محورهای مشترک فریقین درباره امام زمان(عج)
پانزدهم ماه شعبان سالروز ولادت منجی عالم بشریت حضرت بقیةالله الاعظم(عج) است. بدون تردید ولادت پرمیمنت آن دوازدهمین وصی رسول‌خدا(ص) در نیمه ماه مبارک شعبان بوده است. در این نوشتار کوتاه، نیم‌نگاهی به برخی از محورهای مشترک میان تشیع و اهل سنت پرداخته می‌شود
پانزدهم ماه شعبان سالروز ولادت منجی عالم بشریت حضرت بقیةالله الاعظم(عج) است. بدون تردید ولادت پرمیمنت آن دوازدهمین وصی رسول‌خدا(ص) در نیمه ماه مبارک شعبان بوده است. در این نوشتار کوتاه، نیم‌نگاهی به برخی از محورهای مشترک میان تشیع و اهل سنت پرداخته می‌شود:
1. ولادت
جناب ابن‌صباغ مالکی‌مذهب متوفای ۸۵۵ در کتاب الفصول المهمة، ص۲۷۴ می‌گوید: ابوالقاسم محمد حجت‌بن الحسن در نیمه شعبان سال ۲۵۵ متولد گردید. لقب او حجت، مهدی، خلف صالح، قائم، منتظر و صاحب‌الزمان است؛ اما مشهورترین لقب او مهدی است. شیخ مفید متوفی ۴۱۳ در کتاب ارزشمند الارشاد جلد ۲ صفحه ۳۳۹ می‌گوید: شب نیمه شعبان سال ۲۵۵ قمری متولد گردید.
2. مادر حضرت
نورالدین حنفی در کتاب شواهد التنزیل ص۲۱ از حکیمه‌خاتون عمه امام یازدهم(ع) روایت کرده که حضرت به او فرمود: ای عمه! امشب نزد ما بمان؛ زیرا خداوند به ما فرزندی عطا خواهد کرد. حکیمه می‌گوید: عرض کردم: این فرزند از کیست؟ من اثری از حمل و بارداری در نرجس مشاهده نمی‌کنم. حضرت فرمود: مثل نرجس همانند مادر موسی(ع) است که آثار حمل در او ظاهر نمی‌گردد؛ مگر هنگام ولادت. مرحوم مفید(ره) در ارشاد جلد ۲ ص ۳۳۹ می‌گوید: مادر او نرجس بود.
3. سن امام(ع) هنگام شهادت پدر
ابن‌طولون متوفی ۹۵۳ می‌گوید: ولادت حضرت در روز جمعه نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری رخ داد و هنگام رحلت پدرش ۵ سال داشت (الائمه الاثنا عشر(ع)، ص ۱۱۷) مرحوم شیخ مفید، در ارشاد جلد ۲ ص۳۴۰ می‌گوید: سن او هنگام وفات امام یازدهم، ۵ سال بود؛ خداوند به او حکمت بخشید؛ همان‌طور که به یحیی(ع) در کودکی حکمت داد و او را در طفولیت به امامت برگزید؛ همان‌طوری که عیسی‌بن مریم(ع) را در گهواره نبی قرار داد.
4. از نسل پیامبر اکرم(ص)
روایات بسیار فراوانی از فریقین وارد شده که امام زمان(عج) از نسل پاک رسول‌خدا(ص) است. احمدبن حنبل پیشوای اهل حدیث متوفی ۲۴۱ در کتاب المسند جلد ۳ ص۲۸، با سندی از صحابی رسول‌خدا(ص) از ابوسعید خدری روایت کرده که پس از آنکه زمین پر از ظلم و جور می‌شود، مردی از عترت من خروج می‌کند. همین روایت را مرحوم سیدبن طاووس در کتاب ملاحم صفحه ۱۳۸ باب ۶۱ از ابوسعید خدری نقل کرده است.
