اخلاق در حوزه - شماره 794
گناهان تازه، تازه بلاهای تازه، تازه
آیت‌الله‌العظمی مظاهری در سلسله دروس اخلاقی با موضوع «شرح چهل حدیث اخلاقی» مطالب شنیدنی و خواندنی ارائه نموده‌اند که تقدیم نگاه شما خوبان خواهد می‌گردد.
گناهان تازه، تازه، بلاهای تازه، تازهروایتی از امام هشتم، حضرت رضا(ع) در برخی کتب روایی، از جمله در کافی شریف نقل شده که می‌فرمایند: «کُلَّمَا أَحْدَثَ الْعِبَادُ مِنَ الذُّنُوبِ مَا لَمْ یَکُونُوا یَعْمَلُونَ أَحْدَثَ اللَّهُ لَهُمْ مِنَ الْبَلَاءِ مَا لَمْ یَکُونُوا یَعْرِفُونَ؛ ۱هرگاه مردم به گناهانی تازه، که قبلاً به انجام آن نمی پرداختند، آلوده شوند، خداوند متعال آنان را به بلاهایی جدید که تاکنون نمی‌شناخته‌اند، مبتلا می‌سازد»؛ یعنی گناهان تازه تازه، بلاهای تازه تازه می‌آورد. بعضی گناهان قبلاً نبوده و تازه پیدا شده است؛ بعضی بلاها هم، نبوده و تازه پیدا شده است.
روایت دو معنا دارد؛ یک معنای ظاهری و یک معنای دقّی، فلسفی و عرفانی.
معنای ظاهری روایت که به تجربه نیز اثبات شده، همان است که بیان شد؛ گناهان تازه تازه، بلاهای تازه تازه به‌همراه دارد؛ مثلاً رباخواری یک گناه قدیمی است و تازه نیست. قرآن می‌فرماید: [یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَیُرْبِی الصَّدَقاتِ]۲؛ امّا استفاده از حیلۀ شرعی در رباخواری، گناهی تازه است که بلای جدید در پی دارد. قبلاً رشوه‌خواری بوده است، اموال اهل رشوه هم، بی‌برکت بوده است؛ ولی دریافت رشوه با کلاه شرعی و به‌عنوان حق و حساب، گناه جدیدی است که به آن اضافه شده است.
اعمال منافی عفّت، زنا و فحشاء در بین امت‌های گذشته سابقه دارد و بلای مربوط به آن نیز طبق روایات، شیوع مرگ‌های ناگهانی یا «موت فجأه» است؛۳ امّا گناه تازه‌ای که در زمان حاضر در جامعه رخنه کرده، رفیق‌بازی و ارتباط و دوستی با نامحرم است. عشق‌های کاذب و خانمان‌سوز بین دخترها و پسرها و زن‌ها و مردها، بلاهای جدید و بی‌سابقه در پی دارد.
از این دست مثال‌ها برای گناهان تازه و بلاهای ناشی از آن فراوان است.
اما قطع نظر از معنای ظاهری که نباید دست از آن برداریم، این روایت یک معنای باطنی هم دارد که همان قانون تجسّم عمل است.
از قرآن استفاده می‌شود که اعمال ما هرچه باشد، گفتار ما، کردار ما، حتی افکار ما، نابود نمی‌شود. به‌حسب ظاهر ممکن است نابود شود؛ امّا آن اعمال و افکار، تجسّم دارد و نوعی صورت متناسب برای آن پدید می‌آید. تنها در یک صورت عمل نابود می‌شود و آن هم، وقتی است که انسان از گناه خویش توبه کند.
قرآن کریم می‌فرماید: [إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَنات].۴
بعضی از بزرگان معتقدند که اعمال انسان، با توبه هم نابود نمی‌شود؛ بلکه لعان اتفاق می‌افتد؛ یعنی بین انسان و اعمالش فاصله می‌افتد. آنها می‌گویند: وقتی کسی مرتکب گناه شود، تجسّم عمل او پیدا می‌شود و نابود شدنی نیست؛ امّا اگر توبه کند، گناهش آمرزیده می‌شود و تجسّم آن اعمال بایگانی می‌شود و دیگر به او ضرر نمی‌زند و در برزخ و قیامت، آن اعمال را ندیده و رسوا نخواهد شد.
استاد بزرگوار ما حضرت امام(قد) می‌فرمودند: این خلاف ظاهر آیه است. آیۀ شریفه می‌فرماید: [یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَنات]؛ یعنی پروندۀ سیاه و پر از گناه نابود می‌شود و پروندۀ درخشانی که صفحۀ اولش ثواب توبه است، برای او مفتوح می‌گردد.۵
آنچه تردیدی در آن راه ندارد و همۀ بزرگان بدان معتقدند، این است که هر عملی، تجسّمی دارد و در خصوص گناهان تا وقتی انسان توبه نکرده، تجسّم عملش باقی است. بزرگانی نظیر صدرالمتألهین(ره) بحث‌های مفصّلی راجع به تجسّم عمل دارند، آیات و روایات نیز در این زمینه فراوان است.
از مجموع آیات، روایات و اقوال بزرگان چنین استفاده می‌شود که اعمال انسان، صورت‌بندی می‌شود؛ مثلاً غیبت، چون که نیش است، به‌صورت مار و عقرب درمی‌آید.
این سخن‌های چو مار و کژدمت
مار و کژدم می‌شود، گیرد دمت
مار و عقرب حاصل از غیبت و گناهان نظیر آن، در همین دنیا هست؛ ولی چون صورت برزخی دارد، پس از مرگ قابل مشاهده است. اعمال افراد حقه‌باز و متظاهر، به‌صورت روباه درمی‌آید. خود انسان هم، اگر دچار تکرار گناه شود، هویتش تغییر یافته، به‌صورت سگ یا گرگ یا میمون درمی‌آید. کسانی که چشم بصیرت دارند، در همین دنیا صورت حیوانی افراد را می‌بینند. قرآن کریم می‌فرماید: [یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَبَیْنَهُ أَمَداً بَعیداً] ۶.
دنیا و آخرت، یک سکۀ دو رو است؛ اینجا ظاهرش است و باطنش در قیامت عیان می‌گردد. هرچه اینجا هست و هر عملی اینجا انجام شد، آنجا حاضر است.
قرآن در ادامۀ آیه می‌فرماید: [وَیُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ]۷؛ ای انسان! خدا رأفت دارد، خدا مهربان است که زنگ خطر می‌زند و می‌گوید: هرچه در این دنیا انجام دادی، در قیامت حاضر شده است؛ اگر خوب است، خوب و اگر بد است، همان بد برای او حاضر می‌شود. به‌اندازه‌ای رسوا می‌شود که می‌گوید: خدایا! ای کاش بین من و این اعمال، خیلی فاصله بود. ای کاش! اعمالم را نمی‌دیدم و مردم هم نمی‌دیدند.
..............................................
پی نوشت‌ها۱. الکافی، ج۲، ص ۲۷۵؛ ۲. بقره، ۲۷۶؛
۳. الکافی، ج ۲، ص ۳۷۴؛ ۴. فرقان، ۷۰؛
۵. ر. ک: سیروسلوک؛ منزل دوّم: توبه؛ ۶. آل‌عمران، ۳۰؛
۷. آل‌عمران.