رهنمـودهای آیـت‌الله امـینـی(ره) به طلاب جوان
بنده که اکنون در سنین بالا و در انتظار مرگ هستم، دوران طلبگی را در سطوح و مقامات مختلف درک کرده‌ام و عملاً شاهد آفت‌ها و اشتباه‌کاری‌ها و احیاناً موفقیت‌هایی بوده‌ام؛ ولی هرچه بود، گذشت؛ چراکه عمر انسان با سرعت می‌گذرد و زندگی دنیوی جز خواب و خیال چیزی نیست و در پایان، جز حسرت و ندامت از گذشته یا غبطه بر کم‌کاری‌ها و فرصت‌های تضییع‌شده، چیزی در بر ندارد؛ پس چه بهتر که شما از هم‌اکنون به فکر آینده خویش باشید و آگاهانه این راه را طی کنید.
1. کسب رضایت پدر و مادر
برای انتخاب رشته علوم دینی و طلبگی، جلب رضایت پدر و مادر نیز لازم است. اگر آنها راضی بودند و اظهار تمایل کردند، چه بهتر؛ ولی اگر تنها شما تمایل داشتید و آنها اظهار مخالفت نمودند، کارتان دشوار می‌شود. در مرحله اول با زبان خوش و التماس سعی کنید، رضایت آنها را جلب کنید؛ وگرنه در این رابطه با علمای آگاه و دلسوز مشورت نمایید؛ چون اوضاع و شرایط زمان‌ها و مکان‌ها متفاوت است.
در اینجا به پدران و مادران چنین فرزندانی عرض می‌کنم، اگر فرزندتان به پذیرش رشته علوم دینی شدیداً علاقه‌مند بود، شما هم با خواسته او موافقت نمایید. یک فرزند علاقه‌مند و موفّق برای شما بهترین باقیات الصالحات خواهد بود.
2. خودسازی
استاد اخلاق
انسان همواره به استاد اخلاق نیاز دارد. در انتخاب استاد دقت کنید، کسانی را برای اخلاق انتخاب کنید که خود اهل عمل باشند تا از کردارشان پند بگیرید. با توجه به اینکه در بین افراد مدّعی اخلاق، فریب‌کارانی نیز وجود دارد، در انتخاب استاد خوب با افراد مورد اعتماد مشورت کنید و در صورت نیافتن افراد مورد اعتماد، می‌توانید از کتب اخلاقی مورد اعتماد استفاده نمایید و در همین رابطه نیز، با افراد صالح مشورت کنید.
3. حفظ قرآن
در اینکه حفظ قرآن عمل شایسته‌ای است، تردیدی نیست؛ همچنان که در برخی احادیث نسبت به آن تأکید شده است. این عمل برای برخی جوانان که سر حافظه‌ای قوی دارند، امکان‌پذیر است؛ ولی نگهداری از آن، کار دشواری است. یک حافظ قرآن در صورتی می‌تواند، از آن نگهداری کند که مرتب آن را مرور کند و چنین عملی برای یک طلبه، وقتگیر است و ممکن است، او را از انجام کارهای ضروری‌تر باز بدارد. من برای یک طلبه ترجیح می‌دهم که این اوقات را صرف کارهای ضروری‌تر مانند آشنایی با عقاید، مطالعه یک دوره کوتاه تفسیر قرآن مثل الوجیز، تفسیر اصفی از مولی محسن فیض کاشانی، تلخیص تفسیر المیزان و... نماید.