5. عمل به سنت پیامبر اکرم(ص)
بدون تردید شیوه حکومت امام عصر(عج) خارج از سنت پیغمبر اکرم(ص) نخواهد بود و بر طبق آن رفتار خواهد کرد. دانی در کتاب سنن صفحه ۱۰۰، حدیثی را از مسند ابوسعید خدری نقل کرده که مردی از امت من خروج می‌کند که به سنت من عمل می‌کند و خداوند به یمن وجود او، برکت را از آسمان نازل می‌کند و همچنین زمین برکتش را ظاهر می‌سازد. او زمین را پر از عدل می‌کند؛ همان‌طوری که پر از جور شده است. علامه مجلسی(ره) نیز این روایت را در بحارالانوار جلد ۵۱ صفحه ۸۲ نقل کرده است.
6. اجرای عدالت در کره زمین
از خصوصیات منحصر‌به‌فرد حضرت این است که عدالت را در تمامی سرزمین‌ها اجرا خواهد کرد و این چیزی است که برای احدی قبل از او اتفاق نیفتاده است. دیلمی در فردوس الاخبار جلد ۴ صفحه ۲۲۱، حدیثی را از صحابی بزرگ رسول‌خدا(ص) حذیفةبن یمان نقل کرده که رسول‌خدا(ص) فرمود: تمام کره زمین را پر از عدل خواهد کرد؛ همان‌گونه که ظلم همه‌جا را فرا گرفته است. در این حدیث، کلمه ارض(زمین) به‌معنای همه کره زمین است؛ یعنی جایی از زمین باقی نمی‌ماند؛ جز آنکه حضرت در آن حاکم است. سیدبن طاووس نیز، در کتاب الطرائف جلد ۱ ص۱۷۸، همین روایت را از الفردوس دیلمی نقل کرده است.
7. رضایت عمومی
در حکومت امام زمان(عج)
دیلمی در فردوس الأخبار از رسول‌خدا(ص) روایت کرده که همه اهل آسمان و زمین و حتی پرندگان در هوا به خلافت و حکومت آن‌حضرت رضایت پیدا خواهند کرد و حکومتش ۲۰ سال ادامه خواهد داشت. سیدبن طاووس(ره) نیز در کتاب الطرائف جلد ۱ ص۱۷۸، این روایت را از الفردوس نقل کرده است؛ البته درباره اینکه حکومت آن‌حضرت چه اندازه به‌طول خواهد انجامید، روایات مختلفی وجود دارد و در آنها ۷ سال و ۸ سال و ۹ سال نیز مطرح شده است.
8. حتمیت ظهور
ظهور آن‌حضرت حتمی است و تردیدی در آن نیست؛ اما زمان آن مشخص نیست و احدی حق ندارد، زمان را تعیین کند و تعبیر «کذب الوقاتون» بر همین معنا دلالت دارد. در هر حال این ذخیره الهی روزی طلوع خواهد کرد. جناب ابن ابی‌شیبه، متوفی ۲۳۵ استاد و شیخ بخاری در کتاب المصنف جلد ۱۵ صفحه ۱۹۸، حدیثی را مسند از امیرالمؤمنین(ع) از رسول‌خدا(ص) نقل کرده که اگر از روزگار یک روز بیشتر باقی نمانده باشد، خداوند در آن روز مردی از اهل‌بیت مرا مبعوث خواهد ساخت تا زمین را پر از عدل سازد. مرحوم ابن‌بطریق متوفی قرن ششم در کتاب العمده صفحه ۴۳۳، این حدیث را نقل کرده است. تعابیر «الاّ یوم واحد» یا «لطول‌الله ذلک الیوم» کنایه از حتمیت ظهور آن‌حضرت است. (ارشاد شیخ مفید: جلد۲ ص۳۴۰، سنن ابی‌داوود: جلد ۴ ص ۱۰۶، سنن ترمذی: جلد ۴ ص۵۰۵، غیبت شیخ طوسی: ص۱۸۰)
9. حضرت از فرزندان فاطمه(س) است
بخاری متوفای ۲۵۶ در کتاب التاریخ الکبیر جلد ۳ صفحه ۳۴۶ با سندی، حدیثی را از همسر با وفای رسول‌خدا(ص) ام‌سلمه نقل کرده که آن‌حضرت فرمود: مهدی حق است و او از فرزندان فاطمه(س) است. همین روایت را مرحوم شیخ طوسی متوفی ۴۶۰ در کتاب الغیبة ص۱۱۴ نقل کرده است. البته هیچ تعارضی میان این روایت با روایت قبلی که حضرت از نسل رسول‌خدا(ص) است وجود ندارد؛ چون حضرت زهرا(س) هم از نسل رسول‌خدا(ص) است.
