثر اقتباسی از تألیفات قرآنی حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، گفت: برگزیده تفسیر نمونه از جمله آثار اقتباسی از ایشان است که توانسته، خلأ‌هایی را پر کند؛ از جمله آنها حج و حرمین شریفین در تفسیر نمونه، سلامت روح، نماز و عبادت در تفسیر نمونه، داستان‌های تفسیر نمونه برای جوانان، زن در تفسیر نمونه و... است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با اشاره به سخنرانی‌های قرآنی حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، اظهار کرد: در سخنرانی‌های آیت‌الله مکارم شیرازی، محوریت قرآن کاملاً مشهود است و در این زمینه، آثاری مانند سخنرانی ماه مبارک رمضان تولید شده است. همچنین در سال ۱۳۷۹ نیز که رهبر معظم انقلاب، شعار سال را «امیرالمؤمنین(ع)» نام‌گذاری کردند، بحث تفسیری را شروع کردند که نتیجه آن، «آیات ولایت در قرآن» شد. سوگندهای قرآنی نیز از دیگر آثار ایشان در زمینه سخنرانی‌های قرآنی در ماه رمضان است.
وی با بیان اینکه تفسیر ترتیبی در بین مفسران به دو روش تفسیر ترتیبی بر اساس مصحف و تفسیر ترتیبی بر اساس نزول تقسیم می‌شود، تصریح کرد: تفسیر ترتیبی آیت‌الله مکارم شیرازی اساس ترتیب مصحف هست؛ یعنی همان قرآنی است که در دست همه مسلمانان بوده و مورد پذیرش آنان هست.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری ادامه داد: از دیگر تمایزات آیت‌الله مکارم شیرازی این است که اقدام به تفسیر قرآن به دو روش تفسیر ترتیبی و موضوعی کرده است که نشان‌دهنده احاطه علمی و تفسیری و دغدغدمندی ایشان است.
وی گفت: تفسیر ترتیبی شاید نتوانند همه خلأها را پر کند؛ اما با تفسیر موضوعی می‌توان، هم از درون قرآن موضوعات قابل بررسی را استخراج کرد و هم می‌توان بر اساس داده‌های بیرونی، یک بحث اجتماعی یا بحث سیاسی روز را بر اساس داده‌های قرآنی تحلیل کرد.
ویژگی‌های تفسیر نمونه
ویژگی اول: انسجام ساختاری قرآن
وی در رابطه با مباحث مطرح‌شده درباره انسجام ساختاری قرآن، گفت: دو دیدگاه در رابطه با اینکه «آیا سوره‌های قرآن، نظام ساختاری دارد یا ندارد؟» وجود دارد؛ دیدگاه اول بیان می‌کند: قرآن بی‌نظم است و آن نظمی را که بشر توقع دارد، نباید از کلام خواست.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با بیان اینکه دسته دوم به سه دسته تفریطی، افراطی و معتدل تقسیم می‌شوند، افزود: عده‌ای انسجام ساختاری را قبول دارند؛ ولی آن را قلیل می‌دانند و بیان می‌کنند که آیات همجوارند یا آیات هم‌نزولند و فقط با یکدیگر ارتباط دارند. گروه دیگر بیان می‌کند که سوره یک محور و یک غرض بیشتر ندارد. برخی از افراد دیدگاه معتدل دارند که از جمله این افراد آیت‌الله مکارم شیرازی است.
وی ادامه داد: آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه، مثلاً سوره‌ای که بیش از صد آیه دارد، در چند محور خلاصه می‌کند که این کار بسیار دشوار است و نیاز به تشخیص خوب و شناخت و ارتباط‌گیری بین آیات دارد.
ویژگی دوم: تربیت و هدایت
این پژوهشگر حوزه علمیه با بیان اینکه هدف قرآن، تربیت انسان‌ها و سوق دادن آنها به سعادت است، گفت: از ویژگی‌های آثار تفسیری آیت‌الله مکارم شیرازی، توجه به بحث هدایتی و تربیتی است.
ویژگی سوم: تفسیری روزآمد با گرایش اجتماعی
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، روز آمد بودن را از دیگر ویژگی‌های تفسیر نمونه دانست و گفت: تفسیر نمونه، یکی از تفاسیری است که با گرایش اجتماعی نوشته شده است و سعی شده است، به مباحث روز مانند حقوق بشر، حکومت، نظامات سیاسی، نظامات اجتماعی و... پرداخته شود.
ویژگی چهارم: زبانی روان و دل‌نشین
وی ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌های تفسیر نمونه، زبان نوشتاری آن است که روان و دل‌نشین است و مخاطب بسیار فراوانی که دارد و مباحث ثقیل علمی را به‌صورت روان بیان کرده است.