4. مطالعات متفرقه
اگرچه در زمان تحصیل، رسیدن به امور درسی و مطالعه کتب مربوطه اولویت دارد؛ ولی اگر وقت اضافی داشتید، می‌توانید به مطالعه کتب، مجلات علمی و اخلاقی بپردازید. البته با رعایت اولویت‌ها و در این رابطه هدف‌داری و مطالعات روشمند و منظم توصیه می‌شود. لازم است، خلاصه‌ای از مسائل مهم را در دفتری با آدرس دقیق آن ثبت کنید که در آینده نیز، برای‌تان مفید باشد. توصیه می‌شود، به حافظه خوب جوانی خودتان مغرور نشوید. با توجه به اینکه نظام جمهوری اسلامی ایران، یک نظام سیاسی اسلامی است و سیاست در متن آن واقع شده، هر مسلمان و به‌ویژه یک طلبه علوم دینی و دانشجو باید به‌طور اجمالی و فشرده از پیشینه، اهداف و دستاوردهای آن مطلع باشد تا بتواند، در مواقع لازم با بصیرت از آن دفاع کند؛ ولی تفصیل آن وقتگیر است و طلبه را از درس و بحث باز می‌دارد و ضرورتی ندارد؛ لذا بهتر است در این رابطه به حداقل اکتفا نماید. خواندن روزنامه‌ها و گوش دادن به همه اخبار و بحث‌های سیاسی برای یک طلبه ضرورتی ندارد. در اینجا تذکر این نکته را ضروری می‌دانم که برخی مسئولین سیاسی سعی دارند، در رسیدن به اهداف خود، از احساسات تند جوانان و به‌ویژه طلاب علوم دینی بهره بگیرند و آنان را به این سو و آن سو بکشند. سعی کنید آلت اهداف آنها واقع نشوید. بهتر است به درس و بحث خود بپردازید و دخالت در مسائل سیاسی را (که به پختگی نیاز دارد) به آینده واگذار نمایید.
5. نماز
6. ضرورت مشاوره در انتخاب علوم دینی
طلبگی مانند سایر مشاغل، مزایا و مشکلاتی دارد؛ بنابراین، کسانی که قصد ورود به این وادی را دارند، قبلاً در این رابطه با علمای دینی و طلاب سابقه‌دار و یا مراکز مشاوره حوزه و اساتید معاونت تهذیب حوزه، مشورت کنند و با مزایا و مشکلات آن آشنا شوند و با آگاهی وارد حوزه شوند. مبادا پس از چندی پشیمان شوند و ناچار به ترک تحصیل شوند یا در حال بی‌هدفی و بی‌رغبتی به کار خود ادامه دهند. به‌علاوه، لازم است، استعداد جسمانی و روانی خود را برای تحصیلات علوم دینی و انجام وظایف روحانی نیز بسنجند. اگر آمادگی نداشتند، چه بهتر که از اول وارد این وادی نشوند.
7. رشته‌های تخصصی
الف) تفسیر و علوم قرآنی
تحصیل در این رشته به‌عنوان درسی اصلی، یکی از نیازهای ضروری و ارزشمند علوم اسلامی است، نه به‌عنوان یک درس جنبی و فرعی. هریک از طلاب پس از پایان دروس سطح، در صورت تمایل می‌توانند در این رشته وارد شوند و یک دوره علوم مربوطه را فرا گیرند تا به مرحله نهایی برسند و در پایان، به‌عنوان یک مفسر قرآن و کارشناس علوم قرآنی مورد استفاده قرار گیرند؛ چنان‌که در فقه نیاز به مجتهد و متخصص و فقیه داریم، در علم تفسیر و علوم قرآن نیز، به کارشناسان مجتهد و اهل نظر نیاز داریم.
ب) فلسفه و کلام
اسلام علاوه بر اینکه در فقه و علوم مربوطه به مجتهد نیاز دارد، به کارشناسان فلسفه و کلام هم نیاز دارد. در مورد این رشته می‌توان سه شاخه: فلسفه اسلامی، فلسفه غرب و علم کلام را پیش‌بینی کرد. فارغ‌التحصلان این رشته‌ها می‌توانند، همانند مراجع تقلید در جامعه معرفی شوند و به‌همان ارزش‌ها نائل گردند و در شرایط کنونی، به پاسخگویی شبهات اعتقادی بپردازند.