10. حضرت از نسل امام حسین(ع)
جناب گنجی شافعی‌مذهب، در کتاب کفایةالطالب ص۵۰۱ باب ۹۱ حدیثی را از رسول‌خدا(ص) نقل کرده که حضرت به پاره تنش فاطمه زهرا(س) فرمود: مهدی این امت که عیسی پشت سر او نماز می‌خواند، از ماست. مرحوم طبرسی متوفای قرن ششم در کتاب دلائل الامامه ص۲۳۴ از ابوسعید خدری همین روایت را نقل کرده است.
11. گشایش و وفور نعمت در حکومت امام
ابن‌حماد متوفی ۲۲۸ در کتاب الفتن صفحه ۹۹ با سندی از ابوسعید خدری از رسول‌خدا(ص) روایت می‌کند که به امت من در زمان مهدی(عج) نعمت‌هایی داده می‌شود که تا آن زمان به بشر آنها نعمت داده نشده است. همچنین آسمان به‌صورت فراوان بر اهل زمین می‌بارد و زمین هم، همه گیاهان را می‌رویاند و هرکس از حضرت درخواست مالی داشته باشد، حضرت به او عطا می‌کند. ابن‌طاووس(ره) هم در کتاب الملاحم صفحه ۷۰، این روایت را نقل کرده است.
12. فتح جهانی
مرحوم شیخ صدوق متوفی ۳۸۱، با سندی از امیرالمؤمنین(ع) از رسول‌خدا(ص) نقل کرده که ائمه بعد از من، ۱۲ نفر هستند که اولین آنها ای علی! تو هستی و آخرین آنها قائم است که خداوند به دست او، مشارق و مغارب زمین را فتح می‌کند (کمال‌الدین جلد ۱، ص ۲۸۲) قندوزی حنفی‌مذهب در ینابیع المودة ص ۴۹۲ این حدیث را نقل کرده است.
13. ذخیره همه انبیا(ع)
شیخ صدوق با سندی از رسول‌خدا (ص) نقل کرده که برای مهدی از فرزندان من، غیبتی خواهد بود و حیرتی که برخی به‌خاطر آن غیبت، گمراه می‌شوند؛ او ذخیره انبیاء است. (کمال‌الدین جلد ۱، ص۲۸۷) قندوزی حنفی‌مذهب در ینابیع المودة نیز این روایت را نقل کرده است.
14. شبیه‌ترین انسان‌ها
به رسول‌خدا(ص)
شیخ صدوق(ره) با سندی از صحابی بزرگ رسول‌خدا جابربن عبدالله انصاری(ره) از رسول‌خدا(ص) نقل می‌کند که مهدی از فرزندان من است و اسم او، اسم من است و کنیه او، کنیه من است و او شبیه‌ترین مردم در اخلاق و خلقت به من است ... (کمال الدین جلد ۱، ص۲۸۶) جوینی شافعی‌مذهب متوفای ۷۴۰ در فرائد السمطین جلد ۲ ص۳۳۴ این روایت را نقل کرده است.