ویژگی پنجم: توجه به مباحث علمی معتبر
این پژوهشگر حوزوی افزود: تفسیر معتبر از آیات علمی از دیگر ویژگی‌های این تفسیر است که بسیار دقیق و عالمانه و با ارائه معیارهای علمی و تکیه بر علوم قطعی نه فرضیه بیان شده است.
ویژگی ششم: احیای روش مفسران شیعه
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری بیان کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های تفسیر ایشان این است که روش مفسران شیعه را احیا کردند.
وی با بیان اینکه حضرت آیت‌الله سبحانی نیز از جمله شخصیت‌های سده اخیر حوزه علمیه است که در زمینه تفسیر قرآن اقدامات ماندگاری انجام دادند، حیات علمی ایشان را به مباحث فقه و اصول منحصر ندانست و افزود: ایشان در مباحث فلسفی و تفسیری هم ورود کرده است و آثار بسیار خوبی دارد و شاگرد آیت‌الله علامه طباطبایی(قد) بوده و در جلسات خصوصی ایشان شرکت می‌کرده است.
وی با بیان اینکه شخصیت آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله سبحانی متأثر از مفسران و صاحب‌نظران بزرگی در عرصه تفسیر مانند علامه طباطبایی و امام راحل(قد) است، افزود: آیت‌الله سبحانی آثار متعددی در عرصه‌های مختلف دارد که یکی از آنها، تفسیر منشور جاوید ( تفسیر موضوعی) است.
این پژوهشگر حوزوی گفت: آیت‌الله سبحانی ۱۵ تک‌نگاری در زمینه تفسیر ترتیبی دارند که از جمله آنها، تفسیر سوره لقمان با عنوان مربی نمونه و تفسیر سوره رعد با عنوان قرآن و اسرار آفرینش، سوره تبوک با عنوان در سرزمین تبوک، سوره منافقون با عنوان دوست‌نماها و سوره فرقان با عنوان سیمای انسان کامل در قرآن است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری بیان کرد: یکی از مهم‌ترین روش‌های تفسیری روش عقلی است که بر اساس عقل برهانی تفسیر می‌شود که در اثبات، از آیات و روایات استفاده نمی‌شود؛ بلکه فقط از برهان عقلی استفاده می‌شود و این روش، در آثار آیت‌الله سبحانی جلوه‌گر است و ایشان تفسیر سوره حدید را با عنوان قرآن و معارف عقلی با این روش تفسیر کرده است.
وی با اشاره به اینکه آیت‌الله سبحانی در زمینه تألیف آثار به زبان عربی، اهتمام دارند، اظهار کرد: مفاهیم‌القرآن (تفسیر موضوعی در ده جلد)، توحید و شرک فی القرآن‌الکریم، الامثال فی القرآن‌الکریم، تفسیر سورالمسحبات از جمله آنها است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری، با اشاره به اینکه ایشان حدود ۷۰ جلد کتاب اعم از تفسیر موضوعی، ترتیبی و تک‌نگاری قرآنی دارند، اضافه کرد: اولویت دادن به موضوع، از جمله ویژگی‌های تفسیر منشور جاوید است.
وی بیان کرد: ایشان در مقدمه کتاب مفاهیم‌القرآن، روش تفسیری خود را یک روش تفسیر بدیع نامیدند و نوشتند که تاکنون چنین تفسیری در میان مفسران وجود نداشته است و در مقدمه منشور جاوید هم، روش تفسیری خود را انقلابی در جهان تفسیر و ظهور چهره‌ای تازه از تفسیر عنوان کردند؛ البته در همین مقدمه علامه مجلسی(قد) را نخستین فردی می‌دانند که این روش را به کار برده است؛ اما بعد از وی، دیگر از این روش استفاده نشده است و آیت‌الله سبحانی را می‌توان جز اساتیدی نامید که احیاگر آن بودند.
این پژوهشگر حوزوی با اشاره به رویکرد و روش کلامی آیت‌الله سبحانی در تفسیر، عنوان کرد: نظم موضوعی و نظم ترتیبی آیات، از ویژگی‌های تفسیر منشور جاوید است، همچنین پرداختن به شبهات کلامی، عقلی و فلسفی، از دیگر ویژگی‌های تفسیر ایشان است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصوری ادامه داد: ایشان اهتمام ویژه‌ای به تفسیر قرآن به قرآن دارند؛ البته این بدان معنا نیست که روایات دیده نشده است و تفسیر عقلی نباشد. از دیگر ویژگی‌های تفسیری ایشان، یکی پرداختن به اسرائیلیات و مبارزه با آن در مباحث روایات است.
وی یادآور شد: «منیة الطالبین فی تفسیر القرآن المبین»، یکی از آثار تفسیری برجسته آیت‌الله سبحانی است که با قلمی روان و فاخر تألیف شده است که از افتخارات حوزه‌های علمیه در سده اخیر و یکی از کارهای بسیار خوب و ماندگار در عرصه تفسیر ترتیبی است.