ج) اخلاق و فلسفه اخلاق
این رشته نیز یکی از نیازهای عصر حاضر می‌باشد که کارشناسان آن می‌توانند، پس از کسب علم در رشته‌های مختلف اخلاق، در حل مشکلات اخلاقی جامعه، اهل نظر باشند و در کاهش آسیب‌های اجتماعی بکوشند.
د) علوم حدیث
یکی از نیازهای کنونی حوزه‌های علمیه، حدیث‌شناسی می‌باشد. حدیث‌شناسی و فهم حدیث، کار آسانی نیست و نیاز به بحث و تدریس و پرورش کارشناسی دارد.
8. آمادگی برای تبلیغ
یکی از مهمترین وظایف یک طلبه، تبلیغ دین و آموزش معارف اهل‌بیت(ع) است. پس از گذراندن دروس ادبیات، صرف، نحو، منطق و مقداری از دروس سطح فقه و اصول، مناسب است یک طلبه خود را برای تبلیغ دین و منبر رفتن آماده سازد؛ ولی با توجه به اینکه وعظ و خطابه یک هنر است و در حوزه، کمتر تدریس و تمرین می‌شود، باید خود افراد دراین باره کار کنند. توصیه می‌شود، ابتدا نیازهای جامعه را بررسی و در دفتری یادداشت نماید. آنگاه مطالب لازم در آن موضوع را از قبیل آیات، تفسیر آنها و احادیث لازم و غیره را در آن دفتر ثبت نماید و این کار را ادامه دهد؛ به‌گونه‌ای که پس از مدتی، دفتری با تعدادی سخنرانی آماده داشته باشد. در این صورت، در تبلیغ موفق می‌شود.
این عمل چند فایده دارد:
اول) خدمت به تبلیغ دین را شروع کرده و از این جهت، آرامش وجدان می‌یابد.
دوم) یک فعالیت ارزشمند است که از لحاظ روانی برایش مفید خواهد بود.
سوم) از انزوا و گوشه‌گیری بیرون می‌آید و عملاً وارد اجتماع می‌شود.
چهارم) راه درآمد مشروعی برایش به وجود می‌آید.
تأکید می‌کنم که این عمل حتی بر کسانی که قصد منبری شدن ندارند، نیز مفید و لازم است.
منبع: رهنمودهایی به طلاب و دانشجویان جوان، فصل اول
1. کسب رضایت پدر و مادر
برای انتخاب رشته علوم دینی و طلبگی، جلب رضایت پدر و مادر نیز لازم است. اگر آنها راضی بودند و اظهار تمایل کردند، چه بهتر؛ ولی اگر تنها شما تمایل داشتید و آنها اظهار مخالفت نمودند، کارتان دشوار می‌شود. در مرحله اول با زبان خوش و التماس سعی کنید، رضایت آنها را جلب کنید؛ وگرنه در این رابطه با علمای آگاه و دلسوز مشورت نمایید؛ چون اوضاع و شرایط زمان‌ها و مکان‌ها متفاوت است.
در اینجا به پدران و مادران چنین فرزندانی عرض می‌کنم، اگر فرزندتان به پذیرش رشته علوم دینی شدیداً علاقه‌مند بود، شما هم با خواسته او موافقت نمایید. یک فرزند علاقه‌مند و موفّق برای شما بهترین باقیات الصالحات خواهد بود.
2. خودسازی
استاد اخلاق
انسان همواره به استاد اخلاق نیاز دارد. در انتخاب استاد دقت کنید، کسانی را برای اخلاق انتخاب کنید که خود اهل عمل باشند تا از کردارشان پند بگیرید. با توجه به اینکه در بین افراد مدّعی اخلاق، فریب‌کارانی نیز وجود دارد، در انتخاب استاد خوب با افراد مورد اعتماد مشورت کنید و در صورت نیافتن افراد مورد اعتماد، می‌توانید از کتب اخلاقی مورد اعتماد استفاده نمایید و در همین رابطه نیز، با افراد صالح مشورت کنید.