15. انتظار فرج بهترین عبادت است
طبرانی متوفی ۳۶۰ در کتاب المعجم الکبیر جلد ۱۰، صفحه ۱۲۴ با سندی از رسول‌خدا(ص) روایت نقل کرده که از فضل خداوند سؤال و درخواست کنید؛ زیرا خداوند دوست دارد که مورد سؤال و درخواست واقع شود و بهترین عبادت انتظار فرج است. شیخ صدوق(ره) متوفی ۳۸۱ در کمال الدین جلد ۲، صفحه ۲۸۷، همین روایت را نقل کرده است.
جناب ابن‌صباغ مالکی‌مذهب متوفای ۸۵۵ در کتاب الفصول المهمة، ص۲۷۴ می‌گوید: ابوالقاسم محمد حجت‌بن الحسن در نیمه شعبان سال ۲۵۵ متولد گردید. لقب او حجت، مهدی، خلف صالح، قائم، منتظر و صاحب‌الزمان است؛ اما مشهورترین لقب او مهدی است. شیخ مفید متوفی ۴۱۳ در کتاب ارزشمند الارشاد جلد ۲ صفحه ۳۳۹ می‌گوید: شب نیمه شعبان سال ۲۵۵ قمری متولد گردید.
2. مادر حضرت
نورالدین حنفی در کتاب شواهد التنزیل ص۲۱ از حکیمه‌خاتون عمه امام یازدهم(ع) روایت کرده که حضرت به او فرمود: ای عمه! امشب نزد ما بمان؛ زیرا خداوند به ما فرزندی عطا خواهد کرد. حکیمه می‌گوید: عرض کردم: این فرزند از کیست؟ من اثری از حمل و بارداری در نرجس مشاهده نمی‌کنم. حضرت فرمود: مثل نرجس همانند مادر موسی(ع) است که آثار حمل در او ظاهر نمی‌گردد؛ مگر هنگام ولادت. مرحوم مفید(ره) در ارشاد جلد ۲ ص ۳۳۹ می‌گوید: مادر او نرجس بود.
3. سن امام(ع) هنگام شهادت پدر
ابن‌طولون متوفی ۹۵۳ می‌گوید: ولادت حضرت در روز جمعه نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری رخ داد و هنگام رحلت پدرش ۵ سال داشت (الائمه الاثنا عشر(ع)، ص ۱۱۷) مرحوم شیخ مفید، در ارشاد جلد ۲ ص۳۴۰ می‌گوید: سن او هنگام وفات امام یازدهم، ۵ سال بود؛ خداوند به او حکمت بخشید؛ همان‌طور که به یحیی(ع) در کودکی حکمت داد و او را در طفولیت به امامت برگزید؛ همان‌طوری که عیسی‌بن مریم(ع) را در گهواره نبی قرار داد.
4. از نسل پیامبر اکرم(ص)
روایات بسیار فراوانی از فریقین وارد شده که امام زمان(عج) از نسل پاک رسول‌خدا(ص) است. احمدبن حنبل پیشوای اهل حدیث متوفی ۲۴۱ در کتاب المسند جلد ۳ ص۲۸، با سندی از صحابی رسول‌خدا(ص) از ابوسعید خدری روایت کرده که پس از آنکه زمین پر از ظلم و جور می‌شود، مردی از عترت من خروج می‌کند. همین روایت را مرحوم سیدبن طاووس در کتاب ملاحم صفحه ۱۳۸ باب ۶۱ از ابوسعید خدری نقل کرده است.
5. عمل به سنت پیامبر اکرم(ص)
بدون تردید شیوه حکومت امام عصر(عج) خارج از سنت پیغمبر اکرم(ص) نخواهد بود و بر طبق آن رفتار خواهد کرد. دانی در کتاب سنن صفحه ۱۰۰، حدیثی را از مسند ابوسعید خدری نقل کرده که مردی از امت من خروج می‌کند که به سنت من عمل می‌کند و خداوند به یمن وجود او، برکت را از آسمان نازل می‌کند و همچنین زمین برکتش را ظاهر می‌سازد. او زمین را پر از عدل می‌کند؛ همان‌طوری که پر از جور شده است. علامه مجلسی(ره) نیز این روایت را در بحارالانوار جلد ۵۱ صفحه ۸۲ نقل کرده است.
6. اجرای عدالت در کره زمین
از خصوصیات منحصر‌به‌فرد حضرت این است که عدالت را در تمامی سرزمین‌ها اجرا خواهد کرد و این چیزی است که برای احدی قبل از او اتفاق نیفتاده است. دیلمی در فردوس الاخبار جلد ۴ صفحه ۲۲۱، حدیثی را از صحابی بزرگ رسول‌خدا(ص) حذیفةبن یمان نقل کرده که رسول‌خدا(ص) فرمود: تمام کره زمین را پر از عدل خواهد کرد؛ همان‌گونه که ظلم همه‌جا را فرا گرفته است. در این حدیث، کلمه ارض(زمین) به‌معنای همه کره زمین است؛ یعنی جایی از زمین باقی نمی‌ماند؛ جز آنکه حضرت در آن حاکم است. سیدبن طاووس نیز، در کتاب الطرائف جلد ۱ ص۱۷۸، همین روایت را از الفردوس دیلمی نقل کرده است.
7. رضایت عمومی
در حکومت امام زمان(عج)
دیلمی در فردوس الأخبار از رسول‌خدا(ص) روایت کرده که همه اهل آسمان و زمین و حتی پرندگان در هوا به خلافت و حکومت آن‌حضرت رضایت پیدا خواهند کرد و حکومتش ۲۰ سال ادامه خواهد داشت. سیدبن طاووس(ره) نیز در کتاب الطرائف جلد ۱ ص۱۷۸، این روایت را از الفردوس نقل کرده است؛ البته درباره اینکه حکومت آن‌حضرت چه اندازه به‌طول خواهد انجامید، روایات مختلفی وجود دارد و در آنها ۷ سال و ۸ سال و ۹ سال نیز مطرح شده است.
8. حتمیت ظهور
ظهور آن‌حضرت حتمی است و تردیدی در آن نیست؛ اما زمان آن مشخص نیست و احدی حق ندارد، زمان را تعیین کند و تعبیر «کذب الوقاتون» بر همین معنا دلالت دارد. در هر حال این ذخیره الهی روزی طلوع خواهد کرد. جناب ابن ابی‌شیبه، متوفی ۲۳۵ استاد و شیخ بخاری در کتاب المصنف جلد ۱۵ صفحه ۱۹۸، حدیثی را مسند از امیرالمؤمنین(ع) از رسول‌خدا(ص) نقل کرده که اگر از روزگار یک روز بیشتر باقی نمانده باشد، خداوند در آن روز مردی از اهل‌بیت مرا مبعوث خواهد ساخت تا زمین را پر از عدل سازد. مرحوم ابن‌بطریق متوفی قرن ششم در کتاب العمده صفحه ۴۳۳، این حدیث را نقل کرده است. تعابیر «الاّ یوم واحد» یا «لطول‌الله ذلک الیوم» کنایه از حتمیت ظهور آن‌حضرت است. (ارشاد شیخ مفید: جلد۲ ص۳۴۰، سنن ابی‌داوود: جلد ۴ ص ۱۰۶، سنن ترمذی: جلد ۴ ص۵۰۵، غیبت شیخ طوسی: ص۱۸۰)
9. حضرت از فرزندان فاطمه(س) است
بخاری متوفای ۲۵۶ در کتاب التاریخ الکبیر جلد ۳ صفحه ۳۴۶ با سندی، حدیثی را از همسر با وفای رسول‌خدا(ص) ام‌سلمه نقل کرده که آن‌حضرت فرمود: مهدی حق است و او از فرزندان فاطمه(س) است. همین روایت را مرحوم شیخ طوسی متوفی ۴۶۰ در کتاب الغیبة ص۱۱۴ نقل کرده است. البته هیچ تعارضی میان این روایت با روایت قبلی که حضرت از نسل رسول‌خدا(ص) است وجود ندارد؛ چون حضرت زهرا(س) هم از نسل رسول‌خدا(ص) است.