3. حفظ قرآن
در اینکه حفظ قرآن عمل شایسته‌ای است، تردیدی نیست؛ همچنان که در برخی احادیث نسبت به آن تأکید شده است. این عمل برای برخی جوانان که سر حافظه‌ای قوی دارند، امکان‌پذیر است؛ ولی نگهداری از آن، کار دشواری است. یک حافظ قرآن در صورتی می‌تواند، از آن نگهداری کند که مرتب آن را مرور کند و چنین عملی برای یک طلبه، وقتگیر است و ممکن است، او را از انجام کارهای ضروری‌تر باز بدارد. من برای یک طلبه ترجیح می‌دهم که این اوقات را صرف کارهای ضروری‌تر مانند آشنایی با عقاید، مطالعه یک دوره کوتاه تفسیر قرآن مثل الوجیز، تفسیر اصفی از مولی محسن فیض کاشانی، تلخیص تفسیر المیزان و... نماید.
4. مطالعات متفرقه
اگرچه در زمان تحصیل، رسیدن به امور درسی و مطالعه کتب مربوطه اولویت دارد؛ ولی اگر وقت اضافی داشتید، می‌توانید به مطالعه کتب، مجلات علمی و اخلاقی بپردازید. البته با رعایت اولویت‌ها و در این رابطه هدف‌داری و مطالعات روشمند و منظم توصیه می‌شود. لازم است، خلاصه‌ای از مسائل مهم را در دفتری با آدرس دقیق آن ثبت کنید که در آینده نیز، برای‌تان مفید باشد. توصیه می‌شود، به حافظه خوب جوانی خودتان مغرور نشوید. با توجه به اینکه نظام جمهوری اسلامی ایران، یک نظام سیاسی اسلامی است و سیاست در متن آن واقع شده، هر مسلمان و به‌ویژه یک طلبه علوم دینی و دانشجو باید به‌طور اجمالی و فشرده از پیشینه، اهداف و دستاوردهای آن مطلع باشد تا بتواند، در مواقع لازم با بصیرت از آن دفاع کند؛ ولی تفصیل آن وقتگیر است و طلبه را از درس و بحث باز می‌دارد و ضرورتی ندارد؛ لذا بهتر است در این رابطه به حداقل اکتفا نماید. خواندن روزنامه‌ها و گوش دادن به همه اخبار و بحث‌های سیاسی برای یک طلبه ضرورتی ندارد. در اینجا تذکر این نکته را ضروری می‌دانم که برخی مسئولین سیاسی سعی دارند، در رسیدن به اهداف خود، از احساسات تند جوانان و به‌ویژه طلاب علوم دینی بهره بگیرند و آنان را به این سو و آن سو بکشند. سعی کنید آلت اهداف آنها واقع نشوید. بهتر است به درس و بحث خود بپردازید و دخالت در مسائل سیاسی را (که به پختگی نیاز دارد) به آینده واگذار نمایید.
5. نماز
6. ضرورت مشاوره در انتخاب علوم دینی
طلبگی مانند سایر مشاغل، مزایا و مشکلاتی دارد؛ بنابراین، کسانی که قصد ورود به این وادی را دارند، قبلاً در این رابطه با علمای دینی و طلاب سابقه‌دار و یا مراکز مشاوره حوزه و اساتید معاونت تهذیب حوزه، مشورت کنند و با مزایا و مشکلات آن آشنا شوند و با آگاهی وارد حوزه شوند. مبادا پس از چندی پشیمان شوند و ناچار به ترک تحصیل شوند یا در حال بی‌هدفی و بی‌رغبتی به کار خود ادامه دهند. به‌علاوه، لازم است، استعداد جسمانی و روانی خود را برای تحصیلات علوم دینی و انجام وظایف روحانی نیز بسنجند. اگر آمادگی نداشتند، چه بهتر که از اول وارد این وادی نشوند.