10. حضرت از نسل امام حسین(ع)
جناب گنجی شافعی‌مذهب، در کتاب کفایةالطالب ص۵۰۱ باب ۹۱ حدیثی را از رسول‌خدا(ص) نقل کرده که حضرت به پاره تنش فاطمه زهرا(س) فرمود: مهدی این امت که عیسی پشت سر او نماز می‌خواند، از ماست. مرحوم طبرسی متوفای قرن ششم در کتاب دلائل الامامه ص۲۳۴ از ابوسعید خدری همین روایت را نقل کرده است.
11. گشایش و وفور نعمت در حکومت امام
ابن‌حماد متوفی ۲۲۸ در کتاب الفتن صفحه ۹۹ با سندی از ابوسعید خدری از رسول‌خدا(ص) روایت می‌کند که به امت من در زمان مهدی(عج) نعمت‌هایی داده می‌شود که تا آن زمان به بشر آنها نعمت داده نشده است. همچنین آسمان به‌صورت فراوان بر اهل زمین می‌بارد و زمین هم، همه گیاهان را می‌رویاند و هرکس از حضرت درخواست مالی داشته باشد، حضرت به او عطا می‌کند. ابن‌طاووس(ره) هم در کتاب الملاحم صفحه ۷۰، این روایت را نقل کرده است.
12. فتح جهانی
مرحوم شیخ صدوق متوفی ۳۸۱، با سندی از امیرالمؤمنین(ع) از رسول‌خدا(ص) نقل کرده که ائمه بعد از من، ۱۲ نفر هستند که اولین آنها ای علی! تو هستی و آخرین آنها قائم است که خداوند به دست او، مشارق و مغارب زمین را فتح می‌کند (کمال‌الدین جلد ۱، ص ۲۸۲) قندوزی حنفی‌مذهب در ینابیع المودة ص ۴۹۲ این حدیث را نقل کرده است.
13. ذخیره همه انبیا(ع)
شیخ صدوق با سندی از رسول‌خدا (ص) نقل کرده که برای مهدی از فرزندان من، غیبتی خواهد بود و حیرتی که برخی به‌خاطر آن غیبت، گمراه می‌شوند؛ او ذخیره انبیاء است. (کمال‌الدین جلد ۱، ص۲۸۷) قندوزی حنفی‌مذهب در ینابیع المودة نیز این روایت را نقل کرده است.
14. شبیه‌ترین انسان‌ها
به رسول‌خدا(ص)
شیخ صدوق(ره) با سندی از صحابی بزرگ رسول‌خدا جابربن عبدالله انصاری(ره) از رسول‌خدا(ص) نقل می‌کند که مهدی از فرزندان من است و اسم او، اسم من است و کنیه او، کنیه من است و او شبیه‌ترین مردم در اخلاق و خلقت به من است ... (کمال الدین جلد ۱، ص۲۸۶) جوینی شافعی‌مذهب متوفای ۷۴۰ در فرائد السمطین جلد ۲ ص۳۳۴ این روایت را نقل کرده است.
15. انتظار فرج بهترین عبادت است
طبرانی متوفی ۳۶۰ در کتاب المعجم الکبیر جلد ۱۰، صفحه ۱۲۴ با سندی از رسول‌خدا(ص) روایت نقل کرده که از فضل خداوند سؤال و درخواست کنید؛ زیرا خداوند دوست دارد که مورد سؤال و درخواست واقع شود و بهترین عبادت انتظار فرج است. شیخ صدوق(ره) متوفی ۳۸۱ در کمال الدین جلد ۲، صفحه ۲۸۷، همین روایت را نقل کرده است.