7. رشته‌های تخصصی
الف) تفسیر و علوم قرآنی
تحصیل در این رشته به‌عنوان درسی اصلی، یکی از نیازهای ضروری و ارزشمند علوم اسلامی است، نه به‌عنوان یک درس جنبی و فرعی. هریک از طلاب پس از پایان دروس سطح، در صورت تمایل می‌توانند در این رشته وارد شوند و یک دوره علوم مربوطه را فرا گیرند تا به مرحله نهایی برسند و در پایان، به‌عنوان یک مفسر قرآن و کارشناس علوم قرآنی مورد استفاده قرار گیرند؛ چنان‌که در فقه نیاز به مجتهد و متخصص و فقیه داریم، در علم تفسیر و علوم قرآن نیز، به کارشناسان مجتهد و اهل نظر نیاز داریم.
ب) فلسفه و کلام
اسلام علاوه بر اینکه در فقه و علوم مربوطه به مجتهد نیاز دارد، به کارشناسان فلسفه و کلام هم نیاز دارد. در مورد این رشته می‌توان سه شاخه: فلسفه اسلامی، فلسفه غرب و علم کلام را پیش‌بینی کرد. فارغ‌التحصلان این رشته‌ها می‌توانند، همانند مراجع تقلید در جامعه معرفی شوند و به‌همان ارزش‌ها نائل گردند و در شرایط کنونی، به پاسخگویی شبهات اعتقادی بپردازند.
ج) اخلاق و فلسفه اخلاق
این رشته نیز یکی از نیازهای عصر حاضر می‌باشد که کارشناسان آن می‌توانند، پس از کسب علم در رشته‌های مختلف اخلاق، در حل مشکلات اخلاقی جامعه، اهل نظر باشند و در کاهش آسیب‌های اجتماعی بکوشند.
د) علوم حدیث
یکی از نیازهای کنونی حوزه‌های علمیه، حدیث‌شناسی می‌باشد. حدیث‌شناسی و فهم حدیث، کار آسانی نیست و نیاز به بحث و تدریس و پرورش کارشناسی دارد.
8. آمادگی برای تبلیغ
یکی از مهمترین وظایف یک طلبه، تبلیغ دین و آموزش معارف اهل‌بیت(ع) است. پس از گذراندن دروس ادبیات، صرف، نحو، منطق و مقداری از دروس سطح فقه و اصول، مناسب است یک طلبه خود را برای تبلیغ دین و منبر رفتن آماده سازد؛ ولی با توجه به اینکه وعظ و خطابه یک هنر است و در حوزه، کمتر تدریس و تمرین می‌شود، باید خود افراد دراین باره کار کنند. توصیه می‌شود، ابتدا نیازهای جامعه را بررسی و در دفتری یادداشت نماید. آنگاه مطالب لازم در آن موضوع را از قبیل آیات، تفسیر آنها و احادیث لازم و غیره را در آن دفتر ثبت نماید و این کار را ادامه دهد؛ به‌گونه‌ای که پس از مدتی، دفتری با تعدادی سخنرانی آماده داشته باشد. در این صورت، در تبلیغ موفق می‌شود.
این عمل چند فایده دارد:
اول) خدمت به تبلیغ دین را شروع کرده و از این جهت، آرامش وجدان می‌یابد.
دوم) یک فعالیت ارزشمند است که از لحاظ روانی برایش مفید خواهد بود.
سوم) از انزوا و گوشه‌گیری بیرون می‌آید و عملاً وارد اجتماع می‌شود.
چهارم) راه درآمد مشروعی برایش به وجود می‌آید.
تأکید می‌کنم که این عمل حتی بر کسانی که قصد منبری شدن ندارند، نیز مفید و لازم است.
منبع: رهنمودهایی به طلاب و دانشجویان جوان، فصل اول